Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi»fakulteti «konchilik elektr mexanikasi» kafedrasi

Elektr yuritmani tarmoqqa ulovchi elektr apparatlarini tanlash
Kurs loyihasida elektr yuritma uchun yuqori kuchlanishli yoki past kuchlanishli elektr dvigatellar tanlash mumkin.Past kuchlanishli elektr dvigatellarni tarmoqqa ulash uchun avtomat uzgich va puskatellar tanlanadi.
Yuqori kuchlanishli elektr dvigatellar uchun yuklama uzgich va yuqori kuchlanishli reversorlar tanlanadi.
Boshqarish zanjiri uchun avtomat uzgich tanlanadi.
Bu elektr apparatlar nominal kuchlanish, nominal tok va nominal quvvatlar miqdorlari boʻyicha tanlanadi. Kurs loyihasida boshqa koʻrsatkichlar boʻyicha tanlash va tekshirish koʻzda tutilmaydi.
Nominal kuchlanish U_na>U_nd
Nominal tok I_na>I_nv
Nominal quvvat P_na>P_nd
U_na = Tanlanayotgan elektr apparatini nominal kuchlanishi
Dvigatelning nominal kuchlanishi
Tanlanayotgan elektr apparatini nominal toki
Dvigatelning nominal toki
Tanlanayotgan elektr apparatini nominal quvvati

Dvigatelning nominal quvvati

Agar dvigatelning nominal toki keltirilmagan boʻlsa quyidagi formula bilan aniqlanadi
I_n=P_n/ U_n*cosα_n*ή_n=315*10³/ =301.05A
Bu yerda P-dvigatelning nominal quvvati, kVt
U- dvigatelning nominal kuchlanishi, kV
cosα- dvigatelning nominal quvvat koeffitsiyenti
Dvigatelning nominal FIK(foizda berilgan boʻlsa nisbatga oʻzgartiriladi).
Elektr yuritmaning avtomat boshqarish sxemasini tuzish.
Elektr yuritmalarni boshqarish ishga tushirish, tezlikni rostlash,toʻxtatish va teskari tomonga yoʻnaltirish jarayonlarni oʻz ichiga oladi. Boshqarish qoʻlda,yarim avtomat va avtomat ravishda amalga oshirilishi mumkin.
Bulardan avtomat ravishda boshqarish eng qulay va samarali usul hisoblanadi. Koʻtarish mashinalarining faza rotorli asinxron dvigatelli elektr yuritmalarini avtomat boshqarish tok boʻyicha va vaqt boʻyicha amalga oshiriladi. Asinxron faza rotorli dvigatellarni tok boʻyicha avtomat boshqarish sxemasi quyidagicha ishlaydi.(5-rasm) Asinxron faza rotorli dvigatellarni tok boʻyicha avtomat boshqarish sxemasida rotor zanjiriga ishga tushirish-rostlash qarshiliklari bilan birga tok relelari ulangan. KA1, KA2,KA3 tok relelarining ustavka toklari quyidagi tartibda rostlangan boʻlishi kerak:
I_KA1>I_KA2>I_KA3

Sxema quyidagicha ishlaydi. Q va Q uzgichlar ulanadi, sxema ishlashga tayyor boʻladi. Xarakat yoʻnalishi tanlanadi va shunga asosan boshqarish amalga oshiriladi. Elektr yuritmaning bir tomonga xarakatlanishi misolida sxemaning ishlashi quyidagi tartibda kechadi. SBF knopkasi ulanadi. KMF kontaktori ishga tushadi. U oʻzining asosiy 1KMF kontaktlari bilan dvigatelning statorini tarmoqqa ulaydi. 2KMF kontakti bilan SBF knopkasini shuntlaydi, KMR kontaktori zanjiridagi 3KMF kontaktini uzadi, KMD kontaktori zanjiridagi 4KMF kontaktini uzadi, KV blokirovka relesi zanjirida 5KMF kontaktini ulaydi. Dvigatel M toʻliq qoʻshimcha R1,R2,R3 qarshiliklar bilan ishga tushib aylana boshlaydi. Rotor zanjirida ishga tushirish toki oqa boshlaydi. KV blokirovka relesi ishlab maʼlum vaqtdan keyin 1KV kontaktini ulaydi.Bu vaqt mobaynida rotor zanjiridagi tokning qiymati KA1,KA2,KA3 tok relelarini ishlatishga yetarli boʻladi. Ular navbati bilan ishlab KM1,KM2,KM3 tok kontaktorlari zanjirlaridagi tegishli KA1,KA2,KA3 kontaktlarini uziladi. M dvigatelning tezligi oshib boradi rotor zanjiridagi tok kamaya boshlaydi. Tokning miqdori KA1 relesini ustavkasigacha kamayganida bu relening yakori ortga qaytadi va KM1 kontaktori zanjiridagi 1KA1 kontaktini ulaydi. KM1 kontaktori ishga tushadi.1KM1 kontaktorini ulab R1 qarshiliklarni shuntlaydi, 2KM1 kontaktini ulab, 1KA1 kontaktini shuntlaydi. Rotorning zanjiridagi qarshilik kamaygach tokning miqdori oshadi. KM2 kontaktorining ishlash vaqti koʻproq boʻlgani uchun u ulanishga ulgurmaydi. KA2 relesi ishlab KM2 kontaktor zanjiridagi 1KA2 kontaktini uzadi. M dvigatelning tezligi oshib boradi zanjirdagi tok yana oshadi. KM3 kontaktorining ishlash vaqti koʻproq boʻlgani uchun u ulanishga ulgurmaydi. KA3 relesi ishlab KM3 kontaktori zanjiridagi 1KA3 kontaktini uzadi. M dvigatelning tezligi yana ham oshadi rotor zanjiridagi tok kamaya boshlaydi. Tokning miqdori KA3 relesining ustavkasigacha kamayganda bu relening yakori ortga qaytadi va KM3 kontaktori zanjiridagi 1KA3 kontaktini ulaydi. KM3 kontaktori ishga tushadi, 1KM3 kontaktlarini ulab R3 qarshiliklarini shuntlaydi, 2KM3 kontaktlarini ulab 1KA3 kontaktini shuntlaydi. M dvigatelning rotor zanjirida qoʻshimcha qarshiliklar qolmagani uchun uning tezligi yana ham oshadi va oʻzining tabiiy mexanik tavsifida ishlay boshlaydi. Dvigatelni toʻxtatish uchun SBT knopkasi uziladi KMF kontaktori ishdan toʻxtaydi. 1KMF kontaktlari uzilib M dvigatelni tarmoqdan ajratadi. KV relesi zanjiridagi 5KMF kontakti uziladi, u ishdan toʻxtab 1 KV kontaktini uzadi, KM kontaktorlari ishdan toʻxtab, qoʻshimcha qarshiliklardagi kontaktorlarini uziladi. KMD kontaktori zanjirida 4KMF kontakti ulanadi, maʼlum belgilangan tezlikka rostlangan KR tezlik relesi ishlab 1 KR kontaktini ulaydi. KMD kontaktori ishlaydi. 1KMD kontaktlarini ulaydi. M dvigateli statorining ikkita fazasiga oʻzgarmas tok beriladi va u dinamik tormozlanib toʻxtaydi. M dvigatelni boshqa yoʻnalishda xarakarlantirish uchun SBR knopkasi ulanadi va jarayon yuqorida keltirilgan tartibda davom etadi. KMD - dinamik tormozlash kontaktori

BR taxogenerator
KR tеzlik rеlеsi
KV-blokirovka rеlеsi
KMI KM2 KM3 kontaktorlar.
R1, R2, R3 ishga tushirish rostlash qarshiliklari
KAI, KA2, KA3 tok rеlеlari

Asinxron faza rotorli dvigatеllarini vaqt bo'yicha avtomat boshqarish sxеmasi quyidagicha ishlaydi (6-rasm).
Q1 va Q2 uzgichlari ulanadi. KTI, KT2 na KT3 vaqt rеlеlari ishlab KM1, KM2 KM3 kontaktorlari zanjirlaridagi 1KT1 1KT2, 1KT3 kontaktlarini uzib qo'yadilar. Sxеma ishlashga tayyor bo'ladi Xarakat yo'nalishi tanlanadi va shunga asosan boshqarish amalga oshiriladi. Elеktr yuritmaning bir tomonga xarakatlanishi misolida sxеmaning ishlashi quyidagi tartibda kеchadi. SBF knopkasi ulanadi. KMF kontaktori ishga tushadi. U o'zining asosiy 1KMF kontaktlari bilan M dvigatеli statorini tarmoqqa ulaydi. 2KMF kontakti bilan SBF knopkasini shuntlaydi. KMR kontaktori zanjiridagi 3KMF kontaktini uzadi. KMD kontaktori zanjiridagi 4KMF kontaktini uzadi, KM1 kontaktori zanjiridagi 5KMF kontaktini ulaydi, KT1 vaqt rеlеsi zanjiridagi 6KMF kontaktini uzadi. Dvigatеl M tuliq qo'shimcha R1 R2, R3 qarshiliklar bilan ishga tushib, aylana boshlaydi. Zanjiri uzilgan KT1 vaqt rеlеsi bеlgilangan vaqt oʻtgandan kеyin KM1 kontaktori zanjiridagi o'zining 1KT1 kontaktini ulaydi. KM1 ishga tushadi va rotor zanjiridagi o'zining 1KM1 kontaktlari bilan R1 qarshiliklarini shuntlaydi. KM2 kontaktori zanjiridagi 2KM1 kontaktini ulaydi, kT2 vaqt rеlеsi zanjiridagi 3KM1 kontaktini uzadi. Rotorning zanjirlaridagi qarshilik kamaygach M dvigatеlning tеzligi oshib boradi. Zanjiri uzilgan KT2 vaqt rеlеsi bеlgilangan vaqt o'tgandan kеyin KM2 kontaktori zanjiridagi 1KT2 kontaktini ulaydi. KM2 kontaktori ishga tushadi va rotor zanjiridagi o'zining 1KM2 kontaktlari bilan R2 qarshiliklar
Dvigatеlni tuxtatish uchun SBT knopkasi uziladi. KMF kontaktori ishdan to'xtaydi. 1KMF kontaktlari uzilib M dvigatеlni tarmoqdan uziladi. KM1 kontaktori zanjirida 5KMF kontakti uziladi. KM kontaktorlari ishdan to'xtab, qo'shimcha R1, R2, R3 qarshiliklardagi kontaktlarini uzishadi. KMD kontaktori zanjirida 4KMF kontakti ulanadi, ma'lum bеlgilangan tеzlikka rostlangan KR tеzlik rеlеsi ishlab 1KR kontaktini ulaydi. KMD kontaktori ishlaydi 1KMD kontaktlarini ulaydi. M dvigatеlning ikkita fazasiga o'zgarmas tok bеriladi va u dinamik tormozlanib to'xtaydi. M dvigatеlni boshqa yoʻnalishda xarakatlantirish uchun SBR knopkasi ulanadi va jarayon yuqorida kеltirilgan tartibda davom etadi.

Yuqorida elеktr yuritmani uchta pogʼonali ishga tushurish uchun avtomat boshqarish sxеmalari va ularning ishlash tartiblari kеltirilgan. Talabalar o'zlarining variantlari bo'yicha tеgishli sxеmani ishlab chiqadilar. Bunda aniqlangan ishga tushirish pogʼonalari soniga mos ravishda kontaktor va rеlеlarni sxеmaga kiritadilar, avtomat boshqarish sxеmasini to'ldiradilar.

Asinxron faza rotorli BAOK rusumli elektrdvigateller texnik ko’rsatkichlari
U_n=380/660 V

Rusumi	Nominal quvvat kVt	Nominal tezlik ayl/min	Stator toki Is,A	Quvvat koeffitsienti	FIK %	Rotor kuchlanishi Up V	Rotor toki Ir,A	Zo’riqish qobiliyati 𝛾=Mmax/Mn	Siltash momenti GD^2 kN*m^2
			Sinxron	tezlik	Nc=1000	ayl/min
BAOK 315 S (A) 6	90	978	185/105	0.83	91.4	240	260	2.6	160
BAOK 315 S (B) 6	110	978	215/125	0,85	91.7	250	290	2.6	160
BAOK 315 M6	132	978	260/150	0.85	92.3	300	290	2.6	200
BAOK 355 S6	160	982	310/180	0.85	92.8	315	330	2.6	320
BAOK 355 M6	200	982	380/220	0.86	93.3	375	350	2.6	440
BAOK 450 S 6	250	985	-/265	0.88	94.3	470	315	2.5	720
BAOK 450 M6	315	985	-/330	0.88	94.7	600	315	2.5	900
			Sinxron	tezlik	750	Ayl/min
BAOK 315 S8	75	780	155/90	0.8	90.2	190	270	2.2	180
BAOK 315 M8	90	780	190/110	0.8	91	235	260	2.3	200
BAOK 355 S (A) 8	110	735	225/130	0.82	91.5	235	315	2.3	320
BAOK 355 (B)	132	735	260/150	0.84	92	250	340	2.3	400
BAOK 355 M 8	160	735	310/180	0.84	92.5	300	335	2.3	490
BAOK 450 S 8	200	739	390/225	0.83	93.3	420	290	2.3	860
BAOK 450 M 8	250	739	-/280	0.83	93.7	525	290	2.3	1080

Asinxron faza rotorli MA 36 rusumli elektradvigatellar texnik ko’rsatkichlari

U_n=380/660 V

Rusumi	Nominal quvvati kVt	Nominal tezlik nn ayl/min	Quvvat koeffitsienti cos α	FIK %	Rotor kuchlanishi Ur V	Rotor toki Ir A	Zo’riqish qobiliyati	Siltash momenti GD^2 kN*m^2
		Sinxron	tezlik		nc=1000 ayl/min
MA36-31/6F	30	975	0.82	88	140	132	2.8	70
MA36-32/6F	40	975	0.83	88.8	173	143	2.8	75
MA36-41/6F	55	980	0.8	90.5	37	90	2.5	159
MA36-42/6F	75	980	0.81	91	500	90	2.5	191.3
MA36-51/6F	100	985	0.85	91	570	105	2.5	360
MA36-52/6F	125	985	0.86	91.5	6.55	115	2.5	406
MA36-61/6F	160	985	0.88	92	575	165	3	1065
MA36-62/6F	200	985	0.89	92.5	615	165	3	1228
MA36-71/6F	250	990	0.89	93	1000	150	3	2380
MA36-72/6F	320	990	0.89	93.5	1170	160	3	2710
		Sinxron	tezlik		nc=750	ayl/min
MA36-31/8F	22	720	0.747	85.5	107	125	2.8	86.1
MA36-32/8F	30	720	0.76	88.3	137	132	2.8	89
MA36-41/8F	40	730	0.78	90	250	95	2.3	150
MA36-42/8F	55	730	0.79	90.5	320	105	2.3	180.4
MA36-51/8F	75	735	0.83	91	525	85	2.5	405.2
MA36-52/8F	100	736	0.84	91.5	630	95	2.5	456.5
MA36-61/8F	125	740	0.84	92	440	170	3	1402
MA36-62/8F	160	740	0.85	92.5	500	190	3	1585
MA36-71/8F	200	740	0.86	92.5	1000	180	3	3090
MA36-72/8F	250	740	0.87	93	1200	120	3	3652

Asinxron faza rotorli AK,AKZ3 rusumli elektradvigatellar texnik ko’rsatkichlari U_n=6000 V

Rusumi	Nominal quvvat kVt	Nominal tezlik nn ayl/m	Stator toki In A	FIK	Rotor kuchlanishi Ur V	Rotor toki Ir A	Zo’riqish qobiliyati	S iltanish momenti GD^2kN*m^2
		Sinxron	tezlik		nc=1500	Ayl/min
AK12-32-4	400	1480	46	0.925	545	460	2.3	1
AK12-41-4	500	1485	57	0.93	695	490	2.7	1.2
AK13-52-4	630	1485	71	0.935	855	450	2.7	1.4
AK13-46-4	800	1485	89.5	0.94	850	575	2.4	2.3
AK13-59-4	1000	1485	112	0.94	1095	555	2.8	2.7
		Sinxron	tezlik		nc=1000	Ayl/min
AK12-35-6	250	980	30	0.91	455	345	2.2	1.5
AK12-39-6	320	985	375.5	0.915	560	355	2.3	1.6
AK12-49-6	400	985	46.5	0.92	665	375	2.2	1.9
AK13-37-6	500	985	58.5	0.925	610	515	1.9	2.7
AK13-46-6	630	985	73	0.93	730	540	1.9	3.3
AK13-59-6	800	990	91	0.935	940	525	2.1	3.8
		Sinxron	tezlik		nc=750	Ayl/min
AK3-12-35-8	200	735	26	0.915	420	300	2.3	1.5
AK3-12-42-8	250	740	31	0.922	485	320	2.1	1.6
AK3-12-52-8	320	740	39	0.926	595	335	2.1	1.9
AK3-13-42-8	400	740	48	0.929	600	415	2	3.3
AK3-13-52-8	500	740	59.5	0.934	705	440	2	3.3
AK3-13-62-8	630	740	74	0.939	806	445	2	4.3
		Sinxron	tezlik		nc=600	Ayl/min
AK3-12-42-10	200	590	27.5	0.91	475	260	2.4	2
AK3-12-52-10	250	590	32	0.914	560	280	2.3	2.4
AK3-13-42-10	320	590	40	0.925	515	390	1.9	3.6
AK3-13-52-10	400	590	49	0.928	615	410	1.8	4.2
AK3-13-62-10	500	590	61	0.933	750	410	1.9	4.3
		Sinxron	tezlik		nc=500	Ayl/min
AK3-13-42-12	200	490	27	0.92	455	260	2.2	3.6
AK3-13-52-12	250	495	33	0.92	525	295	2.1	4.2
AK3-13-62-12	320	495	41.5	0.925	620	320	2	4.8
AK3-14-41-12	400	485	48	0.922	655	370	2.42	6.8

Asinxron faza rotorli AKN-2 rusumli elektrdvigatellar texnik ko’rsatkichlari U_n=6000 V

Rusumi	Nominal quvvat kVt	Nominal tezlik nn ayl/m	Stator toki In A	FIK	Rotor kuchlanishi Ur V	Rotor toki Ir A	Zo’riqish qobiliyati	S iltanish momenti GD^2kN*m^2
		Sinxron	tezlik		nc=1000	Ayl/min
AKN-2-15-57-6Y4	1000	985	117	95.1	875	675	2.6	5
AKN-2-15-69-6Y4	1250	985	145	95.3	1050	700	2.6	5.75
AKN-2-16-57-6Y4	1600	985	182	95.5	1360	690	2.6	7.7
AKN-2-16-69-6Y4	2000	990	225	95.8	1700	690	2.8	8.6
			Sinxron	tezlik		nc=1000	Ayl/min
AKN-2-15-57-8Y4	800	735	95	94.8	965	490	2.5	4.7
AKN-2-15-69-8Y4	1000	740	117	95	1180	500	2.5	5.4
AKN-2-16-57-8Y4	1250	740	144	95.2	1200	620	2.3	8.5
AKN-2-16-69-8Y4	1600	740	183	95.5	1430	660	2.3	9.8
AKN-2-16-83-8Y4	2000	740	228	95.8	1780	660	2.4	11.4
		Sinxron	tezlik		nc=600	Ayl/min
AKN-2-15-57-10Y4	630	590	77	94.5	850	440	2.3	5.2
AKN-2-15-69-10Y4	800	590	98	94.6	1025	465	2.3	6.2
AKN-2-16-57-10Y4	1000	590	121	94.7	1170	505	2.6	10.4
AKN-2-16-69-10Y4	1250	590	150	94.9	1400	530	2.6	12
AKN-2-17-57-10Y4	1600	595	188	95.2	1480	635	2.4	21.3
AKN-2-17-69-10Y4	2000	595	232	95.3	1770	665	2.4	25.2
		Sinxron	tezlik		nc=500	Ayl/min
AKN-2-16-39-12Y4	500	490	65	93.4	665	455	2.3	7.8
AKN-2-16-48-12Y4	630	490	81	93.8	810	465	2.3	9
AKN-2-16-57-12Y4	800	490	102	94.3	990	480	2.4	10.3
AKN-2-17-48-12Y4	1000	495	125	94.6	1060	560	2.3	18.8
AKN-2-17-57-12Y4	1250	495	154	94.8	1260	590	2.3	21.6
AKN-2-18-43-12Y4	1650	495	192	94.6	850	1150	2.4	39
AKN-2-18-53-12Y4	2000	495	237	95	1050	1170	2.5	45
		Sinxron	tezlik		nc=375	Ayl/min
AKN-17-31-16Y4	500	365	67	92.6	685	440	2.3	14.4
AKN-17-39-16Y4	630	365	84	93.3	855	440	2.4	16.8
AKN-18-36-16Y4	800	370	108	93.8	950	520	2.4	34
AKN-18-43-16Y4	1000	370	132	94.1	1090	565	2.3	39
AKN-18-53-16Y4	1250	370	166	94.5	805	950	2.4	45
AKN-19-33-16Y4	1650	370	194	94.5	745	1340	2.2	75.5
AKN-19-41-16Y4	2000	370	241	94.8	910	1370	2.3	88.5
		Sinxron	tezlik		nc=300	Ayl/min
AKN-2-17-31-20Y4	315	290	48	91.2	535	335	2.3	26
AKN-2-17-31-20Y4	400	290	57	91.8	645	370	2.3	28
AKN-2-17-39-20Y4	500	290	72	92	720	435	2.3	32
AKN-2-18-27-20Y4	630	290	87	93	905	430	2.3	38
AKN-2-18-36-20Y4	800	295	112	93.3	1100	445	2.3	70
AKN-2-19-33-20Y4	1000	295	134	93.4	1130	550	2.5	80
AKN-2-19-41-20Y4	1250	295	168	93.9	775	1000	2.4	89.7
		Sinxron	tezlik		nc=250	Ayl/min
AKN-2-18-27-24Y4	315	240	49	91.1	535	370	2.3	26
AKN-2-18-31-24Y4	400	240	62	91.6	625	400	2.3	28
AKN-2-18-36-24Y4	500	240	78	91.9	765	400	2.4	32
AKN-2-18-57-24Y4	630	245	98	92.8	990	390	2.5	38
AKN-2-19-33-24Y4	800	245	110	93	880	560	2.3	70
AKN-2-19-41-24Y4	1000	245	138	93.3	1100	570	2.3	80
AKN-2-19-47-24Y4	1250	245	173	93.2	745	1040	2.4	89.7

Xulosa:
Xulosa o’rnida shuni aytishim mumkinki: elektr yuritmalarni boshqarish ishga tushirish, tezlikni rostlash,toʻxtatish va teskari tomonga yoʻnaltirish jarayonlarni oʻz ichiga oladi. Boshqarish qoʻlda,yarim avtomat va avtomat ravishda amalga oshirilishi mumkin.Bulardan avtomat ravishda boshqarish eng qulay va samarali usul hisoblanadi. Koʻtarish mashinalarining faza rotorli asinxron dvigatelli elektr yuritmalarini avtomat boshqarish tok boʻyicha va vaqt boʻyicha amalga oshiriladi.Bunda biz ko’tarma mashinaning dvigatel aylanish tezlihi, quvvati, ekvivvalent kuch miqdori, berilgan jadvallar asosida bizga kerakli parametrlar orqali elektr apparati tanladik. Bu elektr qurilmaning hajmi, ishonchliligini o’rganib qanday ko’tarma mashinaga o’rnatish mumkinligini aniqladim. Bu hisoblar natijasida bizga kerakli asinxron faza rotorli elektro dvigatel tanladim va uning asinxron faza rotorli dvigatellarni vaqt bo’yicha boshqarish sxemasi,asinxron faza rotorli dvigatelning diagrammasini qurdim.