Iqtisodiy o`sish

IQtisodiy o`sishga omillari va tiplari

• Real ishlab chikarish xajmlarining uzok muddatli o`sishi sur`atlarini, ko`lamlarini, samaradorligi va sifati oshishini belgilovchi xodisa va jarayonlar iktisodiy o`sish omillari deyiladi.
• Iktisodiy o`sish omillari ikki guruxga ajratiladi.
• Birinchi gurux omillari ixtisodiy o`sishni fizik (ashyoviy) jixatdan ta`minlaydi. Bu guruxga ishlab chikarish omillari kiritiladi:
• · tabiiy resurslar soni va sifati;
• · mexnat resurslari soni va sifati;
• · asosiy kapital xajmi;
• · texnologiyalar va ishlab chikarishni tashkil etish;
• · jamiyatda tadbirkorlik malakalarining rivojlanishi darajasi..
•  Ikkinchi guruxga omillari jamiyatdagi iktisodiy o`sish potentsialini yuzaga chikarish imkonini beruvchi omillar – talab va taksimot omillari bilvosita omillar) kiritiladi:
• · bozorning monopollashuvi darajasini pasayishi;
• · iktisodiyotdagi solik muxiti;
• · kredit-bank tizimi samaradorligi;
• · iste`mol, investitsiya va davlat xarajatlarining o`sishi;
• · eksport xajmining o`sishi;
• · iktisodiyotda ishlab chikarish resurslarini kayta taksimlash imkoniyatlari;
• · daromadlarni taksimlashning shakllangan tizimi.

• Agar o`sish ko`shimcha resurslarni jalb etish xisobiga ta`minlansa va jamiyatdagi resurslardan foydalanishning shakllangan o`rtacha samaradorligi darajasini oshirmasa ekstensiv iktisodiy deb ataladi.
• ekstensiv iktisodiy o`sish yangii korxonalar, yo`llar, elektrostantsiyalar kurish , yangi erlarni o`zlashtirish, mexnat va tabiiy resurslarni ko`shimcha jalb etish kabilar xisobiga ta`minlanadi. Ammo bu resurslarning cheklanganligi rivojlanishning ma`lum bir boskichida ekstensiv iktisodiy o`sish imkoniyatlarini kamaytiradi va uni ziddiyatli kilib ko`yadi.
• YAIMning o`sishi iktisodiyotda band bo`lganlar sonidan yukori sur`atga ega bo`lsa intensiv ixtisodiy o`sish ro`y beradi.
• “Iktisodiy o`sishning intensiv tipi ishlab chikarish samaradorligining oshishiga boglik. U foydalanilayotgan resurs birligiga to`gri keladigan maxsulot ishlab chikarishni ko`paytirishni, ishlab chikarishning texnik xususiyatlarini yaxshilashni ko`zda tutadi. Bunday jaryonlar namoyon bo`ladi:
• fan va texnika yutuklaridan foydalanish va ishlab chikarishni yangilashda;
• xodimlar malakasini oshirishda;
• ishlab chikarilayotgan maxsulot sifatini oshirish, assortimentini yangilashda”*
• Iktisodiy o`sishning bu ikki tipi sof xolda ro`y bermaydi. Iktisodiy o`sish uni ta`minlashdagi intensiv yoki intensiv omillarning ulushi darajasiga karab ko`prok ekstensiv, yoki ko`prok intensiv bo`lishi mumkin.