I(q-q). indd

36-§. ATOM YADROSI’NI’N’ DU’ZILISI
Proton
Vodorod atomi’ni’n’ yadrosi’ a’tirapi’nda 1 elektron aylani’p ju’redi. 
Yadrosi’ won’ zaryadli’ boli’p, woni’n’ ma’nisi elektron zaryadi’na ten’ boladi’.
Vodorod atomi’ni’n’ yadrosi’ proton dep ali’ng’an ha’m p 
ha’ribi menen belgilengen.
Elektron zaryadi’ni’n’ manisi elementar zaryad dep ali’ni’p, e menen 
belgilenedi. Bir elektron zaryadi’ –e menen, bir proton zaryadi’ bolsa 
+e 
dep ali’ng’an.
Elektronnin’ zaryadi’ q
e
 
= –1,6·10
-19
 C g’a, massasi’ m
e
 
= 9,1·10
-31
 kg 
g’a ten’. Protonni’n’ zaryadi’ q
p
 
= +1,6·10
-19
 C g’a, massasi’ m
p
 
= 1836,3·
·9,1·10
-31
 kg 
= 1,671·10
-27
 kg g’a ten’.
Proton atom yadrosi’ndag’i bo’lekshe boli’p, zaryadi’ 
+1,6·10
-19
C g’a, massasi’ 1,671·10
-27
 kg g’a ten’, yag’ni’y elektron 
massasi’nan 1836,3 yese u’lken.
Ximiyali’q elementlerdin’ da’wirlik sistemasi’ndag’i’ elementtin’ 
ta’rtip sani’ qansha bolsa, yag’ni’y yadrosi’ni’n’ a’tirapi’nda neshe elek-
tron aylani’p ju’rgen bolsa, woni’n’ atom yadrosi’ndag’i’ protonlar sani’ 
da sonsha boladi’. Mi’sali’ 2-ta’rtip sanli’ geliy (He) atomi’ yadrosi’nda 
2, 8-ta’rtip sanli’ kislorod (O) atomi’ yadrosi’nda 8, 92-ta’rtip sanli’ uran 
(U) atomi’ yadrosi’nda 92 proton bar. 
Yadrosi’ni’n’ zaryadi’ 2e bolg’an neytral atomda 2 elektron boladi’. 
I’qti’yarli’ ali’ng’an ximiyali’q da’wirlik sistemadag’i’ Z elementi 
yadrosi’ni’n’ zaryadi’ Ze boli’p, bul neytral atomda Z electron bola-
di’.