Islohotlarning mohiyati va maqsadlari

Byudjet tizimi orqali davlatning iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatish usullari

- davlat bu dastaklar yordamida moliya bozorida talab va taklif nisbatini kutilgan ywnalishda wzgartirishga harakat qiladi. Jumladan, ssudaga beriladigan pul miqdorini wzgartirish uchun foiz stavkasi vositasidan foydalanadi. Davlat kreditga bwlgan talab va taklifni markaziy bank orqali quyidagi ywllar bilan wzgartiradi.Birinchidan, davlat markaziy bank ehtiyojlari orqali banklar mablag`larining qarzga beriladigan va zahirada turadigan qismlari ulushini wzgartiradi. Natijada qarzga beriladigan pul miqdori wzgaradi, ya`ni uning taklifi oshsa, foiz kamayadi, aksincha u kamaysa, foiz oshadi. Foizning kamayishi kredit olishga intilishni kuchaytiradi va bu investitsiya faolligi orqali iqtisodiy wsishni rag`batlantiradi.
Ikkinchidan, Markaziy bank boshqa banklarga past foiz stavkasida qarz berib, ularning kreditlash ishida faol qatnashib, iqtisodiy wsishiga ta`sir qilishini ta`minlaydi.Uchinchidan, davlat markaziy bank orqali xazina majburiyatlarini tarqatadi, wz obligatsiyalarini sotadi yoki qimmatli qog`ozlarini sotib oladi. Natijada taklif etilgan pul miqdori wzgarib, bu foizga ta`sir etadi. Davlatning pulga bwlgan talab va taklifini wzgartirish borasidagi siyosati monetar siyosat deb yuritiladi.Davlat byudjet siyosati uning daromadlar va harajatlar qismini wzgartirishga qaratiladi. Davlat xarajatlarini qoplash uchun moliyaviy mablag`larni jalb qilishning eng asosiy dastagi soliqlar hisoblanadi. Ulardan xwjalik sub`eklari faoliyatiga va ijtimoiy barqarorlikga ta`sir kwrsatishda xam keng foydalaniladi.Soliqlar yordamida davlat tomonidan tartibga solish tanlangan soliq tizimiga, soliq stavkasi darajasiga hamda soliq turlari va soliq twlashda berilgan imtiyozlarga bog`liq bwladi.Davlat iqtisodiyotni tartibga solish vositasi sifatida byudjet xarajatlaridan ham foydalanadi.Bunga birinchi navbatda, davlat kreditlari, subsidiyalari va kafolatlari, hamda xususiy sektordan tovarlarni sotib olishga qilinadigan sarflar misol bwladi.Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishda asosiy kapitalga hisoblanadigan jadallashgan amortizatsiya ajratmalari alohida rol` wynaydi. U hozirgi sharoitda jamg`arish va iqtisodiyotdagi tarkibiy wzgarishlarni rag`batlantirishning asosiy vositasi hamda iqtisodiy tsikli va bandlikka ta`sir kwrsatuvchi muhim dastak hisoblanadi.Iqtisodiyotni tartibga solishda davlat kapital qwyilmalari muhim rol` wynaydi. Jumladan, bozor kon`yunkturasi yomonlashgan, turg`unlik yoki inqiroz sharoitida xususiy kapital qwyilmalar qisqaradi, davlat investitsiyalari esa odatda wsadi. Shu orqali davlat ishlab chiqarishda tanazzul va ishsizlikning wsishiga qarshi turishga harakat qiladiDavlat kapital qiymatlari iqtisodiyot tarkibiy tuzilishidagi wzgarishlarda ham sezilarli wringa ega bwladi, masalan, davlat xususiy kapitalining oqib kelishi etarli bwlmagan mintaqalar, tarmoqlar yoki faoliyat sohalarida yangi ob`ektlar qurish va eskilarini qayta qurollantirish orqali iqtisodiyot tarkibiy tuzilishiga ta`sir kwrsatadi. Bulardan tashqari davlat kapital qwyilmalari ilmiy-tadqiqot ishlarida, kadrlar tayyorlashda, tashqi savdo va chetga kapital chiqarishda ham katta rol` wynaydi.

45.