Ishsizlik reja: Iqtisodiy davrlar va iqtisodiy tebranishlarning sabablari

Yu
Z
= -2,5[ u –u*]  
Bu yerda: u* – ishsizlikning tabiiy darajasi; u – ishsizlikning haqiqiy darajasi.
YaIM uzilishini ifodalaydigan formula bilan Ouken qonunini formulasini umumlashtirib 
quyidagi formulani olamiz:
Yh – Yp  
------------- 100 = - β [ u –u*]
Yp  
Ouken qonuni izohlagan miqdoriy bog`liqlikning teskari jihatiga e‘tibor qaratamiz. 
Iqtisodiy tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki YaIMning 2-3 foizga o`sishi davriy ishsizlik darajasini 1 
foizga qisqarishini keltirib chiqarmas ekan. Ya‘ni dastlabki 1 foizlik iqtisodiy o`sish fan-texnika 
taraqqiyoti natijasida resurslardan foydalanish samaradorligi hisobiga erishilishi mumkin, 
shuningdek bu paytda aholi sonining ko`payishi ham ishsizlik soninining pasaymasligiga sabab 
bo`ladi. Dastlabki 2-3 foizdan yuqori bo`lgan har 2-3 foiz iqtisodiy o`sish esa davriy ishsizlikni 1 

---

foizga qisqarishini keltirib chiqaradi. Demak 1 foizlik davriy ishsizlikni tugatish uchun yillik 4-6 
foizlik iqtisodiy o`sish ta‘minlanishi kerak.
  
4. O`zbekiston Respublikasida yangi ish o`rinlar yaratish va aholining ish bilan 
bandligini ta‘minlash siyosatining xususiyatlari va yo`nalishlari.  
  
Ishsizlik mehnat bozorining asosiy muammolaridan biri bo`lib, biror bir mamlakat 
iqtisodiyotning bu ―nuqsoni‖dan hali qutulganicha yo`q.
1.1-rasm. Aholi umumiy daromadlari tarkibi.
2
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitlarida daromadlarning mulkning turli xil munosabatlarini amalga 
oshirishning iqtisodiy shakllari sifatidagi muhimligini saqlaydi. Mulkning turli xil munosabatlari 
xo‘jalik tarkibi va boshqaruv tizimidan iborat har qanday iqtisodiyotning asosi hisoblanadi. 
Mulkchilik munosabatlarining agentlari bir- biridan ajratilgan transformasiya davri sharoitlarida, 
2
O’zbekiston Respublikasi Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari asosida 

---

almashuvning dastlabki sharti bo‘lib boyliklarning iqtisodiy munosabatlar subyektlariga tegishli 
bo’lib hisoblanadi. Mulk egasi bozor munosabatlariga kirishar ekan, iqtisodiy boylikning qanday 
qilib va qanday sharoitlarda foydalanish, egalik qilish, idora qilish, boshqarish huquqining obyekti 
bo‘lgan boshqa shaxsga berilishini belgilab beradi, mulk shakli esa daromad olish manbalarini 
belgilovchi asosiy omil bo’ladi. Daromadning turli xil mulkchilik munosabatlarini amalga 
oshirishning iqtisodiy shakli sifatida belgilanishi uning sifat xususiyatlarini ochishga, chuqur 
ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni ko‘rsatishga imkon yaratadi. 
Bu holatni shunday izohlashimiz mumkinki, O`zbekiston Respublikasida 2007 yilning 1 
iyuligacha amal qilib kelgan mehnat resurslari balansi shakli Vazirlar Mahkamasining 2002 yil 31 
yanvardagi ―Aholini ish bilan bandligini hisobga olish tizimini takomillashtirish to`g`risidagi 42 
– sonli Qarori bilan tasdiqlangan metodika asosida hisoblab kelinar edi. Mazkur balans Prezident 
farmon va qarorlari asosida mamlakatda ish bilan bandlikning yangi noan‘anaviy shakllarining 
(uy mehnati, kasanachilik, oilaviy biznes, shaxsiy yordamchi xo`jaliklarda qoramol etishtirish, 
xizmat ko`rsatish va servis) paydo bo`lishi natijasida o`z qamrovini yo`qotdi. shuningdek, mazkur 
metodika respublika aholisi va uy xo`jaliklari statistikasini yuritish va ularning ijtimoiy-iqtisodiy 
faoliyatlari monitoringini amalga oshirishda xalqaro standartlar va yangi talablarga javob bermay 
qo`ydi.