Investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja

Investitsiyalarni korxona miqyosida quyidagicha tasniflash 

mumkin: 

Korxona investitsiyalari

Real investitsiyalar

Moliyaviy investitsiyalar
Ishlab chiqarishni 
rivojlantirish
Noishlab chiqarish 
sohasini
rivojlantirish
Qimmatli qog’ozlarni
sotib olish
Boshqa korxonalar
aktivlariga 
qo’yilmalar
Ta’mirlash va texnik 
qayta qurollantirish
Ishlab chiqarishni 
kengaytirish
Yangi mahsulot ishlab 
chiqarish
Mahsulotni yangilash, 
modernizatsiyalash
va yangi resurslarni 
o’zlashtirish
Uy-joy qurilishiga
Sport va sog’liqni
mustahkamlash 
ob’ektlari
qurilishiga
Mehnat qilish
sharoitlarini 
yaxshilash va
texnika xavfsizligi 
darajasini oshirish
Boshqa tijorat 
tashkilotlari-ning
aktsiyalarini sotib 
olish
Obligatsiyalarni sotib 

olish
Boshqa qimmatli 

qog’ozlarni sotib olish
Ishlab chiqaruvchi –
korxona aktivlariga
qo’yilmalar
Moliya-kredit
tashkilotlari 
aktivlariga
qo’yilmalar
Boshqa tijorat
tashkilotlari 
aktivlariga
qo’yilmalar

---

Asosiy fondlarning shakllanishida kapital

qo’yilmalarning roli

Nazariya va amaliyotda bir yildan ortiq xizmat qiluvchi vositalar 

asosiy fondlar, bir yilgacha xizmat qiluvchi vositalar aylanma

mablag’lar sifatida tan olinadi. 

Asosiy fondlarning iqtisodiy mohiyati shundaki, moddiy-mulkiy 

qiymatlik ko’rinishidagi asosiy fondlar korxona ishlab chiqarish

jarayonida mehnat vositasi sifatida ko’p marotaba ishlatiladi 
(foydalaniladi) va ularning qiymati asta-sekin qismlarga bo’lingan
holda tovar (mahsulot) bahosiga o’tib boradi. Asosiy fondlarning 
muhim xususiyati mehnat vositasi sifatida amal qilishi, ishlab
chiqarish tsiklida ko’p marotaba ishlatilishi va ular qiymatining 
mahsulot bahosiga ko’chib o’tishi bilan tavsiflanadi.

---


Asosiy fondlarni shakllantirishda kapital 

qo’yilmalar muhim o’rin egallab, bu
muhimlik kapital qo’yilmalarning tarkibiy 
tuzilishidan kelib chiqadi. Kapital
qo’yilmalarning tarkibiy tuzilishi 
quyidagilarni qamrab oladi:

kapital qo’yilmalarning texnologik 

tuzilishi;


kapital qo’yilmalarning takror ishlab 

chiqarish tuzilishi;


kapital qo’yilmalarning tarmoq va hududiy 

tuzilishi.

---

Kapital qo’yilmalarning texnologik tuzilishi


Kapital qo’yilmalarning texnologik tuzilishi deganda 

kapital qo’yilmalarning xarajat turlari bo’yicha qandaydir

ob’ekt qurilishiga ketgan xarajatlar tarkibi va uning jami 
smeta qiymatidagi ulushi tushuniladi.

Mohiyat jihatdan, kapital qo’yilmalarning texnologik 

tuzilishi kelgusida barpo etilayotgan korxona ishlab

chiqarish asosiy fondlarining aktiv va passiv 
elementlariga sarflangan xarajatlar nisbatini anglatadi

---


Aktiv elementlar deganda, o’z qiymatini 

bevosita mahsulot yoki xizmatlar
tannarxiga o’tkazuvchi, bevosita 
amortizatsiyalanuvchi elementlar va
ob’ektlar tushuniladi, bularga texnologik 
uskunalar, mashina va qurilmalar qiymati
misol bo’ladi. 

Passiv elementlar o’z qiymatini tannarx 

tarkibiga bilvosita kiritib boruvchi

ob’ektlar va vositalar qiymatini anglatadi, 
ularga bino va imoratlar, mebel, ofis
jihozlari, kompyuter texnikasi, moddiy va 
nomoddiy ob’ektlar misol bo’la oladi.

---

Kapital qo’yilmalarning takror ishlab chiqarish tuzilishi


Kapital qo’yilmalarning takror ishlab chiqarish tuzilishi deganda 

asosiy ishlab chiqarish fondlarining takror ishlab chiqarish shakllari

bo’yicha umumiy smeta qiymatiga nisbati va taqsimlanishi 
tushuniladi. Bu holatda kapital qo’yilmalarning qancha qismi

yangi qurilishga, 


qanchasi amaldagi ishlab chiqarishni texnik qayta qurollantirish va 

ta’mirlashga

yana qanchasi amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirishga hamda 

modernizatsiya qilishga yo’naltirilayotganligini aniqlash mumkin.

---


Takror ishlab chiqarish tuzilishini takomillashtirish 

amaldagi ishlab chiqarishni texnik qayta qurollantirish va
ta’mirlashga yo’naltirilgan kapital qo’yilmalarning hajmini 
oshirish bilan bog’liq bo’ladi.

Nazariya va amaliyot tasdiqlashicha, yangi qurilishni 

amalga oshirishga nisbatan ishlab chiqarishni texnik

qayta qurollantirish va ta’mirlash foydaliroqdir

---

Kapital qo’yilmalarning tarmoq tuzilishi


Kapital qo’yilmalarning tarmoq tuzilishi (tarkibi) 

deganda kapital qo’yilmalarning butunlay

iqtisodiyot va sanoat tarmoqlariga nisbati va 
taqsimlanishi tushuniladi. Uni takomillashtirish,
eng avvalo, iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini 
proportsional ravishda rivojlantirish bilan bog’liq
bo’ladi. 

---

Iqtisodiyotda kapital qo’yilmalarning roli:


kapital qo’yilmalar asosiy fondlarni barpo etish, 

amaldagi korxonalarni ta’mirlash va kengaytirish,

korxonalarni texnik qayta qurollantirishning 
muhim va bosh omilidir;

kapital qo’yilmalar yordamida iqtisodiyot 

tarmoqlari va alohida ishlab chiqarishdagi asosiy

fondlarning rivojlanish sur’atlarini tartibga solish 
amalga oshiriladi;

kapital qo’yilmalar yordamida ijtimoiy 

xarakterdagi muammolar (uy-joy, ta’lim

muassasalari, sog’liqni saqlash, madaniyat 
ob’ektlari qurilishi) bartaraf etiladi;

kapital qo’yilmalar yordamida mamlakatning 

barcha iqtisodiy hududlarining rivojlanishi tartibga

solinadi va boshq.

---

Iqtisodiyotda kapital qo’yilmalarning roli:


kapital qo’yilmalar asosiy fondlarni barpo etish, amaldagi 

korxonalarni ta’mirlash va kengaytirish, korxonalarni texnik

qayta qurollantirishning muhim va bosh omilidir; 

kapital qo’yilmalar yordamida iqtisodiyot tarmoqlari va alohida 

ishlab chiqarishdagi asosiy fondlarning rivojlanish sur’atlarini

tartibga solish amalga oshiriladi;

kapital qo’yilmalar yordamida ijtimoiy xarakterdagi 

muammolar (uy-

joy, ta’lim muassasalari, sog’liqni saqlash, 
madaniyat ob’ektlari qurilishi) bartaraf etiladi;

kapital qo’yilmalar yordamida mamlakatning barcha iqtisodiy 

hududlarining rivojlanishi tartibga solinadi va boshq.

---