Islom iqtisodiyoti va moliyasi, ziyorat turizmi

Muvofiqlashtirish mexanizmlaridan foydalanish. Mehnat jamoasida yakkahokimlik tamoyilining qat'iy saqlanishi, asosiy nizoli boshqarishni osonlashtiradi. Bunday vaziyatda xodim kimning buyrug‘ini bajarish kerakligini aniq biladi. Agar biron ishlab chiqarish masalasi yuzasidan xodimlarda kelishmovchilik kuzatilsa, ular “uchinchi hakamga” – o‘z boshliqlariga murojaat qilishlari mumkin. Korxona miqyosida turli tomonlar o‘rtasidagi “manfaatlar kurashini” bartaraf etishga mo‘ljallangan maxsus integral xizmat tashkil etilishi mumkin.
Umumiy maqsadning o‘rnatilishi, umumiy qadriyatlarning shakllanishi. Mazkur yo‘nalishdagi tadbirlarda tashkilotning siyosati, strategiya va perspektivalari haqida barcha xodimlarni xabardor qilishni taqozo etadi. Umumiy maqsadning mavjudligi nizoli vaziyatda xodim o‘zini qanday tutishi kerakligini tushunishiga olib keladi
Rag‘batlantirish tizimini shakllantirish. Tashkilotdagi barcha xodimlarga oxirgi natija bo‘yicha haq to‘lash barchaning mas'uliyatini oshiradi va guruhlararo nizolarning oldini oladi.
Pedagogik choralar. Bu turkum choralarning asosiy maqsadi jamoa a'zosida maqbul dunyoqarash va e'tiqodni shakllantirishga qaratilgan. Tashkilot rahbariyati bu yo‘nalishdagi tadbirlar orqali guruhni yanada ahillashtirishga, uning ma'naviy-axloqiy jihatini kuchaytirishga erishadi. Nizo ishtirokchilari bilan tarbiyaviy ishlar olib borish, ularni ishontirish orqali nizo vaziyatini haqqoniy idrok etishga, u yoki bu harakatlarni axloqiy jihatdan baholashga undash mazkur choralar ichida keng tarqalgan.
Ishontirish uslubi qo‘llanganda o‘zganing fikrlash doirasiga ta'sir ko‘rsatiladi va maqbul hissiyotlar uyg‘otishga erishiladi. Natijada kimsada irodaviy zo‘riqish uyg‘onishi, uning qaror qabul qilish va xatti-harakatlar sohasida ham o‘zgartirishlar paydo bo‘lishiga erishiladi. Ishontirish orqali muvaffaqiyatga erishishning asosiy garovi rahbarning jamoa a'zolari orasida obro‘-hurmatga egaligidir. Agar jamoada rahbarga hurmat bo‘lmasa, xodimlar uni tan olishmasa, u holda xodimlarga ishontirish orqali ta'sir etish mumkin emas. Jamoadagi nizolarni hal etar ekan, rahbar o‘zaro ziddiyatdagi tomonlarga ixtilofning salbiy oqibatlarini ko‘rsata olishi, xodimlarda taalluqli hissiyot va munosabatni uyg‘ota olishi kerak. Buning uchun esa rahbardan so‘z boyligiga asoslangan yaxshi nutq malakasi ham talab etiladi.
Nizoli vaziyatni yumshatishning asosiy sharti – tomonlar bilan munosabat o‘rnatishda axloq va madaniyat normalariga rioya qilishdir. Rahbarning muloyim, xotirjam va sokin xulqi tomonlarga o‘z ta'sirini o‘tkazmay qo‘ymaydi. Ma'muriy choralar: Nizolarni hal etishda rahbar qo‘l ostida bir qancha imkoniyatlar mavjud. Shunday imkoniyatlardan biri – nizoni hal etish davomida ushbu jamoadagi muhit, undagi odamlarga xos xarakter xislatlari, guruhdagi ko‘zga ko‘rinmas aloqalarni ilg‘ab olishdir. Hatto xodimning nizo vaziyatini hal etish chog‘idagi xulqi, vaziyatga munosabati ham ko‘p narsadan ma'lumot beradi. Ammo, boshqaruv jarayonida shunday vaziyatlar bo‘ladiki, rahbar o‘z mavqei va vakolatidan foydalangan holda nizoni ma’muriy yo‘l bilan uzil-kesil hal etishi lozim. Bunday chora qo‘llanganda tomonlar tezda o‘z hissiy hovuridan tushishadi, mehnat yana maromiga tushadi, tashqi sokinlik ostida esa hislar tug‘yoni o‘z qonuni asosida rivojlanaveradi. Ayrim paytlarda rahbar shu uslubni qo‘llashi lozim va majbur. Ma’muriy yo‘l bilan nizoni hal etish zarurati vaqt tanqisligi sharoitida, adolat tomoyillari ustuvorligini namoyish etishda, biron nizo takrorlanavergan taqdirda qo‘llanishi mumkin.
Bu kabi muammolarga yechim sifatida Chendler quyidagilarni keltirib, inson resurslarini boshqarishda psixologiyaning roli muhim ekanligini ta’kidlab o‘tadi:
Avvalo, korxonalar uchun o‘z xodimlarining fikrlashi, xatti-harakati va his tuyg‘ularini yaxshiroq tushunish - odamlarni samarali boshqarishning asosiy tarkibiy qismi bo‘lib, butun tashkilot bo‘ylab jarayonlar va natijalarni yaxshilash uchun zarurdir.
Inson resurslari odamlarni boshqarishning markazidagi vositadir. Ishga qabul qilish, samaradorlikni boshqarish, xodimlarni jalb qilish, rivojlanish va farovonlik, tashkiliy psixologiya yoki biznes psixologiyasi bo‘yicha bilimga ega bo‘lgan asosiy mas’uliyat bilan HR sohasida ishlayotganlarga o‘zlarining tashkilotlaridagidek, o‘zlarining ham faoliyatini yaxshilashda yordam berishi mumkin.
Bugungi kunda har qachongidan ham ko‘proq xodimlarning farovonligi tashkilotlar uchun birinchi o‘rinda turadi. CIPD (Chartered Institute of Personnel and Development) ish beruvchilar o‘z xodimlarining jismoniy va ruhiy salomatligiga g‘amxo‘rlik qilishning asosiy burchi ekanligini ta’kidlaydi va tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, bugungi kunda xodimlarning sog‘lig‘iga eng katta xavf asosan psixologiya bilan bog‘liqdir.
Ish joyidagi psixologik tadqiqotlar va amaliyot HR mutaxassislari muammolarni qanday hal qilishlari mumkinligi haqida ma’lumot berishda davom etmoqda. 90-yillarning o‘rtalaridan boshlab, ish bilan bog‘liq stressning xodimlarning sog‘lig‘i va ish samaradorligiga zararli ta’sirini anglab yetish sezilarli darajada oshdi. Shundan kelib chiqib, HR direktorlari va menejerlari ruhiy salomatlikni birinchi o‘ringa qo‘yadigan ijobiy ish muhitini yaratish uchun bir nechta psixologik usullardan foydalanishlari mumkin. Bunga ruhiy salomatlik atrofidagi stigma (xijolat tortish, uyalish)ni kamaytiradigan atmosferani yaratish kiradi, ya’ni odamlar o‘zlari duch kelayotgan muammolar haqida gapirishda qulayroq his qilishadi. Ruhiy salomatlik atrofida stigma yuqori; Shotlandiya ishchilarining 40 foizi ruhiy salomatlik muammosi haqida gapirish ularning karyerasini xavf ostiga qo‘yishi mumkinligiga ishonishgan.
Bunga qarshi kurashish uchun korxonalar tomonidan qo‘llaniladigan ba’zi usullar quyidagilarni o‘z ichiga olishi mumkin:
– Ruhiy salomatlikka intilishni rag‘batlantirish;
– Xodimlar uchun ruhiy salomatlik muammolari haqida gapirishlari uchun qulay joylarni yaratish;
– Ish yukini xodimning imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda taqdim etish;
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, o‘z ishidan mamnun xodimlar o‘z vazifalarini bajarishda mas’uliyatliroq bo‘lishadi. Inson resurslari ham ualrga aynan mana shunday psixologik travmalardan xoli bo‘lgan muhit yaratishga intiladi.
BPS⁷ ma’lumotlariga ko‘ra, psixologiya ishni foydali, mazmunli va psixologik zararni oldini oladigan muhit yaratishda bosh ko‘makchi bo‘ladi. Demak, yuqoridagilardan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, psixologiya inson resurslarini boshqarishda xodimlar ishlari uchun qulay sharoit yaratishi bilan har qanday sohada muhim rol o‘ynaydi.
XULOSA
Turizm sohasi va unga chambarchas bog‘liq bo‘lgan mehmondo‘stlik dunyodagi eng tez rivojlanayotgan tarmoqlardan biri bo‘lib, har yili yaxshi daromad keltiruvchi jahon yalpi ichki mahsulotining 10 foizini tashkil qiladi. Sanoat qanchalik kuchli bo‘lsa, hukumatlar ulardan shunchalik qo‘shimcha daromad oladi.
Aniqki, yaxshi turar joy tanlovi ko‘proq turistlarni sayohat qilishga va hududdagi kichik va katta mehmonxonalarga ko‘proq pul sarflashga undaydi. Bu ularni yirik korxonalar bilan teng o‘yin maydoniga tushishni talab qiladi, chunki chet ellik sayyohlar ko‘pincha yangi boshlovchilar va mikro-tadbirkorlar taklif qiladigan mahalliy mahsulotlar va tanish xizmatlarga nisbatan xayrixohdirlar.
Prognozlarga qaraganda kelgusi o‘n yil ichida ko‘plab yangi mehmonxonalar ochilishi va butun dunyo bo‘ylab ko‘proq ish o‘rinlari yaratilishi kutilmoqda. Ba’zi odamlar mehmondo‘stlik faqat uy xo‘jaligi va oziq-ovqat ishlab chiqarishni o‘z ichiga oladi, deb hisoblaydilar, lekin haqiqat shundaki, u restoranlar, banketlar, xona ichidagi ovqatlanish, hisoblar, kadrlar, savdo va marketing, front-ofis, turoperatorlar, tadbirlarni qamrab oladi.
Mehmondo‘stlik sanoati cheksiz imkoniyatlarga ega, shuningdek yuqori raqobatbardosh sohadir. Mehmonxonalar va ularning turizmdagi sa’y-harakatlari o‘sishda katta ahamiyatga ega.
Shularda kelib chiqqan holda, ushbu sohada faoliyat olib borayotgan xodimlarni boshqarishda, ularning samarali faoliyat olib borishida, mavjud yoki yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan nizolarni to‘g‘ri hal qilishda, sog‘lom raqobat muhitini yaratishda av yana ko‘plab boshqa sabablar uchun inson resurslari psixologik jihatdan yondashuvni yo‘lga qo‘ymoqligi darkor.
Mehmondo‘stlik sanoatining eng muhim va hayotiy jihatlaridan biri bu turizm sektori uchun muhim bo‘lgan noyob xizmatni taqdim etishidir. Bunda psixologiya mehmonlarni qanday qilib to‘g‘ri nazorat qilish va boshqarish va mehmonlarni qondirish uchun qanday yo‘l tutishni o‘rgatadi.
Hozirgi kunda esa turizm infratuzilmasi jahon iqtisodiyotining yetakchi tarmoqlaridan biri bo‘lib, mamlakat iqtisodiy rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Bu sohada rivojlangan davlatlarda juda katta bunyodkorlik ishlari amalga oshirilmoqda. Shu sababli turizmni rivojlantirishda ilg‘or mamlakatlar modelidan foydalanish va ular erishgan yutuqlarni respublikamiz turizmiga tatbiq etish yo‘llarini o‘rganish lozimdir.
Shundan kelib chiqqan holda, quyidagilarni turizm sohasida tatbiq etish zarur:
– Turizmda psixologiyaning rolini oshirish;
– Xodimlar samarali faoliyat olib borishlari uchun vaqti-vaqti bilan psixologik treninglar olib borish;
– Xalqaro psixolog mutaxassilarning tavsiyalaridan foydalanish;
– Faoliyatni yo‘lga qo‘yishda zamonaviy metodlar, vositalar, taktika va jarayonlardan foydalanish;
– Turizmda eng dolzarb muammolardan – gid-tarjimonlarning turistlar bilan muloqotga kirishib keta olmasligi, ular orasida yoki bevosita turist va muqim aholi orasida yuzaga keladigan muammolarga to‘g‘ri baho berib, hal qila olmaslikdir, Shuning uchun ham kurs ishi davomida tahlil qilib o‘tilgan psixologiyaning inson resurslarini bosharishdagi o‘rnini chuqur anglab yetgan holda vaziyatga baho berish, muammoli vaziyatlardan to‘g‘ri chiqib keta olishni o‘rganish zarur. Yuqoridagilarga qo‘shimcha tarzda quyidagilarni ham ilova qilib o‘tish lozim:
Turizmda kichik va xususiy tadbikorlik faoliyatini to‘g‘ri yo‘naltirish;
– O‘zbekistoning turistik imkoniyatlari bilan chet ellik investorlarni tanishtirish va ulardan unumli foydalanish;
– Ichki turistik bozorda o‘zaro raqobatni yanada kuchaytirish;
– Zamonaviy turistik komplekslarni bunyod etishda chet el sarmoyasini jalb etishga erishish;
– Jahon bozorida talab katta bo‘lgan xalqaro turistik yo‘nalishlarni yo‘lga qo‘yishda va ishlab chiqishda qatnashish;
– Milliy urf odatlar va tarixiy arxitektura yodgorliklarini asl ko‘rinishda saqlab qolishga erishish;
– Milliy turistik mahsulotlarni yagona markazga birlashtirish;
Yuqorida berilgan har bir taklif va xulosalardan ko‘zlanayotgan asosiy maqsad psixologiya yordamida turizm sohasida faoliyat olib boruvchi har bir mutaxassisning ishini yengillashtirish, menejerlar uchun boshqaruvni samarali va oson yo‘lga qo‘yishdir.