I(q-q). indd

Suyi’qli’qti’n’ jin’ishke nayshalarda – ka-
pillyarda ken’ i’di’stag’i’ qa’ddine sali’s-
ti’rg’anda ko’teriliwi yamasa pa’seyiwi 
kapillyarli’q qubi’li’s dep ataladi’.
30-su’wret
b
a
d
31-su’wret
b
a
III bap. Suyi’qli’qlardag’i’ bet qubi’lislari’

---

54
Kapillyardi’n’ radiusi’ qansha kishi bolsa, suyi’q-
li’qti’n’ beti sonsha ko’teriledi yamasa pa’seyedi.
Toli’q i’g’allani’wda yamasa toli’q i’g’allanbawda 
kapillyardag’i’ suyi’qli’qti’n’ iyilgen betin yari’m 
sfera dep yesaplaw mu’mkin. Bul yari’m sferani’n’ 
radiusi’ r kapillyardi’n’ radiusi’na ten’ boladi’ (32- 
su’wret).
Belgili bolg’ani’nday, kapillyar arqali’ h biyik-
likke ko’terilgen suyi’qli’qti’n’ awi’rli’q ku’shi P 
= mg betkerim ku’shi 
F 
= σl ge ten’leskende, yag’ni’y P = F bolg’anda suyi’qli’qti’n’ ko’teriliwi 
toqtaydi’. Bunda m 
= ρV – kapillyar ishindegi suyi’qli’q massasi, ρ – 
suyi’qli’qti’n’ ti’g’i’zli’g’i’, V – suyi’qli’qti’n’ ko’lemi, g – yerkin tu’siw 
tezleniwi, σ – betkerimlik ku’shi, l 
= 2πr – kapillyar ishki diywali’ 
aylanasi’ni’n’ uzi’nli’g’i’, r – kapillyar radiusi’.
P 
= mg = ρVg = ρhπr
2
g ha’m F 
= σl = 2σπr korsetpelerdi wo’z ara 
ten’leymiz: 
ρhπr
2
g 
= 2σπr yamasa 
Bul formula i’g’allawshi’ suyi’qli’qti’n’ kapillyarda ko’teriliw ba’lent-
ligin, ig’allamawshi’ suyi’qli’qti’n’ bolsa to’menlew shuqi’rli’g’i’n 
ko’rsetedi. Kapillyar radiusi’ r qansha kishi bolsa, suyi’qli’qti’n’ ko’teriliw 
ba’lentligi h sonsha u’lken boladi’.
Jin’ishke kanallari’ (kapillyarlari’) bolg’an denelerde kapillyar 
qubi’li’slari’ baqlanadi’. Mi’sali’, kapillyarli’q qubi’li’si’ sebepli qoldi’ 
su’rtkende su’lgi suwdi’ wo’zine ko’p tartadi’. Shayg’a sali’ng’an qant 
shaydi’ wozine si’ndi’ri’p aladi’. Gerbish gewek bolg’ani’ ushi’n wol su-
wdi’ wo’zine tartadi’.
Topi’raq gewek bolg’ani’ ushi’n shi’ldi’rlap ag’i’p ati’rg’an suw jaqsi’ 
i’zg’arlaydi’. I’zg’ar topi’raqta woni’n’ qurami’ndag’i’ azi’qli’q zatlar 
yeriydi. Payda bolg’an yeritpeden wo’simlik tami’ri’ arqali’ azi’qlanadi’. 
Bunda wo’simlik kletkalari’ da gewek bolg’ani’ ushi’n woni’n’ denesi ar-
qali’ yeritpe ko’teriledi. Wo’simlik kapillyar tami’rlarg’a iye. Kapillyarli’q 
qubi’li’slar sebepli jerdin’ teren’ qatlamlari’nan i’zgarli’q joqari’ qatlamg’a 
ko’teriledi.