Iqtisod va qurilish” fakulteti «iqtisodiy-ijtimoiy fanlar» kafedrasi

Ishlab chiqarish xarajatlari

Tashqi xarajatlar		Ichki xarajatlar
Ishchi kuchiga sarflar Xom-ashyo xarajatlari Yonilg`i-energiya xarajatlari Transport-aloqa xizmat xarajatlari Bank tizimiga xarajatlar (foizlar) Xizmatlar uchun sarf xarajatlar		Bino-inshoat amortizatsiyasi Mashina-uskuna amortizatsiyasi Ijara haqi Qarz pul mablag`lari va uning uchun foiz Me'yordagi foyda

Ishlab chiqarish hajmining o`zgarishiga bog`liqlik darajasiga qarab doimiy va o`zgaruvchi xarajatlar ham farq qiladi.

Ishlab chiqarish xarajatlari

Doimiy xarajatlar		O`zgaruvchi xarajatlar
Korxona to`lov majburiyatlari Soliqlar Amortizatsiya xarajatlari Ijara haqi Qo`riqlash xizmati xarajatlari Boshqaruv xodimlari maoshi		Xom-ashyo Materiallar Yonilg`i Transport xizmati Ishchilar ish haqi Boshqa xarajatlar

Doimiy xarajatlar- ishlab chiqarish hajmining o`zgarishiga bog`liq bo`lmagan, tovarlarning hajmiga ta'sir etmaydigan xarajatlardir.

O`zgaruvchi xarajatlar - ishlab chiqariladigan tovar miqdorining oshishiga yoki kamayishiga ta'sir qiladi va ishlab chiqarish hajmi o`zgarishiga bog`liqlikda o`zgaradi.
Mahsulot birligini ishlab chiqarishga qilinadigan sarf-xarajatlarni hisoblash uchun o`rtacha umumiy, o`rtacha doimiy va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar tushunchalaridan foydalaniladi.


O`rtacha umumiy xarajatlar yalpi xarajatlarning ishlab chiqarilgan tovar miqdoriga nisbatiga teng.

O`rtacha doimiy xarajatlar- doimiy xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo`lish yo`li bilan aniqlanadi: O`rtacha o`zgaruvchi xarajatlar o`zgaruvchi xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot miqdoriga bo`lish yo`li bilan aniqlanadi.Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab chiqarishning zarur miqdorini aniqlash zarur.Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo`lib, qo`shimcha xarajat tushunchasi xizmat qiladi.

Qo`shimcha xarajat deb, keyingi qo`shilgan mahsulotning har bitta birligini ishlab chiqarish bilan bog`liq qo`shimcha xarajatlarga aytiladi. Qo`shimcha xarajatlarni har bir navbatdagi chiqarilgan qo`shimcha mahsulot birligi uchun aniqlash mumkin.

Firmaning ishlab chiqarishi va xarajatlari to`g`risida gapirganda ularni ikki xil

vaqt oralig`ida qarash lozim, qisqa muddatli va uzoq muddatli.

Qisqa muddatli oraliq - bu shunday vaqt oralig`iki, firma bu oraliqda faoliyat
ko`rsatganda, u ishlab chiqarish omillaridan kamida bittasining hajmini o`zgartira
olmaydi. Bunday omilga o`zgarmas ishlab chiqarish omillari deyiladi.
O`zgarmas omil sifatida firma kapitali - ishlab chiqarish quvvati hisoblanadi.
Masalan, firma kapitalidan foydalanish yo`nalishini o`zgartirish uchun odatda uzoq
vaqt talab qilinadi. Yangi zavod qurish uchun, birinchi navbatda uning loyihasi ishlab
chiqiladi, uskuna va texnologik liniyalar sotib olinadi va o`rnatiladi. Ushbu ishlarni
amalga oshirish uchun ko`p vaqt talab qilinadi (kamida bir yil).