Iqtisodiy islohotlar mamlakat budjet tizimining faoliyatini o'zgartiradi

Mavzuning dolzarbligi: Iqtisodiy islohotlar mamlakat budjet tizimining faoliyatini o'zgartiradi. Turli darajadagi davlat organlari o'rtasidagi munosabatlar o'zgarishi yangi budjet mexanizmini shakllantirish metodologiyasini ishlab chiqishni talab etadi. Bunday tizimning normal ishlashi uni amalga oshirishning aniq mexanizmi yordamida budjet resurslarini oqilona taqsimlash zarurati bilan bog'liq. Davlat budjeti – davlatning muayyan vaqt (odatda bir yil) uchun mo’ljallangan pul daromadlari va harajatlari majmui hisoblanadi.
Budjet taqchilligi bu o'z tarixining ma'lum bir davrlarida dunyo davlatlari muqarrar ravishda duch kelgan moliyaviy hodisadir. Dunyodagi jamiki davlatlarning barchasi budjet taqchilligiga duch kelgan. Bizning yurtimiz O’zbekiston ham bu hodisaga duch kelgan. Shu sababli Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev yurtimiz iqtisodiyotiga e’tiborni kuchaytirish kerakligini takror va takrov ta’kidlamoqda. Shu bilan birga davlat budjetini to’gri shakllantirishva uni to’gri yo’naltirish muhim va zarurligini o’z nutqida aytib o’tdi. Budjet taqchilligini qisqacha tushuntiradigan bo’lsak, bu muayyan vaqt ichida (masalan bir yil) harajatlarning daromadlardan ustun kelinishi tushuniladi. Budjet taqchilligini oldindan prognoz qilish va uni oldini olish usullarini ko’rib chiqish zarur. Budjet taqchilligini keltirib chiqaruvchi bir qancha omillari mavjud. Ularni quyida to’liq ko’rib chiqamiz.
Budjetga mablag’ oqimini rag'batlantiruvchi barcha moliyaviy va iqtisodiy imkoniyatlarning noaniq ishlashi deyarli mumkin emasligini tasavvur qilib bo'lmaydi. Qarzda yashadi va ko'plab iqtisodiy jihatdan yashashni davom ettiradi. Rivojlangan davlatlar budjet taqchilligini iqtisodiy jihatdan kamaytirishning hozirgi tendentsiyasini eslatib o'tish adolatli bo'lar edi. Normal - bu mamlakatda inflyatsiya darajasiga mos keladigan budjet taqchilligi.
Nomutanosiblik sababi ham davlat qarzi. Davlat qarzi xizmati (ma'ruzalarga bo'lgan qiziqishni to'lash) har qanday davlat uchun og'ir yukdir, chunki u doimiy kapitalning ayrim qismini himoya qiladi va davlat budjetining etishmovchiligiga olib keladi.
Budjetni muvozanatlash budjetni tayyorlash va tasdiqlashning majburiy
talabidir. Budjetni muvozanatlash barcha darajadagi davlat organlarining normal ishlashini ta'minlash uchun mo'ljallangan. Budjetlarning ozgina qismi nomutanosibligi davlat va munitsipal buyurtmalarni moliyalashtirishning kechikishiga, budjet moliyalashtirish tizimining ishdan chiqishiga olib keladi, bu esa mamlakat milliy iqtisodiyotida to'lovlarni to'lamaslikka olib keladi.
Ushbu ishning maqsadi budjet taqchilligi, uni moliyalashtirish manbalari va davlat qarzlari davlatning moliyaviy tizimining eng muhim elementlari, ularning asosiy xususiyatlari sifatida tahlil qilishdir.
Davlat budjetining daromadlari va xarajatlari muvozanatda bo‘lishini taqozo qiladi. Lekin ko‘pchilik hollarda davlat budjeti xarajatlarining daromadlardan ortiqchaligi kuzatiladi, buning oqibatida budjet taqchilligi ro‘y beradi. Bu holning sabablari ko‘p bo‘lib, ularning ichida davlatning jamiyat hayotining barcha sohalaridagi rolining uzluksiz o‘sib borishi, uning iqtisodiy va ijtimoiy vazifalarining kengayishi alohida o‘rin tutadi. Budjet taqchilligining o‘sishi yoki kamayishi mutlaq miqdorda va uning yalpi ichki mahsulot (YaIM)ga nisbatida aniq namoyon bo‘ladi.
Kurs ishining maqsadi:
Men o’z kurs ishimda budjet taqchilligi, uning kelib chiqish sabablari, uni bartaraf etish usullarini o’rganishni, bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi budjet - soliq siyosatining xususiyatlari va davlat qarzlari o’ganishni va tahlil qilishni maqsad qilib qo’ydim.