I(q-q). indd

IX BAP BOYI’NSHA KEREKLI JUWMAQLAR
●
 Yadrodag’i’ protonlar ha’m neytronlardi’, yag’ni’y nuklonlardi’ tuti’p turi’wshi’ 
ku’shler yadro ku’shleri dep ataladi’.
●
 Yadroni’ wo’z aldi’na nuklonlarg’a bo’leklep jiberiw ushi’n za’ru’r bolg’an 
energiya yadroni’n’ baylani’si’w energiysi’ dep ataladi’.
●
 Atom yadrolari’ni’n’ elementar bo’leksheler (proton ha’m basqalar) menen 
yamasa bir-biri menen wo’z ara ta’sirinde basqa yadrolarg’a aylani’wi’ yadro 
reakciyalari’ dep ataladi’.
●
 Neytronni’n’ ta’sirinde yadrolardi’n’ wo’z-wo’zinen rawajlandi’ri’wshi’ 
bo’liniw reakciyasi’ yadroni’n’ bo’liniw shi’nji’rli’ reakciyasi’ dep ataladi’.
●
 Yadroni’n’ bo’liniwi basqari’latug’i’n yadro reaktori’nda a’melge asi’ri’ladi’.
●
 Uran yadrosi’ni’n’ bo’liniw reakciyasi’n basqari’wshi’ quri’lma - yadro reak-
tori’ birinshi ma’rte 1942-ji’li’ AQSH ta Enriko Fermi basshi’li’g’i’ndag’i’ 
ali’mlar ta’repinen islep shi’g’i’lg’an.
●
 Yadro energiyasi’nan atom elektr stanciyalari’nda (AES), kosmosli’q raketalar 
ha’m reaktiv samolyotlardi’ ushi’ri’wda, suw asti’ kemelerinde, u’lken keme-
lerde ha’m basqa maqsetlerinde paydalani’ladi’.
●
 Basqari’lmaytugi’n yadroni’n’ shi’nji’rli’ reakciyalari’ yadro qurali’ bolg’an 
atom bombalari’nda a’melge asi’ri’ladi’. Bunda neytron ta’sirinde yadroni’n’ 
shi’nji’rli’ reakciyasi’ na’tiyjesinde u’lken energiya birden aji’raladi’ ha’m 
jari’li’w ju’z beredi.
●
 1956-ji’li’ O’zbekistan IA ni’n’ Yadro fi zikasi’ instituti’ duzildi.
●
 O’zbekistan Yadro fizikasi’ instituti’nda ali’p bari’lg’an izertlewlerden 
ali’ng’an na’tiyjeler medicinada, neftti qayta islew, taw-ka’n metallurgiya 
kombinatlari’nda, awi’l xojali’q, ekologiya, farmacevtika, zergerlik, elektro-
texnika, materialtani’wshi’li’q bag’darlari’ boyi’nsha islep ati’rg’an respublika 
ka’rxanalari’ ha’m sho’lkemlerinde qollani’lmaqta.