Iqtisodiyot bilan tanishuv

Mavzu : bozor qatnashchilari.

Ta’limiy maqsadi: O’quvchilarni bozor va narxlar haqidagi malaka va ko’nikmalarini hosil qilish.

Tarbiyaviy maqsadi: O’quvchilarni kasbga bo’lgan malaka va ko’nikmalarini shkillantirish.

Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilarni mustaqil fikirlash qobilyarlarini oshirish.

DTS talablari asosida ta’lim va tarbiya berish

Darsning uslibi: Tushuntirish, savol –javob, mustaqil ishlash.

Darsning jixozi: Darslik, doska, ko’rgazmali va tarqatma materilallar.

Darsning borishi: yangi mavzuni bayoni.

FAOLLASHTIRUVCHl SAVOL VA TOPSHIRIQLAR Dars mavzusiga oid keltirilgan 5 xil bozor turining ta'rifini yaxshilab o'rganib chiqing va quyidagi savollarga javob bering:

1. Vuqorida keltirilgan tovar va xizmatlar qaysi bozorlarda sotiiadi yoki sotib olinadi?

2. Bozorlar qaysi xususiyatlariga qarab bunday turlarga ajratil-gan?

3. Har bir bozorning o'ziga xos qanday xususiyatlarini ajratib ko'rsatish mumkin?

4. Bu bozorlaming birortasi faoliyat ko'rsatmay qolsa, qanday oqibatlarga olib kelishini tasvirlashga urinib ko'ring.

ISTE'MOL TOVARLAR BOZORI Alioli uchun zarur bo'lgan tovarlar va xizmatlar iste'mol lovarlar bozorida sotiladi. Biz yaxshi bilgan dehqon bozori, mol u izori, mashina bozori, uy-joy bozori, kiyim-kechak va buyumlar bozori, do'konlar, supermarketlar, oshxona, nowoyxona, trans­itu, aloqa, elektr, suv, gaz, issiqlik ta'minoti korxonalari, sartaroshxona, madaniyat, sog'liqni saqlash, ta'lim maskanlari - istemol tovarlar bozorini tashkil qiladi.

ISHLAB CHIQARISH VOSITALARI BOZORI Korxonalarda tovar ishlab chiqarish uchun kerak bo'ladigan asbob-uskunalar, bino-inshootlar, xomashyo va materiallar Ishlab chiqarish vositalari bozorida sotiladi. Ishlab chiqarish vositalari oldi-sotdisi to'g'ridan-to'g'ri bevosita ishlab chiqaruvchi va iste'molchi orasida, yoki tovar birjalari va savdo firmalari xizmarlari orqali amalga oshiriladi. Tovar birjalari tovarlarni katta- katta hajmda, ulgurji (ko'tarasiga) sotib olish va sotishni uyushtiradigan vositachi tashkilotlardir.

MEHNAT BOZORI Islichi kuchi, mehnat ham maxsus tovar bo'lgani uchun шпиц ham o'z bozori bor. Mehnat bozorida ishchi kuchi sotiladi. Bunday bozorda aholini ishga joylashtirish bilan shug'ullanivchi mehnat birjalari barcha korxona va tashkilotlar faoliyat ko'rsalacli. Mehnat birjasi yollanma ishchi va xizmatchi zarur bo'lgan korxo­na va ish qidirib yurgan kishilar o'rtasida vositachilik faoliyatini olib boradi.

MOLIYA BOZORI Pulni maxsus, hammabop tovar, deb aytgan edik. Demak, Unlng ham o'z bozori bo'lishi kerak. Bu bozorni moliya bozori deb iiashadi. Moliya bozorida pullarqarzga beriladi yoki qarzga tilinadi. Bunday xizmatlarni banklarko'rsatadi. Moliya bozorida nddiy pullardan tashqari "qimmatbaho qog'ozlar" - aksiya, nbligatsiya, veksel, deb ataluvchi maxsus pullar sotiladi va sotib ollnadi. Qimmatbaho qog'ozlar savdosini tashkil qilish bilan fond birjalari shug'ullanadi. Shuningdek, moliya bozorida xorijiy davlat pullari - valutalar ham sotiladi va sotib olinadi. Bu ishni banklarning valuta almashtirish shoxobchalari amalga oshiradi.

INTELLEKTUAL TOVARLAR BOZORI intellektual tovarlar bozorida - aqliy mehnat mahsuli bo'lgan lovarlar va xizmatlar sotiladi. Bunday tovarlarga ilmiy g'oyalar va san'at asarlari, turli xil ma'lumotlar, texnik loyiha va kashfiyotlar, kompyuter dasturlari, kino, konsert tomoshalari va hokazo aqliy mehnat natijasi bo'lgan tovar va xizmatlar kiradi.

Shu bilan birga, alohida olingan tovarlar bozorlari ham bo'ladi. Masalan, neft bozori, paxta bozori, g'alla bozori, rangli metallar bozori va boshqa tovarlar bozorlari. Bozorlar hududiy qamrov darajasiga qarab mahalliy, hududiy, milliy va xalqaro bozorlarga bo'linadi.

Bozorlar odatda ikkita katta sinfga ajratib o'rganiladi. Ular tovar va xizmatlar bozori va ishlab chiqarish omillari bozoridir.

Mustahkamlash uchun savollar!

1. Ishlab chiqarish vositalari bozorining iste'mol tovarlari bozoridan farqi nima?

2. Intellektual tovarlar bozorida nimalar sotiladi?

3. Mehnat bozoriga misollar keltiring.

4. Moliya bozorida qanday savdo amalga oshiriladi?

5. Firmalarga qaysi bozordan foiz ko'rinishidagi daromad keladi?

6. Mahalliy, hududiy, milliy va xalqaro bozorlarga misollar keltiring.

7. Qanday birjalarni bilasiz? Ularning farqi va umumiy tomonlarini aniqlang.

8. Quyidagi tovarlar qaysi bozorda sotiladi?

Non, ichimlik suvi, veksel, traktor, ko'ylak, kompyuter dasturi, konsert tomoshasi, sartarosh xizmati, malakali injener xizmati, avtomobil, turar joy, oshxona, oziq-ovqat, meva, asbob-uskuna, xomashyo, omborxona, aksiya, AQSH dollari.

9. Quyida tasvirlangan pullar haqida nima bilasiz?

Tayanch atamalar

Tovar birjasi - tovarlarni katta-katta hajmda, ulgurji (ko'tarasiga) sotib olish va sotishni uyushtiradigan vositachi tashkilot.

Qimmatbaho qog'oz - ma'lum miqdordagi mablag'-ga yoki mulkkaega-likni, yoki ularga nisbatan munosabatni tasdiqlovchi maxsus pul ko'rinishidagi hujjat.

Fond birjalari - qimmatbaho qog'oz-lar oldi-sotdisini tashkil qilish bilan shug'ullanuvchi vo­sitachi tashkilot.

Mehnat birja­si - korxonalar va ish qidirib yurgan kishilaro'rtasida vositachilik faoliyatini olib boruvchi tashkilot.

Moliya bozori - pul va qimmatli qo­g'ozlar oldi-sotdi jarayonlari amalga oshiriladigan bozor.

Mehnat bozori - ishchi kuchi oldi-sotdi jarayonlari amalga oshiriladigan bozor.

Tntellektual to­varlar bozori - aqliy mehnat mahsuli bo'lgan tovarlar oldi-sotdi jarayoni amal­ga oshiriladigan bozor.

Buni yodda kiting! Bozorlar ularda sotiladigan tovarlarga ko'ra iste'mol tovarlari, ishlab chiqarish vositalari, moliya, mehnat, intellektual tovarlar bozori kabi turlarga bo'linadi.

Aktiv qatnashgan o’quvchilarni rag’batlantiraman.

Uyga vazifa : O’tilgan mavzuni o’qib o’rganib kelish
O’,I,B,D,O’: I. Avezmuratov. M,M,I,B,D,O’: A.Matmuratov.

sANA sINF viii vAQT:45