Иш, энегрия, Қувват

Анероид ёрдамида атмосфера босимини аниқлаш 
 
Кузатиш 
жойи 
Ҳаво 
тем-
пера-
тураси 
Анероид 
Босим-
нинг 
тузатил-
ган 
қиймати 
9-қават-
нинг 1-
қаватга 
нисба- 
тан 
Ҳисоблар 
Тузатмалар 
Термо-
метр 
Шка-
лада 
Шкала 
бўйича 
Тем-
пера-
тура 
қўшим-
ча 

---

24 
бўйича 
баланд-
лиги 
9-қават 
1-қават 
6. 1- ва 9-қаватлардаги босимларни ҳамда ташқаридаги ҳаво температурасининг ўртача 
қийматини ҳисоблаб топинг. 
7. Барометрик формула ёрдамида 9-қаватнинг 1-қаватига нисбатан баландлигини ҳисобланг. 
Саволлар 
1. Атмосфера босимининг қандай ўлчов бирликларини биласиз? 
2. Атмосфера босими қандай ўлчанади? 
3. Анероиднинг тузилишини изоҳланг. 
4. Нима учун анероид кўрсатишига тузатишлар киритилади? 
5. Барометрик нивелирлаш қандай бажарилади? 
6. Нима учун барометрик нивелирлашда ташқаридаги ҳаво температураси ўлчанади? 
БАРОГРАФНИНГ ТУЗИЛИШИ ВА ИШЛАШ ПРИНЦИПИ 
Атмосфера босимининг ер сиртидаги ўзгаришларини узлуксиз ёзиб бориш учун 
ишлатиладиган асбоблар барографлар деб аталади. Амалда менбранали барографлар кенг 
тарқалгани учун уларнинг тузилиши билан 
танишайлик. 
Бирографлар учта асосий:
қабул қилувчи, узатувчи ва
қайд қилувчи қисмлардан таш- 
кил топган. Барографнинг
қабул қилувчи қисми бир-би- 
рига маҳкамланган бир нечта
анероид қутичалардан иборат. 
қутичалардаги ҳаво сўриб
олинган. қутичалар ташқи
атмосфера босимининг таъси- 
ридан эзилмаслиги учун ҳар 
қайси қутичанинг ичига рессор шаклидаги 

пружиналар ўрнатилган. 
Кейинги вақтда бундай рессорларсиз ҳам қутичалар тайёрланмоқда. (Чизма-4) 
қутичаларнинг атмосфера босими таъсиридан деформацияси миқдори жуда оз бўлса 
узатувчи механизм ричаглари ёрдамида 80-100 марта кучайтириш мумкин. 
Барографнинг кўрсатишларига температура ўзгаришларининг
таъсирини камайтириш учун қутичалар устунининг тагига пўлат ва мисс пластинкалардан 
тайёрланган биметалл термокомпенсатор жойлаштирилган. Анероид қутичаларнинг энг пасткиси 
компенсаторга маҳкамланган, қутича устуни тепасидаги қутича тиргак ва ричаглар системаси 
орқали стрелка билан боғланган. 
Атмосфера босими ошганда қутичалар кўпроқ букилади ва ричаглар системаси воситасида 
перони юқорига буради. Атмосфера босими камайганда эса мембраналарнинг эластиклик кучи 
таъсирида қутичалар кенгаяди ва стрелкани лентада пастга кўчиради. қутичаларнинг сезгирлиги 
температурага боғлиқ, чунки мембраналарнинг эластиклик хоссалари ҳам температурага 
боғланган. Юқорида айтганимиздек температура ўзгаришлари туфайли вужудга келувчи 
қутичаларнинг қўшимча деформациясини компенсация қилиш учун барографларда 
термокомпенсатор жойлаштирилади. 
Масалан, температура ортиши билан қутичалар ичидаги пружиналарнинг эластиклиги 
озаяди ва бунда, барограф атмосфера босимининг ҳақиқий қийматидан ошиқроқ қийматни 
кўрсатиши керак. Аммо бу ҳол рўй бермайди, чунки температура ошганда термокомпенсатор 
юқорига (мисс ва пўлат пластинкаларнинг чизиқли кенгайиш коэффициентлари турлича 
бўлганидан) озгина эгилади ва қутичалар устунини ҳам кўтаради, барограф атмосфера