Issn: 2181-2489 volume 2

 
290 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
мумкин бўлган критик нуқта деб аталади, шу чегарадан чиқишга, ўлимга 
олиб келади. Критик нуқта орасида яшовчанликни экологик валентлик 
деб номланади. 
Яшаш муҳитнинг ўзгариши ўз навбатида экотизмларнинг таркибий 
қисмлар орасидаги боғланишларнинг бузилишига, яъни, инқирозга юз 
тутишига сабабчи бўлади. Масалан, чўлларни ўзлаштириш, ўрмонларни 
кесиб юбориш, пичан ўриш ва мол боқиш, сув, тупроқ ва ҳайвоннинг 
саноат чиқиндиларини заҳарли кимёвий моддалар, маиший чиқиндилар 
билан ифлослантириш ва заҳарлаш. Баъзи ҳолларда биоценозларнинг 
бутунлай йўқолиб кетишига сабабчи бўлади.
Маълум шароитда яшаётган организмларга экологик омиллар 
турлича таъсир этиши мумкин. Аммо экологик омиллар қанчалик хилма-
хил бўлмасин, уларнинг тирик организмларга таъсир этиш характери 
нуқтаи назаридан улар учун умумий бўлган қонуниятлар ҳам мавжуд. 
Организмнинг нормал ривожланиши учун маълум даражада қулай 
экологик омиллар мажмуи талаб этилади. Ҳар бир омилнинг организмга 
таъсир этиш кучи ҳамда қуйи ва юқори таъсир этиш чегаралари бўлади. 
Омилнинг қулай таъсир этувчи кучи оптимум зона деб аталади. Экологик 
омил организмга ҳаддан ташқари кучсиз (минимум) ва кучли (максимум) 
таъсир этиши мумкин.
ХУЛОСА 
Хуллас, ҳар қандай экологик омилнинг оптимум, минимум ва 
максимум таъсири бўлар экан. Минимум ва максимум чегаралари критик 
нуқта деб аталади. Критик нуқталардан ортиқ куч таъсирида организм 
нобуд бўлади. Омилнинг қулай таъсир этиши, яъни оптимум қонунининг 
организмларга таъсирини тушуниб олиш учун ғўза ўсимлигининг ҳаво 
ҳароратига бўлган муносабати ва унинг оптимум ва максимум нуқталари 
ҳақида тўхтаб ўтадиган бўлсак, чигитнинг униб чиқиши учун ҳарорат 14 
-16
0
С бўлиши зарур. Баҳорда ҳарорат паст келса, чигитнинг ўниб 
чиқиши кечикади. Бизнинг шароитда ғўза ниҳоллари пайдо бўлган 
вақтда ҳаво билан тупроқ ҳароратси секин-аста кўтарилади ва одатда 
нормал даражада бўлади. Ҳарорат 38
0
С дан юқори бўлганда, айниқса, 
нам кам бўлса, ўсимлик қизиб кетади. Ҳарорат -1, -2 С бўлса, ғўза 
 
ниҳолларнн совуқ уради. Куздаги -3, -4 С совуқ ҳам ғўзани нобуд қилади, 
Шундай қилиб, ғўза ўсимлигининг вегетация давомида минимум 
нуқтадан ҳароратнинг -1, -4
0
С пасайиши уни нобуд бўлишига олиб 
келади. 14-16
0
С дан 38
0
С гача оралиқдаги ҳарорат ўсимликнинг ўсиши 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2 ǀ ISSUE 7 ǀ 2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230