Issiqlik energetikasi

8.3. Qarshilik termometrini ulash usullari 

Qarshilik termometrlarini o‟lchov asboblariga ulashning ikki, uch va turt simli

sxemalari uchraydi (8.4-rasm). Ulashning ikki simli sxemasida qarshilik
termometrlari
va
ulaydigan
simlar
qarshiligini
o‟lchash
sxemasining
shoxobchalaridan biriga ketma-ket ulangan bo‟ladi (8.4-rasm, a).
Termometrni ulashning uch simli sxemasi bo‟yicha (8.4-rasm, b) ulash simlari
termometr uchidan ulash shoxobchasiga, taqqoslash shoxobchasiga, ta„minlash
manbaiga boradi.
Termometrni ulashning turt simli sxemasi (8.4-rasm, v) odatda, qarshilikni
ulashning kompensatsion usulida qo‟llaniladi. Bu usul ish simlari qarshiligi
o‟zgarishining asbob ko‟rsatishiga ta„sirini butunlay yo‟qotish imkonini beradi.
Qarshilikni o‟lchash uchun termometr buylab tok o‟tishi kerak. Bunda Joul-
Lents qonuniga ko‟ra issiqlik ajralib, u termometrni o‟lchanayotgan muhit
tempraturasiga qaraganda yuqoriroq haroratgacha qizdiradi.
Qarshilik termometrlarining kamchiligi – qushimcha tok manbaining
zarurligidir.
Termometrlarning va boshqa qarshilik o‟zgartkichlarning qarshiligini o‟lchash
uchun:
logometrlar,
ko‟prik
sxemalari
(muvozanatlashtirilgan
va
muvozanatlashtirilmagan) va kompensatsion usullardan foydalaniladi.


8.4. Logometrlar
Magnitoelektrik logometr, ko‟pincha, qarshilik termometrlari bilan birgalikda
haroratni o‟lchash uchun qo‟llaniladi. Logometrning ishlash prinsipi ikki elektr
zanjiridagi toklar nisbatini o‟lchashga asoslangan. Zanjirlardan biriga qarshilik
termometri, ikkinchisiga o‟zgarmas qarshilik ulangan. 8.5 – rasmda logometrning
sxemasi keltirilgan. U uzaro va strelka 3 bilan bikr qilib maxkamlangan ikkita 1 va 2

---

---

53
ramachalardan iborat. Bu ramachalar esa doimiy magnit qutb uchliklari 4 va 5 bilan

uzak orasidagi xavo tirqishida joylashtirilgan.
Markazdan qutb uchliklari chetlariga qarab xavo tirqishi kamayadi va mos
ravishda markazdan qutb uchliklari chetlariga qarab tirqishda magnit induksiyasi
usadi. Logometrning ikkala ramachisi bitta o‟zgarmas tok manbai E dan
ta„minlanadi, ular aylanuvchi momentlari bir – biriga qarshi yo‟naladigan qilib
ulangan. Aylanuvchi momentlar M
1
va M
2
ning qiymati mos ravishda quyidagiga
teng.
1
1
1
1
I
B
C
M

(8.6)
2
2
2
2
I
B
C
M

(8.7)
bunda C
1
va C
2
– ramachalarning geometrik
o‟lchamlari va ulardagi sim uramlar soni bilan
aniqlanadigan o‟zgarmas koeffitsientlar; B
1
va B
2
–
ramachalar joylashgan joydagi magnit induktsiyalari; I
1
va I
2
– ramachalardan utayotgan tok kuchlari.
Ramachalar qarshiligi teng, ya„ni R
1
=R
2
va
R=R
t
bo‟lsa,
I
1
=I
2
va
M
1
=M
2
bo‟lib,
quzg‟aluvchi sistema muvozanat holatda bo‟ladi.
Agar
termometr
qarshiligi
o‟zgargan
ramachalardan birida tok kuchayadi, shu sababli
momentlar muvozanati bo‟ziladi. Quzg‟aluvchan
sistema esa harakat qiladi. Toki kuchaygan
ramaga magnit induksiyasi katta tirqishga kiradi.
Ma„lum bir holatda ramachalar momenti muvozanatlashadi.
2
2
2
1
1
1
I
B
C
I
B
C

(8.8)
Bu tenglamadan
1
2
1
2
1
2
2
1
B
B
C
B
B
C
C
I
I




(8.9)
kelib chiqdi. I
1
va I
2
ning ta„minlash manbai E orqali ifodalangan qiymatlarini
qo‟ysak, quyidagi natijaga ega bo‟lamiz:
1
2
1
2
2
1
B
B
C
R
R
t
R
R
R
E
R
R
E
t
t







(8.10)
 

f
B

(8.11)
Shuning uchun
 

f
R
R
R
R
t



1
2
(8.12)

---

---

54
;

1
2









R
R
R
R
f
t

(8.13)
R, R
1
va R
2
– doimiy kattaliklar bo‟lgani uchun quzg‟aluvchan sistemaning
burilish burchagi termometr
qarichining
qiymatiga bog‟liq.
 
t
R
f


(8.14)
Shunday qilib, quzg‟aluvchan sistemaning burilish burchagi yoki M
1
va M
2
momentlar teng bo‟lgandagi (sistemaning muvozanat holati) logometr ko‟rsatkichi
termometr qarshiligiga bog‟liq va ta„minlash kuchlanishiga bog‟liq emas.