Issiqlik energetikasi

9.5. Avtomatik ko‟prik o‟lchash sxemasini hisoblash 

Avtomatik

ko‟priklarni
yangidan
darajalash
zarurati
tugilganda
muvozanatlashtirilgan avtomatik elektron ko‟prikning o‟lchash sxemasini hisoblash
zarur (9.3-rasm).
Harorat o‟zgarishi diapazonining qiymatlari (
н
к
t
t

) bo‟yicha qarshilik
termometrlarining tanlangan turi uchun termometr qarshiligini darajalangan
xarakteristka
tк
R
va
tн
R
bo‟yicha aniqlanadi. Maksimal sezgirlik shartiga ko‟ra
3
2
R
R

(odatda 300, 400, yoki 600 Om) va
t
R
R

1
deb olinadi. Reoxordning
ekvivalent Qarshiligi
p
R
, odatda 90 Omga teng deb olinadi. Unda shunt miqdori
reoxord qarshiligiga teng bo‟ladi va reoxordni
p
R
=90 Omgacha moslanganda
topiladi. Rezistor qarshiligi
Д
R
=4,5 Ом. O‟zgaruvchan tokli muvozanatlashtirilgan
avtomatik ko‟prik
p
R
sxemasida
л
R
=2,5 Om (moslovchi g‟altak aloqa liniyasi
qarshiligi);
б
R
=450 Om (ballast qarshilik). Sxema parametrlarining yuqorida
berilgan qiymatlarida
1
R
ni topamiz:

---

---

61
2

5
,
0
2
1
Ф
R
R
R
R
R
л
tн
Д





(9.17)
bunda
Д
л
tk
Д
tн
л
Д
Д
tн
л
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
Ф
5
,
0
)
5
,
0
(
4
)
5
,
0
(
2
2
2








Ko‟prikning o‟lchash sxemasi muvozanati shartidan tenglamalar tuziladi:
);
)(
5
,
0
(
)
5
,
0
(
3
1
2
пр
л
Д
л
tk
R
R
R
R
R
R
R
R






(9.18)
.
)
5
,
0
(
)
5
,
0
(
3
1
2
R
R
R
R
R
R
R
R
л
пр
Д
л
tн






(9.19)
(9.19) ni (9.18) dan ayirib va hosil bo‟lgan tenglamani
пр
R
ga nisbatan еchib
topamiz:
.
5
,
0
/
)
(
2
1
2
л
tн
tk
пр
R
R
R
t
t
R
R




(9.20)
Shkalaning sunggi qiymatini aniqlovchi rezistor qarshiligi
п
R
ushbu
)
/(
пр
э
пр
э
п
R
R
R
R
R


(9.21)
formula bilan topiladi va shu miqdordan foydalanishning to‟la emasligini hisobga
olish uchun 5-7% orttiriladi.
Termometrning undan utayotgan tokka qarab maksimal qizishi shu tokni
chegaralaydi, ya„ni
.
007
,
0
А
I
нагр

. Bundan ballast rezistor qarshiligining son qiymati
topilishi mumkin:
,
2
)
5
,
0
(
3
нагр
п
пр
Д
tн
нагр
n
б
I
R
R
R
R
R
I
U
R






bunda
п
U
-ko‟prik o‟lchash sxemasini ta„minlash kuchlanishi, u 6,3 v ga teng.
NAZORAT SAVOLLARI: 
1.Millivoltmetrni ko‟rsatishiga tashqi muhit haroratini o‟zgarishini ta„sirini
kamaytirish usullarini izohlab bering.
2.Termoelektrik termometr bilan millivoltmetr zanjiriga sovuq kavshar
haroratini o‟zgarish ta„sirini kamaytirish usullarini izohlab bering.

---

---

62
3.Shkalasi harorat birligida darajalangan millivoltmetr qanday termoelektrik

termometr bilan haroratni o‟lchash mumkin?
4.Shkalasi millivolt birligida darajalangan millivoltmetrlarda haroratni
o‟lchashi uchun qanday termoelektrik termometrlar ulanishi mumkin?
5.Avtomatik elektron potensiometrni struktura chizmasini izohlab bering.
6.Avtomatik elektron potensiometr turlarini, to‟zilishini izohlab bering.
7.Bir nuqtali avtomatik potensiometr o‟lchash sxemasida qarshiliklar
vazifalarini izohlab bering.
8.Avtomatik potensiometrlarda sovuq kavshar harorati o‟zgarishiga
qo‟shimcha kiritilishini izohlab bering.
9.Muvozanatlashgan elektr ko‟prigini chizmasini keltirib, u yordamida
termometr qarshiligini o‟lchashni izohlab bering.
10.Ikki simli ulangan muvozanatlashgan elektr ko‟prigi yordamida qarshilikni
o‟lchanadigan hatoligini aniqlashni izohlab bering.
11.Uch simli ulangan muvozanatlashgan elektr ko‟prigi yordamida qarshilik
termometrini qarshiligini o‟lchashni izohlab bering.
12.Avtomatlashgan bir nuqtali elektr ko‟prigini to‟zilishini va ishlashini
izohlab bering
13.Avtomatlashgan bir nuqtali elektr ko‟prigini chizmasini chizing va
muvozanat holat tenglamasini yozing.
14.Nomuvozanat elektr ko‟prigi yordamida qarshilik termometrlarni
qarshiligini o‟lchashni izohlab bering.
15.Qarshilik termometrini qarshiligini kompensatsion usul yordamida
o‟lchashni izohlab bering.