Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti «elektronika va avtomatika» fakulteti «ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish» kafedrasi

Induksion sarf o’lchagich.

Induksion sarf o‘lchagichlar bir qator qulayliklarga ega. Sezgir elementning o‘lchanayotgan mahsulot bilan kontaktda bo'lmasligi uni mahsulot bilan yuzaga keladigan kimyoviy o‘zgarishlardan saqlaydi. Bu esa Kimyo va oziq-ovqat sanoatida muhim ahamiyatga ega. Asbob inersiyasiz hisoblanib, uni avtomatik rostlash sistemalarida qo‘llash foydalidir. Asbobning ko‘rsatishi suyuqlikning zichligiga, qovushoqligiga va oqimning xarakteriga (turg‘un, turg‘un bo'lmagan) bog‘liq emas.

Induksion sarf o‘lchagichlar bir qancha Kimyo va oziq-ovqat mahsulotlarining sarfini o‘lchash uchun qo‘llaniladi.

Sarf o'lchagich ichki diametri 3 dan 1000 mm gacha bo'lgan quvurlarda 1-

2500 m³ soat sarflarni o‘lchashni ta’minlaydi, xatoligi 5 % dan oshmaydi.

Suyuqlik va gazsimon moddalar miqdorini o‘lchash uchun ishlatiladigan hisoblagichlar ishlash usuliga ko'ra tezlik, hajm va vazn hisoblagichlariga bo'linadi. Ishlab chiqarishda ko‘proq tezlik va hajm hisoblagichlari ishlatiladi. Gazlar miqdorini o‘lchashda esa hajmiy usuldan foydalaniladi.

Induksion sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsipi tashqi magnit maydon ta’sirida elektr tokini o‘tkazuvchi suyuqlik oqimida hosil bo‘lgan EYK ni o‘lchashga asoslangan. Magnitning N va S qutblari orasida magnit maydoni kuch chiziqlari yo‘nalishiga perpendikulyar ravishda suyuqlik oqadigan quvurdan o‘tadi. Magnit maydonidan o‘tadigan quvorning qismi nomagnit material (ftoroplast, ebonit va boshqalar) dan tayyorlanadi. Quvur devorlarida bir-biriga diametrlar qarama-qarshi yo‘nalgan o‘lchash elektrodlar o‘rnatilgan. Magnit maydoni ta’sirida suyuqlikdagi ionlar harakatga keladi va o‘z zaryadlarini o‘lchash elektrodlariga berib, ularda EYK hosil qiladi. EYK suyuqlik oqimi tezligiga proporsional EYKning miqdori, magnit maydoni doimiy bo‘lganda, elektr magnit induksiyasining asosiy tenglamasi orqali aniqlanadi.

bu еrda В – magnit qutblari oralig‘ida hosil bo‟lgan elektr magnit induktsiya, ; D-quvorning ichki diametri (elektrodlar orasidagi masofa), m; v_урт- oqimning o‘rtacha tezligi, m/s.

Tezlikni Q hajmiy sarf orqali ifodalasak,

Bu kamchiliklar harakatdagi suyuqlikda magnit maydon tomonidan induksiyalangan EYKni to‘g‘ri o‘lchashga yo‘l qo‘ymaydi yoki qiyinlashtiradi. Shuning uchun doimiy magnit maydoniga ega bo‘lgan sarf o‘lchagichlar suyuq metallar, suyuqlikning pulslanuvchi oqimi sarfini o‘lchashda va qutblanish o‘z ta’sirini ko‘rsatishga ulgurmaydigan qisqa vaqtli o‘lchovlarda ishlatiladi. Hozirgi paytda induksion sarf o‘lchagichlarning ko‘pchiligida o‘zgaruvchan magnit maydonidan foydalaniladi.

4. 
   Tezlik bosimi bo‘yicha sarf o‘lchagichlar
   

Tezlik bosimi bo‘yicha sarfni o‘lchash dinamik bosimning o‘lchanayotgan muhit oqimi tezligiga bog‘liqligiga asoslangan. Bernulli tenglamasiga muvofiq to‘liq va statik bosimlar ayirmasi



Bundan

bu еrda v -o‘lchanayotgan muhit harakatining tezligi, m/s; R_T – to‘liq bosim, Pa; РС– statik bosim, Pa; R_v - dinamik bosim, Pa; p -o‘lchanayotgan muhit zichligi, kg/m³.

Shunday qilib dinamik bosimni, binobarin. Suyuqlik yoki gaz harakatining tezligini aniqlash uchun to‘liq va statik bosimlar ayirmasini o‘lchash lozim. To‘liq va statik bosimlar ayirmasini quvurga ochiq naycha 1 va difmanometrlar 2 ni ko‘rsatilganidek o‘rnatish yo‘li bilan o‘lchash mumkin. Difmanometr bilan o‘lchangan dinamik bosim

bu еrda h – difmanometrdagi suyuqlik sathining farqi, m; g – og‘irlik kuchining tezlanishi, m/s², p₁- difmanometrdagi ishchi suyuqlikning zichligi, kg/m³.

v_урт- oqimning o‘rtacha tezligi; v_max - оqimning quvur o‘qi bo‘yicha maksimal tezligi; Re – quvur diametriga oid Reynolds soni.

O‘lchanayotgan muhit toza bo‘lib, uning tarkibida qattiq zarrachalar bo‘lmasligi lozim. Tezlik naychalari ishlatilganda deyarli bosim yo‘qotilishi kuzatilmaydi. Bu esa ushbu uslubning afzalligidir.

XULOSA
Ushbu kurs ishini bajarish mobaynida, oqim sarf hisoblagichlari haqida o‘z bilimlarimni mustahkamlash bilan birgalikda, ularning ko‘pgina turlari turli maqsadlarda qo‘llanishligini bilib oldim. Sarf o‘lchagichlarning ishlash prinsiplari, tuzilishi, o‘lchash chegaralari va tarkibiy qismlariga qo‘yiladgan talablar haqida chuqurroq bilib oldim. Bu hisoblagichlarni ishlash davomiyligi, aniqlik sinflari va yo‘l qo‘yishi mumkin bo‘lgan xatoliklarini o‘rgandim. Shu bilan bir qatorda shiddat bilan rivojlanayotgan texnika va texnologiyalar zamonida sarf o‘lchagichlar ham, ishlab chiqarish sohasida munosib o‘rin egallab turganini takidlash lozim. Sarf hisoblagichlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar ko‘pgina topiladi, shular orasidan eng ishonchlisini tanlash va ishlab chiqarishda joriy etish ham bizlardan chuqur bilim talab etadi. Shu sababdan ham, bu kurs ishini bajarishda davomida olgan bilim va ko‘nikmalarim kelgusidagi o‘qish va ish faoliyatimda menga katta yordam berishiga ishonaman.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Alan S. Moris, Reza Langari. Measurement and Instrumentation. -UK: Academic Press, 2016. -697p.
   
2. 
   Yusupbekov N.R., Muxamedov B.I., G‘ulomov Sh.M. Техnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish. –Тоshkent: O‘qituvchi, 2011. -576 b.
   
3. 
   Юсупбеков Н.Р., Мухамедов Б.Э., Ғуломов Ш.М. Технологик жараёнларни бошқариш системалари. –Тошкент: Ўқитувчи. 1997. -704 б.
   
4. 
   Зайцев С.А., Грибанов Д.Д., Толстов А.Н., Меркулов Р.В. Контрольно- измерительные приборы и инструменты. –М.: Академия, 2002. -464с.
   
5. 
   Иванова Г.М., Кузнецов Н.Д., Чистяков В.С. Теплотеxнические измерения и приборы. –М.: МЭИ, 2005. -460с.
   
6. 
   ГОСТ 8.563.1-1997. Измерение расхода и количества жидкостей и газов методом переменного перепада давления. М.: ИПК Издательство стандартов, 1999.
   

Internet saytlar ro‘yxati

• 
  Aim.uz
  
• 
  Arxiv.uz
  
• 
  Library.ziyonet.uz