Iqtisodiy o'sish

Turli mamlakatlarning iqtisodiy o'sish ko'rsatkichlari va hozirgi iqtisodiy darajasi

Mamlakatlar	Iqtisodiy o'sish davri	Dastiab -ki jon boshiga real YalM, doll.	So'nggi jon boshiga real YalM, doll.	Iqtisodiy o'sish sur'ati, %	Hozirgi (2002)jon boshiga real YalM, doll.
Yaponiya	1890-1990	842	16144	3,00	26070
Braziliya	1900-1987	436	3417	2,39	7250
Kanada	1870-1990	1330	17070	2,15	28070
Germaniya	1870-1990	1223	14288	2,07	26220
AQSH	1870-1990	2244	18258	1,76	35060
Xitoy	1870-1990	401	1748	1,71	4390
Meksika	1900-1987	649	2667	1,64	8540
Buyuk Britaniya	1870-1990	2693	13589	1,36	25870
Argentina	1900-1987	1284	3302	1,09	9930
Indoneziya	1900-1987	499	1200	1,01	2990
Pokiston	1900vl987	413	885	0,88	1940
Hindiston	1900-1987	378	662	0,65	2570
Bangladesh	1900-1987	349	375	0,08	1720

Jon boshiga hisoblangan real YalM bu iqtisodiyot ehtiyojini qondirishga naqadar qodir ekanligini bildiradi. Buni aniqlash uchun YalM hajmi aholi soniga bo'linadi. YalM hajmi ko'p boigani bilan, agar aholi ham ko'p bo'lsa jon boshiga YalM kam bo'ladi. YalM hajmi kichik bo'lgani holda aholi soni ham kam bo'lsa, jon boshiga YalM ko'p bo'lishi mumkin.

Jon boshiga hisoblangan real YalM bu iqtisodiyot ehtiyojini qondirishga naqadar qodir ekanligini bildiradi. Buni aniqlash uchun YalM hajmi aholi soniga bo'linadi. YalM hajmi ko'p boigani bilan, agar aholi ham ko'p bo'lsa jon boshiga YalM kam bo'ladi. YalM hajmi kichik bo'lgani holda aholi soni ham kam bo'lsa, jon boshiga YalM ko'p bo'lishi mumkin.

Ma'lumotlar iqtisodiy o'sish notekis borishini ko'rsatsada. Agar ilgarilari Angliya eng ilg'or mamlakat bo'lsa, keyinchalik uning o'rnini Yaponiya, AQSH va Kanada egalladi. Xitoy va Hindiston ilgari orqada qolgani holda keyingi paytda jadal o'sa boshladi. Masalan, 2000—2003-yillarda Hindistondagi iqtisodiy o'sish yiliga 8% ni tashkil etdi. Xitoy har 10 yilda YalMning 2 barobar ko'payishiga erishdi. Shunday vazifani o'z oldiga Rossiya ham qo'ygan.

Ma'lumotlar iqtisodiy o'sish notekis borishini ko'rsatsada. Agar ilgarilari Angliya eng ilg'or mamlakat bo'lsa, keyinchalik uning o'rnini Yaponiya, AQSH va Kanada egalladi. Xitoy va Hindiston ilgari orqada qolgani holda keyingi paytda jadal o'sa boshladi. Masalan, 2000—2003-yillarda Hindistondagi iqtisodiy o'sish yiliga 8% ni tashkil etdi. Xitoy har 10 yilda YalMning 2 barobar ko'payishiga erishdi. Shunday vazifani o'z oldiga Rossiya ham qo'ygan.

Bu shundan darak beradiki, ilg'or mamlakatlar abadul-abad oldinda borib, boshqalar orqada sudralib qolmaydi. Buni hozirgi iqtisodiy o'sish ham tasdiqlaydi. Osiyo arslonlari hisoblangan Koreya Respublikasi, Malayziya, Tayvan kabi mamlakatlar jadal rivojlanib, qoloqlikdan chiqa oldilar. Yevropada Norvegiya va Finlyandiya ham ilg'orlar safiga qo'shildi. Ulardagi YalM o'sishi dunyoning o'rtacha sur'atidan ancha oshib ketdi.

Iqtisodiy o'sish omillari

Iqtisodiy o'sish ishlab chiqarishning rivojlanishi bo'lar ekan, bunga ta'sir etuvchi kuchlar ishlab chiqarish omilla-ridan boshqa narsa bo'lishi mumkin emas. Shu sababli bu resurslarning miqdori, sifati va ularning naqadar samarali ishlatilishiga bog'liq bo'ladi, chunki resurslar ishlab chiqa­rish omillariga aylanadi.

Resurslar ko'payganda tovarlar va xizmatlar oldingidan ko'proq yaratiladi. Masalan, yangi yerlar ochilsa, yangi konlar, suv manbalari ishga tushirilsa, mashina-uskunalar va ishlovchilar soni ko'paytirilsa, shubhasiz ishlab chiqarish o'sadi.

Bozor iqtisodiyotining qonun-qoidalari

Iqtisodiy o'sish yuz berishi uchun bozor talabiga muvofiq tovar va xizmatlarni yaratish kerak bo'ladi. Biz bilamizki, iqtisodiy o'sish YalM ko'payishini anglatadi. YalM esa tovar va xizmatlarning bozordagi qiymati. Agar ular sotilmasa bozor qiymati yuzaga kelmaydi. Shu sababli bozorbop tovar va xizmatlarni yaratish iqtisodiy o'sishni ta'minlaydi.

Resurslar kamyob bo'lganidan, ulardan samarali foydalanish iqtisodiy o'sishning asosiy shartiga aylanadi, biroq tabiiy resurslarning oz yoki ko'pligi ham o'z ahamiyatini yo'qotganicha yo'q. Shu sababli Quvayt, Saudiya Arabistoni kabi mamlakatlarning iqtisodiy o'sishi, ular yerining neftga boyligi bilan izohlanadi.

Inson kapitalining sifat darajasi. Inson kapitali bu ishlovchilarning bilim darajasi, ishlash mahorati va tajribasidir. Inson kapitali jismoniy kapitaldan farqliroq moddiy shaklga ega emas, uni ko'z bilan ko'rib yoki qo'l bilan ushlab bo'lmaydi, u insonning jismida mujassamlashgan bo'ladi, inson tirik ekan unda saqlanib qoladi.

Inson kapitalining sifat darajasi. Inson kapitali bu ishlovchilarning bilim darajasi, ishlash mahorati va tajribasidir. Inson kapitali jismoniy kapitaldan farqliroq moddiy shaklga ega emas, uni ko'z bilan ko'rib yoki qo'l bilan ushlab bo'lmaydi, u insonning jismida mujassamlashgan bo'ladi, inson tirik ekan unda saqlanib qoladi.

Ishlab chiqarishning texnologik usullari. Bu muayyan bozor sharoitida har qanday usullar bilan tovar va xizmat­larni yaratib, ularni o'z vaqtida bozorga yetkazishni talab qiladi. Texnologik novatsiya (yangilanish) qanchalik tez borsa, boshqa shart-sharoitlar o'zgarmagan taqdirda ishlab chiqarish shunchalik tez o'sadi, chunki mehnat unumdorligi yuksalib, vaqt birligida yaratilgan tovar va xizmatlar ko'payadi.