Ionlarning qutblanishi va qutblanish darajasi

Ionlarning qutblanishi va qutblanish darajasi
Ma’lumki hatto ishqoriy metallarning galogenidlarida ham to’la ionli bog’ hosil bo’lmaydi. Masalan CsF dagi bog’ning 95 % ionli tabiatga 5 % esa qutbli kovalent tabiatga egadir. Agar xuddi shunaqa tahlil CsCl da qaralsa, undagi ion bog’hissasi 73% bo’lsa qutbli kovalent bog’ning hissasi 27% gat eng. Ionlarning o’zaro ta’siri tufayli molekulada yuzaga keladigan qutblanish orieyntasion qutblanish deyiladi. Ionlarda paydo bo’ladigan dipol momenti kattaligi () zaryadlarni hosil qilgan kuchlanishiga (E)to’g’ri proporsional:
= k_*E
k- proportsinallik koeffitsienti bo’lib qutblanuvchalik yoki qutblanish darajasi ham deyiladi. Qutblanuvchanlik birligi Kulon_*m²/V. K ning qiymati qancha katta bo’lsa molekula shuncha oson deformatsiyalanadi.
Tarkibi bir xil atomlardan tuzilgan(H₂,O₂,N₂ va boshqalar) yoki ko’p atomli molekulalar ham(CO₂,CS₂,C₆H₆) agar molekuladagi elektronlarning yadroga nisbatan siljishi simmetrik bo’lsa, bunday molekulalar qutbsiz hisoblanadi. Qolgan molekulalarda atomlar orasidagi bog’lar qutblidir. Bu holat atomlarning o’lchami va zaryadiga bog’liq bo’ladi.
Agar molekulada yadrolarga nisbatan atomlarning elektron bulut zichligi simmetrik joylashgan bo’lmasa, bunday molekulalar qutbli molekulalar hisoblanadi(NH₃, H₂O, SO₂, PCl₃, HCl). Qutbli molekulalarda yadrolarning elektrik zaryadlari bitta nuqtaga tushmaydi. Shuning uchun ham molekulada q⁺ va q^- doimiy dipol paydo bo’ladi. Molekulaning dipol momenti () uning qutblanishini hal qiladi. Agar dipol uzunligi(l) uning elektrik zaryadi(q) hisobga olinsa: m=q_*l Dipol momenti kulon*metrda o’lchanadi.
Qutbsiz molekulalar uchun =O dipol momenti molekulaning simmetriyasini ko’rsatadi.Molekulaning dipol momenti molekulaning uning qutblanuvchanligini ko’rsatadi.Ba’zi moddalarning dipol momenti 24 jadvalda keltirilgan.
Dipol momentini tajribada o’lchash uchun moddaning dielktrik doimiyligi() turli haroratda o’lchanadi. Dilektrik doimilik bu ayni muhitning elektrik maydon kuchlanishini vakuumga nisbatan qanday o’zgarishini ko’rsatadi. jadvalda ba’zi moddalarning dielektrik doimiyligi qiymati keltirilgan.Barcha suyqliklar ichida eng yuqori dielktrik doimiyligiga suv egadir.

jadvada ba’zi moddalarning dipol moment

Modda	Dipol momenti,D	Modda	Dipol momenti,D
H2O CH4 CH3Cl CH3Br CH3I CH2Cl2 CHCl3 CCl4 H2 Cl2 CO2	1,84 O 1,85 1,45 1,35 1,59 1,15 O O O O	NH3 H2S SO2 HCl HBr HI N2O CO C2H5OH C6H5OH C6H5NH2	1,46 1,1O 1,61 1,03 0,79 0,30 0,14 0,12 1,70 1,70 1,56

jadvalda ba’zi suyuqliklarning dielektrik doimiyligi

Suyuqliklar	Dielekrik doimiyli (0^oS)	Syuqliklar	Dielektrik Doimiylik(0^oS)
Geksan Benzol Toluol Xlorbenzol	1,874 2,283 2,387 5,940	Ammiak Atseton Methanol Suv	15,50 21,40 33,10 80,00

Moddaning dielktrik doimiyligi asosida unung qutblanuvchaniligi quyidagi formula asosida topiladi: