Investitsiyalarni

1. 3. 2-jadval 
O’zbekiston Respublikasi investitsiya muhitining imitatsion baholanishi
17
 
№ 
BERI indeksi mezonlari 
Bahosi 
 
Salmog’i 
% 
 
Indeks 
 
1. Siyosiy barqarorlik 
4 
12 
0,48 
2. Xorijiy investitsiyalar va foydaga 
munosabat 
3 
6 
0,18 
3. Milliylashtirish 
2 
6 
0,12 
4. Devalvatsiya 
0 
6 
0 
5. To’lov balansi 
1 
6 
0,006 
6. Rasmiyatchilik masalalari 
1 
4 
0,04 
7. Iqtisodiy o’sish sur’atlari 
1 
10 
0,01 
8. Valyutani konvertirlanganligi 
1 
10 
0,01 
9. Shartnomani amalga oshirish imkoniyati 
3 
6 
0,18 
10. Ish haqi va mehnat unumdorligiga 
xarajatlar 
2 
8 
0,16 
11. Ekspertlar va marketing xizmatlaridan 
foydalanish imkoniyati 
1 
2 
0,02 
12. Aloqa va transportni tashkil etish 
1 
4 
0,04 
13. Mahalliy boshqaruv va hamkor 
3 
4 
0,12 
14. Qisqa muddatli kredit 
1 
8 
0,08 
15. Uzoq muddatli kredit va shaxsiy kapital 
2 
8 
0,16 
16. JAMI 
100 
1,61 
17
Imomov H. H “Investitsiyalarni tashkil etish va moliyalashtirish” o’quv qo’llanma.T:2011- 120 b 

---

34 
Mamlakat riskining o’rtacha tortilgan bali quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi (BERI indeks): 
bu yerda: K
i
,J
i
— tegishli ravishda, omilni baholovchi mezonlarning ballardagi 
qiymati va vaznli koeffitsiyenti 
Bundan tashqari, investitsiya muhitini baholashda turli yondashuvlar mavjud. 
Ushbu yondashuvlar bir- biridan investitsiya muhitini tashkil etuvchi omillarni to’liq 
yoki qisman qamrab olishi bilan farq qiladi. Tahlillar ko’rsatishicha, «Standart va 
Poors» («Standard & Poor’s»), «Modus» («Moody's») va «Fitch ABKA» («Fitch 
IVSA») jahondagi eng yirik reyting agentliklardan hisoblanadi. Ushbu agentliklar 
emitentning qarz majburiyatlarini ko’rsatilgan muddatda va to’laqonli bajara olish 
imkoniyatlari va emitentlarning kredit bera olish qobiliyatiga baho beradilar. 
Agentliklar tomonidan ishlab chiqilgan va tuzilgan reytinglar mamlakat investitsiya 
muhitini ma’lum darajada baholash imkonini beradi. Masalan, «Standard & Poors» 
uslubiyatiga ko’ra, uzoq, muddatli reyting eng yuqori «AAA» ko’rsatkichidan eng quyi 
«D» ko’rsatkich oralig’ida o’zgarib boradi. «AA» dan «SSS» ko’rsatkichigacha 
bo’lgan oraliq, reytingi «musbat» (+) yoki «manfiy» (-) belgilar bilan to’ldirib borilishi 
mumkin va ular asosiy ko’rsatkichlarga tegishli bo’lgan oraliq ko’rsatkichlar 
hisoblanadi. Qarz majburiyatlarini bajarish sifati reytingning quyidagi ko’rsatkichlari 
orqali baholanadi: 
AAA — qarz majburiyatlarini ko’rsatilgan muddatda va to’liq bajarishning eng 
yuqori qobiliyatini aks ettiradi; 
AA — qarz majburiyatlarini ko’rsatilgan muddatda va to’liq bajarishning 
yuqori qobiliyatini anglatadi; 
A — qarz majburiyatlarini o’z vaqtida va to’liq bajarishning nisbatan yuqori 
qobiliyati, ammo tijorat, moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o’zgarishlar 
ta’sirini ifodalaydi; 
VVV — qarz majburiyatlarini o’z vaqtida va to’liq bajarishning yetarli 
darajadagi qobiliyati bo’lib, moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o’zgarishlar 

---

35 
ta’sirining yuqori darajada sezilishini ifodalaydi; 
V - moliya va iqtisodiy sharoitlardagi salbiy o’zgarishlar ta’sirining keskin 
sezilishi hamda qarz majburiyatlarini ko’rsatilgan muddatda va to’liq bajarish 
imkonining mavjudligini bildiradi; 
SSS — emitentning qarz majburiyatlarini bajarmaslik ehtimolining mavjudligi 
bo’lib, qarz majburiyatlarining o’z vaqtida bajarilishi esa qulay tijorat, moliyaviy va 
iqtisodiy shart-sharoitlar bilan belgilanadi; 
SS — hozirgi davrda emitentning qarz majburiyatlarini bajarmaslik 
ehtimolining yuqori ekanligini ifodalaydi; 
S — emitentga nisbatan bankrotlik yoki prosedurasi ko’zg’atilgan holda 
to’lovlar yoki qarz majburiyatlarining bajarilishi davom etayotganligini bildiradi; 
SD — boshqa qarz majburiyatlarini ko’rsatilgan muddatda va to’liq, 
to’lanayotgan sharoitda ushbu qarz majburiyati bo`yicha tanlanma defolt 
mavjudligini aks ettiradi; 
D — qarz majburiyatlari bo`yicha defoltni ifodalaydi. 
«AAA», «AA», «A» va «VVV» kategoriyalari reytingi investitsion klass 
reytinglari hiisoblanib, «VV», «V», «SSS», «SS» va «S» kategoriyalari reytingi esa 
spekulyativ klassga ma’lum darajada kiradi. Kredit reytinglarini ishlab chiqishning 
asosiy tashkiliy qismi ularning o’zgarishini prognozlash hisoblanadi. Prognozning 
quyidagi tavsiflari keng qo’llaniladi: «ijobiy» (reytingning ko’tarilishi ehtimoli), 
«salbiy» (reytingning pasayishi ehtimoli) va «barqaror» (reytingning o’zgarishi 
kuzatilmaydi). Reyting agentliklari tomonidan reyting o’zgarishi tendensiyalarini 
aniqlash murakkab bo’lgan holatda «rivojlanayotgan» prognoz tavsifidan 
foydalaniladi va u reytingning ko’tarilishi yoki pasayishi ehtimoli borligini 
anglatadi. 
Rossiya iqtisodiy hududlarining investitsiya jozibadorligini baholashda 
qo’llaniladigan «Ekspert» haftanomasi uslubiyati. 
Ushbu uslubiyatga muvofiq investitsiya muhitiga ta’sir qiluvchi investitsiya 
risklarining quyidagi turlari ajratib ko’rsatiladi:
— 
huquqiy (investitsiyalashning huquqiy shartlarini, alohida ishlab chiqarish 

---

36 
omillari tarkibini aks ettiradi); 
— 
siyosiy (siyosiy barqarorlik darajasini hisobga oladi); 
— 
ijtimoiy (ijtimoiy holat darajasi hisobga olinadi); 
— 
noqonuniy (mintaqada jinoyatchilik darajasini hisobga oladi); 
— 
moliyaviy (hududiy budjet va korxonalar moliyasining muvofiqlashganlik 
darajasini aks ettiradi); 
— 
iqtisodiy (mintakaning iqtisodiy rivojlanish darajasini hisobga oladi); 
— 
ekologik (atrof-muhitning ifloslanish darajasini hisobga oladi). 
Rossiyada o’tkazilgan reytinglar natijasiga ko’ra mamlakatdagi investitsiya 
muhitining yaxshilanishi ustun darajada investitsiya sohasidagi qabul qilinayotgan 
huquqiy hujjatlar bilan bog’liq ekanligi aniqlangan.