Iqtisodiy tahlilning oddiy-an’anviy usullari

Iqtisodiy tahlilning oddiy-an’anviy usullari

Iqtisodiy tahlilning oddiy-an’anviy usullari

Tayyorladi: Abdulazizov Amirulloh

iqtisodiy tahlil usullarning orasida eng qadimiysi bu uning an’anaviy usullari bo‘lib, bu usullar nafaqat iqtisodiy tahlilda, balki boshqa fanlarda ham ma’lumotlarni qayta ishlash uchun keng qo‘llaniladi. Ular tahlilning turli bosqichlarida - dastlabki tahlil, umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni tahlili, Omilli tahlil o‘tkazish jarayonlarida qo‘llanilishi mumkin.

• 
  iqtisodiy tahlil usullarning orasida eng qadimiysi bu uning an’anaviy usullari bo‘lib, bu usullar nafaqat iqtisodiy tahlilda, balki boshqa fanlarda ham ma’lumotlarni qayta ishlash uchun keng qo‘llaniladi. Ular tahlilning turli bosqichlarida - dastlabki tahlil, umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni tahlili, Omilli tahlil o‘tkazish jarayonlarida qo‘llanilishi mumkin.
  
• 
  Eng ko‘p qo‘llaniladigan quyidagi usullarni an’anaviy usullarga kiritish mumkin:
  
• 
  taqqoslash usuli
  
• 
  balans usuli
  
• 
  zanjirli bog’lanish usuli
  
• 
  mutloq ko‘rsatkichlardagi farqlar usuli.
  

Taqqoslash – bunda bitta ko‘rsatkichning turli xil darajasi bir – biriga solishtiriladi. Bunda ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’minlash zarurdir

• 
  Taqqoslash – bunda bitta ko‘rsatkichning turli xil darajasi bir – biriga solishtiriladi. Bunda ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’minlash zarurdir
  
• 
  Masalan : -
  
• 
  Reja va haqiqiy ma’lumotlar bir-biri bilan solishtiriladi ;
  
• 
  - O‘tgan yilgi va bu yilgi ma’lumot ;
  
• 
  - Bazis yil va hisobot yil ; -
  
• 
  Turdosh korxonalar ma’lumotlari
  

Tahlilning dastlabki bosqichida birinchi navbatda taqqoslash usulidan foydalaniladi. Taqqoslash usulining mohiyati bir toifadagi ob’ektlarni ular o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni, o‘sish yoki kamayishini aniqlash maqsadida solishtirishdir.

• 
  Tahlilning dastlabki bosqichida birinchi navbatda taqqoslash usulidan foydalaniladi. Taqqoslash usulining mohiyati bir toifadagi ob’ektlarni ular o‘rtasidagi o‘xshashlik va farqlarni, o‘sish yoki kamayishini aniqlash maqsadida solishtirishdir.
  
• 
  Taqqoslash usuli yordamida iqtisodiy voqea-hodisalarning umumiy va xususiy jihatlari, ob’ektlardagi o‘zgarishlar, ularning rivojlanish tendentsiyalari, ya’ni yo‘nalishlari o‘rganiladi.
  
• 
  TAqqoslash usulidan foydalanishning asosiy sharti — ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchanligini ta’minlashdir, chunki faqat bir turdagi miqdorlarnigina taqqoslash mumkin.
  
• 
  Ko‘rsatkichlarning taqqoslanuvchan bo‘lmasligiga turli sabablar bo‘lishi mumkin: narxlarning, mahsulot hajmining turlicha bo‘lishi, mahsulot dagi tarkibiy o‘zgarishlar, turlicha sifat, ko‘rsatkichlarning turli usullar bilan hisoblanishi, turli kalendar davrlarning o‘rganilishi