Iqtisodiyot va menejment

2-jadval. Respublikada fermer xo‘jaliklarining rivojlanishi⁶⁶

Ko‘rsatkichlar	1993	1994	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2004
Soni (ming birlik)	1,9	5,9	7,5	14,2	18,1	21,4	23,0	43,8	103,9
Ularga biriktirilgan yer maydoni (ming ga)	14	45	71	193	265	413	447	889,9	2935,4
Ekin maydonlarining ulushi, %	0,3	1,1	1,7	4,6	6,6	9,7	11,3	23,6	47,7

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2004 yilga kelib fermer xo‘jaliklarining umumiy soni 103,9 mingtaga, ularga biriktirilgan er maydoni 2,9 mln. gektarga etdi. Fermer xo‘jaliklarining yalpi qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishdagi ulushi 2003 yilda 14,8%dan 2004 yilda 20,4%ga, jami ekin maydonlari 36,9%dan 47,7%ga ortdi. Paxta etishtirish 37,9%dan 51,7%ga, bug‘doy 35,8%dan 46,2%ga ortdi. Ekspertlar xulosasiga ko‘ra, shirkat xo‘jaliklariga qaraganda fermer xo‘jaliklarida paxta va bug‘doy etishtirish unumdorligi Yuqori bo‘lgan, Ya’ni 16,2% ko‘p etishtirganlar. 2004 yilda shirkat xo‘jaliklarida bir tonna paxtaning o‘rtacha tannarxi 400 ming so‘m bo‘lsa, fermer xo‘jaliklarida 230 ming so‘mni tashkil etdi. Mos ravishda bug‘doyning tannarxi 100 ming so‘m va 70-80 ming so‘mni tashkil etdi.

Respublikada agrar islohotlarni amalga oshirishning barcha bosqichlarida xo‘jalik yuritish mexanizmini takomillashtirishga ham katta ahamiyat berildi.

Bunga dastlab umumdavlat ehtiyojlari uchun etkazib berilayotgan mahsulotlarga oqilona xarid narxlarini belgilash, keyinchalik mahsulotlarning ko‘pchilik turlariga davlat buyurtmasini asta-sekin bekor qilish (1995 yildan faqat paxta va donga davlat buyurtmasi saqlanib qoldi) hamda qishloq xo‘jalik korxonalarini qo‘llab-quvvatlash (soliqlardan ozod qilish, kreditlarni qaytarish muddatini cho‘zish va boshqalar) orqali erishildi.

2004 yilda «O‘zqishloqmash-xolding» kompaniyasi tomonidan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga 2959 ta traktor, 1161 ta pritsep, 188 ta turli omochlar, 985 ta paxta ekish moslamalari, 80 ta bug‘doy ekish moslamalari, 1239 ta kultivatorlar, 185 ta o‘rish mashinalari, 789 ta paxtani dorilash moslamalari etkazib berildi. 2003 yilga nisbatan paxta seyalkalarini etkazib berish 6,9 marotaba, paxta kultivatorlari 3,1 marta, pritseplar 1,7 marta, traktorlar 1,1 marta, bug‘doy ekish moslamalari 1,3 marta ortdi.

Erishilgan yutuqlar bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligida islohotlarni chuqurlashtirish jarayoniga to‘siq bo‘luvchi muammolar ham mavjud. Fermer xo‘jaliklarini tashkil etish mexanizmini, shartnoma munosabatlarini takomillashtirish, bank-moliya tizimini isloh qilish, qishloq joylarda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilarga xizmat ko‘rsatuvchi infratuzilmani shakllantirish shular jumlasiga kiradi.⁶⁷

Hozirgi davrda agrar islohotni tubdan hal etishni taqozo qilayotgan g‘oyat muhim yo‘nalish – qishloq xo‘jaligida band bo‘lgan ortiqcha ishchi kuchini bo‘shatib olish va ularni iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga (sanoat, xizmat ko‘rsatish sohalariga) jalb etishdan iboratdir. Bunda qishloq joylarda faoliyat shaklini tez o‘zgartira oluvchi, zamonaviy texnologiyaga ega bo‘lgan, qishloq xo‘jalik xom ashyosini qayta ishlaydigan, kasanachilik va xalq hunarmandchiligiga asoslangan kichik korxonalarni ochish ustuvor vazifa hisoblanadi.

Qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish – agrar islohotning hozirgi kundagi ustuvor yo‘nalishidir.

Bu yo‘nalishda kommunal va injenerlik tizimlarining keng tarmog‘ini yaratish, servis va maishiy xizmat tarmog‘ini shakllantirish muhim vazifa hisoblanadi.

Shu vazifani bajarish yo‘lida keyingi yillarda ham qishloq ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish hamda qishloq aholisini ichimlik suvi va tabiiy gaz bilan ta’minlash dasturini amalga oshirish ishlari davom ettirildi. Qishloqlarda 1965 km suv quvurlari tarmog‘i ishga tushirildi, 4844 km gaz tarmoqlari qurildi. Mablag‘ bilan ta’minlanadigan barcha manbalar hisobidan 2000 yilda umumiy maydoni 6,97 mln. kv.m uy-joy binolari foydalanishga topshirildi.

Yuqorida tilga olingan agrar islohotlarni amalga oshirish va uni yanada chuqurlashtirishning barcha yo‘nalishlari respublikaning xususiyatlari va bozor iqtisodiyotiga o‘tish talablaridan kelib chiqadi.