Islom karimov nomidagi toshkent davlat

Texnologik qism


Texnologik qism
Silvinit tarkibidagi kaliy xlorid bilan natriy xloridni ajratish, ularni har xil haroratdagi eruvchanligiga asoslangan. 0°C da 100°C intervalda natriy xloridning amaliy eruvchanligi haroratga deyarli bog 'liq emas. K aliy xloriding eruvchanligi esa harorat ortishi bilan sezilarli darajada ortadi. 26°C da KCI bilan NaCl ning eruvchanlik egri chizig'i o ‘zaro to'qnashadi ya’ni bu haroratda ikkala tuz ham bir xil eruvchanlikka ega bo'ladi. 26°C dan pastda KCI ning eruvchanligi NaCl ning eruvchanligidan kam, 26°C dan yuqori haroratda esa aksincha bo ‘ladi. Shunday qilib, kaliy xlorid va natriy xlorid tuzlarining aralashmasi 100°C atrofida eritilganda, eritmadagi kaliy xloridning miqdori N a l miqdoriga qaraganda deyarli ikki barobar ortiq bo'ladi. B unday to'yingan eritma (100°C da to'yingan) sovutilganda faqat kaliy xlorid kristallarigina cho'kmaga tushadi. Sovutilgan erit adan kaliy xlorid kristallari ajratib olingandan so'ng eritma yana 100°C gacha qizdirilganda, eritma KCI ga to'yinmagan, NaCl ga esa to'yingan bo'ladi. Bunday eritm aga yana silvinit qo'shilib ishlov berilsa, faqat KCI eritmaga o'tadi. Silvinitga shunday yo 'l bilan ishlov berilib, KCI ni ajratib olish - ishqorlash usuli deb ataladi.

Silvinit rudasini qayta ishlash prinsipial sxem asida quyidagi asosiy bosqichlar amalga oshiriladi: 1) maydalangan silvinitni KCI ning kristallanishidan qolgan eritma bilan ishlanadi; bunda silvinitdan eritm aga KCI o'tadi, NaCl esa deyarli to'la chiqindida qoladi; 2) issiq shelokni cho'kindidan ajratish va qattiq moddalar (tuzli quyqum va b.) dan tindirish; chiqindini va tuproqli quyqumni yuvish; 3) shelokni vakuumli sovutish - KCI ni kristallantirish; 4) KCI kristallarini eritm adan ajratib olish va quritish; 5) Eritmani qizdirish v a siklga qaytarish. A m alda asosan ushbu texnologiya qo'llaniladi. Bu usul murakkab tarkibli (ko'p miqdordagi tuproq va m agniyli m inerallar bo'lganida ham) rudalardan kaliy xloridni ajratib olishda ham qo'l keladi. Ko‘rsatib o‘tilgan jarayon amalda biroz o ‘zgacharoq kechadi. Issiq shelok tarkibi evtonikadan biroz farqlanadi. Uning kaliy xlorid bilan to ‘yinish darajasi usullarning xususiyatlariga bog‘liq ravishda 90-96% ni tashkil etadi. Bunda 96% gacha to'yingan shelokdan 99,3% KCI li tuz, 90,6% gacha to'yingan shelokdan esa 94,3% li KCI olinadi. U biroz NaCl qo'shimchasi bilan ifloslanadi. Shelokni 100°C dan 20°C gacha sirkulatsiyali vakuumli-sovutilishi natijasida nazariy jihatdan 12% suv bug'lanadi va sifatli KCI ajratib olinadi. Bunda kristallar o'lcham i 0,15 mm dan 2-3 mm gacha bo'ladi.
Silvinitdan kaliy xlorid ishlab chiqarish prinsipial sxemasi. Eritish va kristallantirish usulida silvinitdan kaliy xlorid ishlab chiqarishning prinsipial sxemasida tasvirlangan. Ishlab chiqarish korxonalarida tarkibida: 24—33% KCI, 61-71% NaCl, 0,2-0,3% MgCl, 1,3-1,7% CaSO₄ va 1,4-3,2% erimaydigan qoldiq bo'lgan Verxnekamsk ruda koni xom ashyosi ishlatiladi. O 'lchami 5 mm dan yirik bo'lmagan silvinit donachalari tuz tegirmonidan bunkerga tushadi. Undan avtomatik tarozili lentali transportyor yordamida uzunligi 21,8 m , diametri 2,76 m bo'lgan shnekli erituvchi (1) ga tushadi. Shnekning aylanish chastotasi 0,13-0,17 ga teng. Shnekli erituvchida kerakli darajagacha maydalangan silvinit NaCl bilan to'yingan 107-112°C li eritma bilan ishlanadi. Bu jarayonda erimay qolgan NaCl ni filtr (2) da filtrlash yo'li bilan kaliy xlorid eritmasidan ajratiladi. Eritmadagi KCI gummirlangan po'latdan yasalgan bir necha bosqichli vakuum-kristallizatsion apparatlar (3) da kristallizatsiyalanadi.Bu apparatlaring birinchisi vertikal, qolganlari esa gorizontal joylashgan bo'lib, ular mexanikaviy aralashtirgichlar bilan jihozlangan. Vakuum darajasi apparatlarda sekin-asta: birinchisida 360 mm, keyingisida esa 740 mm simob ust. ga qadar ortib boradi. Bu apparatlarda suv bug'lanadi, eritma soviy boshlaydi, KCI esa cho'kmaga tusha boshlaydi. Cho'kmaga tushgan kaliy xlorid kristallari sentrifuga (4) yordamida ajratib olinib, barabanli quritgich (5) da issiq gaz yordamida 1-1,5 % namlikka qadar quritiladi. Quritishda «qaynovchi qatlamli» quritgichlar ham ishlatiladi. «Qaynovchi qatlamli» quritgichlar anchagina samarador hisoblanadi, chunki ularda yoqilg'i 20-30% gacha tejaladi va changsiz mahsulot olinadi. Sentrifugadan chiqqan eritma esa trubkali isitgichlar (6) da 107- 112°C haroratga qadar qizdirilib, yana apparat (1) ga - yangi solingan silvinitni ishqorlashga beriladi. Bu usul bilan silvinit tarkibidagi kaliy xloridning 90% qismi ajratib olinadi. Filtr (2) da qolgan cho'kmaning 91% qismi NaCl dan va 1,7qismi esa KCI dan iborat b o'lib, bu ishlab chiqarish chiqindisi hisoblanadi; ba’zida u tuz eritmalari, sodali mahsulotlar va shu kabilar olishda ishlatiladi.