Italiya Madaniyati

Italiya Madaniyati
Italiya - dunyoni yorqin san'atkorlar, mutafakkirlar, shoir va bastakorlari, katta qator berdi mamlakat. Madaniyat Italiya hisoblanadi ajralmas qismi musiqa, me'morchilik, teatr va rassomlik italiyaliklar yutuqlari ko'plab qo'shni davlatlar madaniy xususiyatlari shakllantirish bo'yicha muhim ta'sir qilib, jahon madaniyati.
Hatto hozirgi Toskana hududidagi qadimiy Rim shakllantirish Etrüsk har qanday milliy an'ana oldin, bir butun sifatida Italiya madaniyati boshlanishini belgilash. Rim imperiyasining qulashi uning pasayishiga olib keldi, va faqat 11-asr Italiya madaniyati o'rtasida, uning qayta tug'ilishi topdi. Italiya arxitektura, rasm va musiqa avj 14 asr yiqilsa, jahon ko'plab mashhur nomlari ketdi.
“Chet el musigasr’ (Romantizm) о quv .uslubiy qoMlanmasi 0 ‘zbekiston Respublikasi pedagogika universitetlarining talabalari uchun moMjallangan. Qo‘llanmaning asosiy vazifasi G‘arbiy Yevropa buyuk romantik kompozitorlari ijodining shakllanishi hamda rivojlanishining asosiy qonuniyatlarini ochib berishdan iboratdir. Musiqa ijodiyoti va musiqiy-uslubiy evolyutsiya muammoiarini ilgari surib, qoMlanma tuzuvchisi romantizm davri kelib chiqishining umumtarixiy sharoitlari, g4oyaviy-estetik qarashlar, musiqiy hayot, ta’lim va ijrochilik san’ati kabi muhim tomonlarini yoritishga harakat qildi. QoMlanmada romantizmga badiiy oqim sifatida tushuncha beriladi, ushbu yo‘nalishning musiqadagi Hetakchi tamoyillari, romantik musiqaning bosh janrlari va asosiy shakl tashkil qiluvchi omillari aniqlanadi. QoMlanma muallifi romantik kompozitorlar (Shubert, Shopen, List) ijodini tahlil qiladi. Har bir kompozitoming hayotiy va ijodiy y o ii muayyan tarixiy vaziyatlar sharoitida ko4rib chiqiladi. O'quv qo‘llanmaning ko'pchilik qismini romantik kompozitorlar asarlarining tahlili tashkil qiladi. Tjahlil jarayonida talabalarda o4rganilayotgan asarlami yaxlit tushunishni shakllantiruvchi badiiy obrazlar, shakl va dramaturgiya aniqlanadi. QoMlanmaning har bir mavzusi musiqiy janr va shakllarning paydo boMishi va rivojlanishi bilan aloqador boMgan asosiy tushunchalar, fikrlami mustahkamlash bilan yakunlanadi. Talabalar mavzulami qay darajada o‘zlashtirganliklarini tekshirib kolrishlari uchun nazorat savollari ham berilgan.
Romantizm (frans. romantizm) - badiiy oqim bo’lib, XVIII asr oxiri
XIX asr boshlarida awal Germaniya, Avstriya, Angliya adabiyotida,
keyinchalik esa musiqa va boshqa san’atlarda shakllangan.
Romantizmning yetakchi tamoyili - san’atkoming ijodiy tasavvuri
orqali yaratiladigan kundalik turmush va orzulaming, mavjudlik va oliy,
ideal dunyoning bir-biriga keskin qarshi qo‘yilishidir.
Musiqadagi romantizm adaboyitdagi romantizm bilan uzviy (genetik)
bog‘langan. Kompozitor-romantiklar adabiy asarlar, tasviriy san’at
asarlari, o‘zlarining shaxsiy syujetlaridan ilhomlanib asarlar yaratganlar.
Buning ustiga musiqadagi romantizm - bu hodisalaming,
yo’nalishlaming juda keng doirasidir.
Musiqa ijodida qahramonning ichki olami yetakchi mavqe tutiadi. Bu
mavzu Shubertning kamer romanslaridan boshlab Berlfoztting
mahobatli simfoniyalari hamda Vagneming musiqiy dramalarigacha
butun romantizm san’atida qizil ip boMib o‘tadi.
Romantizm adabiyotida qahramon va uni o‘rab turgan muhit
orasidagi konflikt katta ahamiyat kasb etadi. Yolg‘izlik motivi o‘sha
davr yozuvchilarining ko‘plarida: Bayrondan Geynegacha, Stendaldan
Shamissogacha asosiy o ‘rin egallagan. Musiqa san’atida borliq bilan
kelishmaslik romantik kompozitorlarga xos oliy darajadagi xususiyat
boblib qoladi.
Romantizm san’atining umumiy yo‘nalishlaridan biri mahalliy
madaniyatga qiziqishning ortib borishida ko’rinadi. Turli-tuman xalq
milliy an’analari romantik san’atkorlar e’tiborini tortadi. 0 ‘rta asr
afsonalri, Uyg‘onish davri madaniyati qayta jonlana boshlaydi. Dante,
Shekspir, Servanteslar badiiy ijodda hukmron mavqe tutishadi. Dyuma.
Gyugo, Valter Skott romanlarida tarix hodisalari asosiy o‘rin egallaydi.
XIX asr xalq musiqa san’ati an’analariga tayanadigan milliy musiqa
maktablarning gullab-yashnashi bilan e’tiborlidir. Rossiya, Polsha,
Chexiya, Norvegiyaning milliy madaniyati jahon maydonida o‘zlarining
mustaqil milliy maktablari bilan namoyon boMdilar. Ulaming ko’plari
umtimyevropa musiqasi rivojida yetakchi rol obynadi.
Romantizm san’atining yangi g‘oyaviy mazmuni romantizmning
xilma-xil shahobchalariga xos boMgan yangi ifoda usullarining paydo
bo‘lishiga olib keldi. Romantik san’atkor uchun kuchaytirilgan hissiyorli
ifodalilik xosdir. Tuyg‘ularning aqldan ustunligi romantizm
nazariyasining aksiomasidir. Romantizm metodining keyingi eng
muhim qirrasi undagi fantastik to‘qimadir. Rus va g‘arbiy Yevropa
kompozitorlari asarlarida folklordan o‘zlashtirilgan qahramon laming
ertakona olami ommalashib boradi.
Romantizm musiqasida qo‘shiq yetakchi janrga aylanadi.
Maishiy qo‘shiqlardan romans shakllanib keldi. U badiiy ahamiyatiga
ko‘ra simfoniya va opera bilan bir qatordagi munosib joyni egalladi.
Kamer fortepiano miniatyurasi gullab - yashnadi, u ham aslida
maishiy musiqachilikdan kelib chiqqan edi. Maishiy raqs mustaqil
janrga aylanib bordi hamda kamer romantik miniatyura uslubiga ta’sirini
o‘tkaza boshlaydi. Shubert valslari, Shopenning mazurkalari va valslari
yangi romantik yo6nalishning oliy ko‘rinishlari bo‘ldi.
Burjua jamiyatiga xos boMgan musiqiy hayotning yangi shakllari
nodir cholg‘u ijrochiligining rivojlanishiga sabab bo‘ldi.
Estrada
san’tining rivoji bilan birga Paganini, Shopen, List singari mashhur
ise’dodlar maydonga keldi. Estrada konsertlari ijro texnikasi, mahorat,
bezaklilikni ham yuqori darajaga olib chiqdi. Fortepiano musiqasi
yetakchi mavqega erishdi, u romantik musiqiy uslubning yaratilishida
muhim rol o‘ynadi.
Romantizmning musiqiy ijodi Vena klassiklari san’atidan dasturli
musiqa ning rivoji bilan farq qiladi. Adabiy manbalar bastakorlarga aniq
badiiy tasvir vositalarini topishga imkon berdi, tinglovchining his
qilishiga ta’sir oHkazdi. Jumladan, Venaning birinchi romantik ijodkori
F. Shubertda maksimal darajadagi aniqlik va ta’sirchanlik bilan poetik
matn obrazlarini mujassamlashtirishga intilish yorqin ko'rinadi.
G‘arbiy Yevropadagi birinchi milliy romantik opera - Vebeming
«Sehrli mergan» asari sujetidagi romantik qirralar va sahnaviy
harakatning chambarchas aloqalari orqali yangi musiqiy ifoda sohasini
ochib berdi.
Berliozning «Fantastik simfoniya»si XIX asr simfonik musiqasidagi
yangi yo‘nalishni belgilab berdi. U aniq poetik obrazlarga, muayyan
sujet chizigbiga tayanadigan batafsil ishlab chiqilgan adabiy senariy
asosida yaratilgan edi.
XIX asr cholg‘u musiqasida dasturiy tamoyillarni talqin etishning
xilma-xil shakllari uchraydi. Romantik kompozitorlar Betxovenning
«(Pastoral) Cho‘pon simfoniyasi» bilan aloqador bo‘lgan dasturiylik
turini saqlab qolishdi. U XIX asrdagi ko‘plab simfoniyalar uchun xosdir.
Mendelsonning «Italyancha», «Sholandcha», Shumanning «Bahor»,
«Reyn» simfoniyalari shular sirasiga mansub. Dasturiylikning klassik
prinsipigina xos rivojini konsert uvertyuralari janri (Mendelsonning
www.ziyouz.com kutubxonasi
«Yoz tunidagi tush», Shumanning «Manfred», Berliozning «Rim
kamavali»)da ham kuzatiladi. Bu asarlarda biz konkret emotsional
hamda dramatik o‘xshatmalami kuzatamiz, muallifning o’zi ham
sarlavhalar orqali bunga ishora qiladi.
Dasturiylik tamoyilini romantik cholg‘u musiqasining yangi turiari -
fortepiano miniatyurasi, dasturiy simfoniya, simfonik poemalarda
turlicha amalga oshiririladi.
Lirik kamer miniaturalari asosidagi yorqin dasturiylik Shuman
(«Kamaval», «Fantastik pyesalar») va Listning («Unashtirish»,
«Petrarka soneti» v.b.) fortepiano Musiqasida uchraydi.
Berliozning dasturiy simfoniyalarida ma‘lum darajada tasviriy san’at
va sujetli konkretlashtirish usullari qoMlangan. Uning ikkita simfoniyasi
- «Xayoliy» hamda «Romeo va Juletta» izchil ishlab chiqilgan adabiy
senariy va ochiq ko‘rinib turadigan sujet rivoji asosida yaratilgan.
«Garold Italiyada» hamda «Motamona- triumfal» simfoniyalari tovush
ifodalash usullari bilan shunchalik ziynatlanganki, bu musiqiy obrazlami
adabiy talqinlari uchun zarurat ham qolmagan.
Musiqiy romantizmdagi yangi obrazlar sohasi shakl hosil qilishning
yangicha tamoyillarida namoyon bo‘ladi. Klassitsizm zamonida klassik
simfoniya klassitsizm estetikasiga xos bo‘lgan ob’ektiv obrazlami aks
ettiradi. Simfonik turkum tarkibi tugallanganligi bilan xarakterlanadi.
Qismlar ichida materiallarning joylashtirilishida asosiy e’tibor
mavzuning rivojlanishi yagonaligiga hamda kompozitsiyaning alohida
qismlarga ajraiib turishiga qaratiladi.
Romantiklar ijodida simfoniya hamda simfonik musiqaning ahamiyati
saqlanib qoldi. Biroq romantiklarning yangicha estetik tafakkuri
arfanaviy simfonik shakllaming o4zgarishiga hamda rivojlanishda
yangicha cholg‘u tamoyillarining paydo bo‘lishiga olib keldi.
Olamni lirik qabul qilish - romantik musiqa mazmunining eng muhim
qirrasidir. Ushbu sub’ektiv jihat rivojlanishning uzluksizligida aks etgan.
Motivlar almashinishining toMqinli holati, mavzulamirig variatsiyali
o‘sib o‘tishi romantiklardagi rivojlanish usullarini muayj^anlashViradi.
Intim-lirik ifodalar obrazlari cholg‘u musiqasidagi yaltgi shakllarni ■!' yuzaga keltirdi: lirik poeziya kayfiyatiga muvofiq keladigan erkin, bir
qismli fortepiano pyesalari, simfonik poemalar shu yo’sinda yuzaga
kelgan.
XIX asr cholg‘u musiqasida klassik janrlaming bir muncha ! 1
o‘zgarganligi, sof romantik janrlaming paydo bo‘lishi kuzatiladi.
Turkumli simfoniya jiddiy o‘zgarishlarga uchradi. Unda lirik kayfiyat
ustunlik qila boshladi (Shubertning «Tugallanmagan simfoniya»si).
Musiqaning lirik tabiati bir mavzulilikka intilish (Berliozning «Fantastik
simfoniya»si) hamda rivoj lanishning uzluksizligida namoyon bo’ladi.
Musiqiy romantizmning yangi yo’nalishlari XIX asrning 40-yillarida
List tomonidan kashf etilgan janr - simfonik poemada nisbatan izchil
tarzda mujvassamlashgan.
Simfonik poemalaming eng yorqin tarzda ajraiib turadigan xususiyati
dasturiylik bo‘lib, u zamonaviy poeziya va adabiyot bilan bogMiq edi.
List yaratgan kocpchilik simfonik poemalaming nomlari alohida adabiy
asarlar bilan bog‘liq» («Mazepa» Bayron asari bo‘yicha, «Tog‘larda
eshitilgan sadolar» Gyugo asari bo‘yicha, «Prelyudi» Lamartini asari
bo‘yicha).
Poemaga xos shakl hosil qiluvchi tamoyillar sifatida bir qismliiik,
yagona mavzulilik, go'zal variativlik, turli tematik qo^hilmalar
orasidagi o4tishlaming izchilligi ko4zga tashlanadi. Shu bilan birga,
simfonik poema klassik turkumli simfoniya tarkibini takrorlamagan
holda uning tamoyillariga tayanadi. Bir qismli shakl doirasida
umumlashtirilgan holda sonataviylik asoslari: o'zaro zid obrazlaming,
ikkita tonal va mavzu markazining mavjudligi, sayqallanganlik,
takroriylik, turkumlilik alomatlari yaratilgan. Shunday qilib, simfonik
poema mavzuviylikning yangicha qurilishiga tayanib turib, bir qismli
shakl doirasida oldingi davrlardagi musiqiy ijodkorlik yaratgan asosiy
musiqiy prinsiplami saqlab qoldi.
XIX asming birinchi yarmida g4arbiy Yevropa musiqiy san’atining
eng muhim fazilatlaridan biri shu bo’Idiki, u milliy-romantik
maktablami shakliantirdi, ular o4z muhitlarida jahonning eng yirik
kompozitorlarini dunyoga keltirdi.
Nemis xalq-milliy operasining yaratuvchisi Karl Mariya Veber bo4Idi.
Veber o‘z ijodi hamda ko‘pqirrali ijtimoiy-musiqiy faoliyati bilan milliy
san’atning obro4 va ahamiyatini ko‘rsatishga harakat qildi. Uning eng
yaxshi uchta operasi: «Sehrli mergan», «Evrianta», «Oberon»
Germaniyadagi opera san’atining keyingi rivojlanish yo‘llarini belgilab
berdi.
Karl Mariya Veber 1786-yil 18-dekabrda nemis shaharchasi
Golshtinida musiqachi va teatr antrepreneri oilasida dunyoga kelgan.
Uning bolaligi va o'smirligi otasining unchalik katta bo‘lmagan teatr
truppasi bilan birgalikda Germaniya shaharlari bofcyIab sayohatlarda
o4tgan.
Veber na umumiy, na musiqiy tizimli ta’lim olgan emas. Vebeming
abbat Fogler va Mixail Gaydndan olgan musiqa darslari undagi
ijrochilik va ijodiy qobiliyatlaming o‘sishiga imkon berdi. Veber o‘n
yetti yoshida pianinochi sifatida konsertlar berar, uchta operaning
muallifi ("Sevgi va mayning kuchi”, "Soqov o ‘rmon qizi”, "Peter Shmol
va uning qo‘shnilari") edi.
1804-yildan Veber opera teatrlari drijyori sifatida ishlaydi (Breslavl,
Karlsrue, Shtutgart, Mangeym, Darmshtadt, Frankfurt, Myunxen,
Berlin). 1813-yildan 1816 yilgacha u Pragadagi opera teatriga
boshchilik qildi. Veber ijodiy takomilida 1814-yil alohida bosqichni
tashkil etadi. Shu yili Germaniya Napoleon ustidan g‘alabani bayram
qilayotgan edi. Vebeming milliy tuyg‘ulaming ko‘tarinkiligi muhitida
milliy ozodlik kurashi g‘oyalari bilan to‘lib toshgan qo‘shiqlari paydo
boMadi (T. Kerner she’rlari asosida). "Lira va qilich" to‘plami,
shuningdek, Volbruk matniga yozilgan qahramonona - vatanparvarlik
ruhidagi "Jang va g‘alaba" (1815) kantatasi Vebeming Germaniyada
shuhrat taratishiga omil bo‘ldi.
U 1817-yiIdan umrining oxirigacha Drezdendagi nemis musiqa
teatriga rahbarlik qiladi.
Vebeming faoliyati Germaniyada Tilzit sulhidan (1807) keyin
boshlangan milliy ijtimoiy ko‘tarilish sharoitida amalga oshdi. Bular
Veber dunyoqarashini, ijodiy yo‘nalishini belgilab, berdi, uning ilg‘or
estetik qarashlarini shakllantirdi. Shu yillarda Veber tomonidan
yaratilgan ("Ryubetsal", 1805; "Silvana", 1810; "Abu Gasan", 1811)
operalarda kompozitor uslubining yangi qirralari: xalq maishiy hayoti
va ertakona sujetlarga qiziqish, musiqiy folklor bilan aloqadorlik,
sharqona musiqiy kolorit v.b. muayyanlashadi.
Veber ijodining cho‘qqisi hamda eng mashhur asari "Erkin mergan"
("Freyshyuts") operasidir, u 1821-yilda Berlinda muallif boshqaruvida
qo‘yilgan edi. Shu vaqtdan boshlab romanik opera unga xos boMgan
borliq va xayolotning uyg‘unligida jadal rivojlana boshlaydi.
Operada xalqona sujet, dehqonchilik va ovchilik hayotining rangdor
manzaralari, tabiatning poetik obrazi o‘z ifodasini topgan. Bu asarida
Veber xalq musiqiy ijodiga tayanadi, maishiy janrlar (vals, marsh, turli-
tuman xalqona qo‘shiq shakllari)dan keng foydalandi. Shuningdek,
operani umumiy romantik kolorit, musiqiy-garmonik vositalar va tembr
bo4 yoq lari ning yangiligi, leytmotivlaming amaliy roli, orkestr
ahamiyatining kuchaytirilishi farqlab turadi. Operada yuksak darajada
rivojlangan opera shakllari bilan unchalik katta bo‘lmagan qo‘shiqona
qurilishlar va janriy sahnachalar erkin hamda tabiiy ravishda
omuxtalashib ketadi.
Veber musiqiy romantizm taraqqiyotining ilk davridagi
kompozitorlar izlanishlarini umumlashtirgani emas (E. T. A. Gofman, L.
Shpor), balki o‘z ijodi bilan R. Vagner musiqiy dramaturgiyasi
tamoyillarining yuzaga kelishi uchun ham zamin hozirladi.
Vebeming "Evrianta" operasi (1823-yil, Vena, muallif
boshqaruvidagi postanovka) ko‘pplanli tarixiy-afsonaviy ritsarona
romantik operalaming yangi turini namoyon etdi. U Vagner yaratgan
ritsarona «Tangeyzer» va «Loengrin» operalari uchun zamin bo‘ldi.
Vebeming so‘nggi operasi "Oberon" (1826-yil, London) afsonaviy
romantik opera janrini boshlab berdi. Unda xalqona-fantastik
obrazlaming yorqin olami ham mujassamlashgan edi. Ushbu opera
ohorliligi, kuylaming tabiiy jilvalari bilan orkestrga xos koloritning
rang-barangligi va yorqinligi sabab o'ziga rom qiladi. Ular keyinchalik
Berlioz va Mendelsonlaming romantik orkestrona maktublari rivojiga
juda katta ta’sir ko‘rsatgan edi.
Veberga shuningdek, tugallanmagan MTri Pinto,f operasi (1821, G.
Maler tomonidan 1888 yilda yakunlangan), yettita dramatik pyesaga,
jumladan Shillerning "Turandot", Volfning "Pretsioza" (1820) hamda
ko‘plab xor, yakkaxon va ansamblga mo‘ljallangan vokal asarlar
mansubdir.
Vebeming cholg‘u asboblari uchun musiqasi sohasidagi puflab
chalinadigan asboblar va orkestr ijrosidagi konsertlari nisbatan
mashhurdir (3 ta klamet uchun; fagot, valtoma uchun). Berlioz
tomonidan qayta ishlangan "Raqsga taklif1 (1819) fortepiano uchun
yozilgan pyesa (1841) hamda orkestr bilan birgalikda fortepiano uchun
yozilgan "Konsertshtyuk" (1821) dasturiy cho!g‘u asboblari musiqasi va
maishiy raqs (vals) kuylariga asoslanadigan yangi konsert janrlari
rivojida sezilarli rol o6ynadi.
Veber - bir qator musiqiy-tanqidiy hamda adabiy ishlar, jumladan,
tugallanmagan "Sozandaning hayoti" romani muallifidir.
Veber Londonda 1828-yilda qirq yoshida ko‘k yo‘tal kasalidan vafot
etadi. 0 ‘n besh yildan keyingina uning xokini o‘z Vataniga ko‘chirish
uchun Germaniyada qo4mita tuzildi hamda 1844-yilda uning xoki
Drezdenga qayta ko‘mildi.
XVIII asrda G’arbiy Yevropa san’atida rasm bo’lgan klassitsizm oqimi o’z o’rnini XIX asrda yangi oqim bo’lgan romantizmga bo’shatib berdi. Ikki asr chegarasida sodir bo’lgan ijtimoiy o’zgarishlar san’atdagi oqimlarning ham o’zgarishiga sabab bo’ldi. Insoniyat tarixida yangi davrni boshlab bergan Buyuk frantsuz revolyutsiyasi ma’naviyatining o’sishiga olib keldi. Demokratik qadryatlarning g’alaba qozonishi uchun intilish shu davrga xosdir. Adolat qonunlarining tantana qilishi, inson dunyoqarashini eskilik sarqitlaridan to’la halos qilish uchun kurashuvchi ijodkorlar etishib chiqdi. Shu bilan birga keng ijtimoiy qatlamlarning Buyuk frantsuz revolyutsiyasi natijalaridan xafsalasi pir bo’lishi ham bu yangi davr ijodkorlarining dunyoqarashiga kuchli ta’sir ko’rsatdi. "Ozodlik, tenglik va birodarlik" shiorlari ushalmagan orzuligicha qolib ketdi. Hokimiyatni qo’lga kiritgan burjuaziya xalqni ezishni davom ettirdi. Aldangan, orzu - umidlari puchga chiqqan ijodkorlar yangi tartiblarga qarshi norozilik bildirdilar. Shu tariqa san’atda yangi yo’nalish -- romantizm paydo bo’ldi va butun XIX asr davomida asosiy oqim bo’lib qoldi. Eng avvalo romantizm san’atni avvalgi davrda badiiy ijodda uchramagan yangi mavzular bilan boyitdi. Insonning ichki dunyosini, ruhiy olamini, his-tuyg’ularini ko’rsatib berish bunga yorqin misoldir. Oddiy kishilarning g’ururi, ulug’vorligi, ularning orzu-umidlari, mehr-muhabbati, dardi, armonu-alamlari haqida hikoya qiladigan san’at asarlari ko’plab yaratildi. Boshqa san’at turlari bilan bir qatorda musiqa san’atida ham muhabbat tuyg’usi bilan bog’liq lirik mavzu asosiy o’rinni egalladi. Bu ishqiy lirik mavzu "qahramonning" ichki dunyosini ochib berishda muhim rol o’ynadi.
Tabiat mavzusi ham romantik kompozitorlar ijodida katta o’rinni egalladi. Ular tabiat manzaralaridan ilhomlanish, ularni katta mahorat bilan tasvirlash san’atini ham puxta egalladilar. Xalq ertaklari, fantastik voqealar va obrazlar bilan bog’liq mavzular ham romantik kompozitorlar tomondan keng qo’llandi.
Romantizm davrida qo’shiq eng keng tarqalgan janrlardan biriga aylandi. Kichik shaklli cholg’u asarlari yaratishga ham katta e’tibor berildi. Bu cholg’u miniatyuralari turli pesalar bo’lishi bilan birga vals, mazurka kabi raqs janrlari ham edi. XIX asrda mahoratli ijrochilik san’ati (ayniqsa fortepiano va skripka ijrochiligi) rivojlanishi bilan fantaziya, ballada, skerco kabi janrlardagi asarlar yaratildi. Bir qismli simfonik asar – simfonik poema va programmali (dasturli) simfoniya janrlari ham romantizm davri mevalaridir.
Romantizm davrida programmali musiqa asarlari yaratishga katta e’tibor berildi. Dasturli musiqa tinglovchiga asarni to’g’ri tushunish imkoniyatini beradi. Dasturli musiqani keng va tor ma’noda tushunish mumkin. Keng ma’noda dasturli musiqa asari deganda, mazmunini aniqroq yoritish uchun nomusiqiy elementlar - so’z, sahnaviy harakat, raqs yoki adabiy nom kabilardan ham foydalanib yaratilgan musiqa asarlari tushuniladi. Agar bu elementlardan foydalanilmasa musiqa asarini har bir tinglovchi har xil tushunishi mumkin. Chunki hammaning tasavvuri har xil.
Tor ma’noda esa dasturli musiqa deganda romantik kompozitorlar yaratgan adabiy obrazlar va aniq syujet bilan bog’liq cholg’u asarlari tushuniladi. Romantik obrazlarning yangiligi va murakkabligi sababli musiqa asarida dasturning bo’lishi nihoyatda zarur edi. Adabiyot bilan bog’liqlik bir tomondan kompozitorlarga badiiy tasvirning to’g’ri va tushunarli bo’lshi uchun zarur ifoda vositalarini topishga yordam bersa, ikkinchi tomondan tinglovchiga asarni to’g’ri tushunish imkoniyatini beradi. Demak dasturli musiqa romantik kompozitorlar asarlaridagi obrazli mazmunni boyituvchi va kengaytiruvchi vositadir.
Romantizmning yangi obrazlari bo’lgan lirik-psixologik kayfiyatlar, ertak bilan bog’liq fantastik obrazlar, milliy urf-odatlarni tasvirlash, qahramonona ko’tarinki ruh va boshqa obrazlarni ko’rsatish zarurati musiqa ifoda vositalarining boyishiga sabab bo’ldi. Kuy, garmoniya va tembr go’zalligi eng yorqin ifoda vositasidir. Insonning ichki dunyosi, uning o’zgaruvchan kayfiyatlarini ifodalash uchun kompozitorlar melodiya (kuy) va garmoniyani nihoyatda go’zal va ifodali bo’lishga erishdilar. Romantizm oqimi musiqa san’atida butun XIX asr davomida etakchi oqim sifatida rivojlandi. F. Shubert, K. M. Veber, F. Mendelson, R. Shuman, F. Shopen, F. List, R. Vagner, I. Brams va boshqa buyuk kompozitorlar romantizm oqimining yetuk namoyondalaridir.

qalbida "Italiya madaniyati," tushunchasi vaqt eng muhim davrlarida uch:

• 
  davr Uyg'onish davri oldingi va nomini Protorenessansa (13-14 asrlar) bilan atalgan. vaqt taniqli nomlar biz bunday Dante Alighieri (shoir, adabiy Italyan asoschisi, "Ilohiy komediya" muallifi), Frantsisk Assizsky (katolik cherkovining ma'lum ko'rsatkich), Marko Polo (Seyahatsever va Venetsiyada kashfiyotchisi), va boshqalar kabi ismlar eshitdim.
  
• 
  Uyg'onish va Uyg'onish (14-16 asrlar oqibati) madaniyat yaratuvchilari quyidagi nomlar bilan ma'lum: Leonardo da Vinchi (Buyuk olim, ixtirochi, rassom, haykaltarosh), Giordano Bruno (faylasuf, shoir, materializm himoyachi), Nikola Makiavelli (mutafakkir, faylasuf, yozuvchi , taniqli siyosatchi), Mikelanjelo (rassom, shoir, me'mor, haykaltarosh), Galileo Galiley (olim, astronom va faylasuf), va boshqalar.
  
• 
  Oliy Uyg'onish davri (kech 16 - 17 asrlar) hozirgi qadimdan o'tish xil bo'ldi. erta 17 asrda Italiya madaniyat muhim o'zgarishlar ketadi, Uyg'onish asta-sekin portugal tarjima "barokko" deb nomlangan yangi me'moriy va badiiy uslubi, yo'l berib "bosh og'riqqa shakli durdonasi.» degan ma'noni anglatadi Barokko faqat yangi emas edi san'at yo'nalishi Italiya va madaniyat. keng ma'noda barokko - bu maxsus fan, falsafa, zamonaviy inson dunyoqarashi hisoblanadi. Man Baroque qo'pollik, jaholat, zulmning va tabiiylik bilan aniqlangan rad etadi. Italiya odam 17 asr albatta o'z-o'zini ishonch va xotirjamlik ega bo'lgan yaxshi kiyingan, atir qimmat atir janob, deb. Ayol Baroque bir kiyim ustki qismi bilan bel va kiygan poshnali torting emas, chiqmas, uning yuzi oqarib qadrlaydi. Asosiy ko'ngilochar tadbirlar Oliy Uyg'onish po'lat davrning oxiri bog'lar va bog'lar, to'p va nurli yurish muqaddas joylarga ziyorat o'rniga kelgan, jousting odatdagidek chavandozlik va kartalari o'yinlar yo'l berdi.
  

mamlakat kichik hajmi qaramay, uning viloyatlar har biri o'z noyob an'analarini ega. Florentsiya eng "Italiya" Shahar o'z zimmasiga. Unda mamlakatning boshqa har qanday burchagida bo'lib, Italiya milliy madaniyatini aks ettirgan. Bir umrining maxsus atmosfera qo'lga olish uchun shahar ko'p tor ko'chalarida yurib, faqat bir marta bor. Florensiya Nikola Machiavelli, Marko ham Gagliano, Mikelanjelo, Dante Alighieri, Leonardo da Vinchi, dunyo kabi nomlar berdi.

A ajdodlarimizning uzoq va boy merosi, shuningdek, Italiya, zamonaviy madaniyat, bu mamlakat uchun sayohatchilar, tarixchilar va yuqori san'at ixlosmandlarida katta sonini jalb. Bugungi kunda, Italiya eng ko'p tashrif buyurilgan davlatlardan biri hisoblanadi va uning boy madaniy merosi mamlakatning milliy muzey, balki dunyoning eng yaxshi galereyasini nafaqat saqlanadi.
Romantizm - 18-asr oxiri - 19-asrning birinchi yarmida Evropa va Amerika adabiyotidagi yo'nalish. 17-asrda "romantik" epiteti roman tillarida yozilgan (klassik tillarda yaratilganidan farqli o'laroq) sarguzasht va qahramonlik syujetlari va asarlarini tavsiflash uchun xizmat qilgan. 18-asrda bu so'z O'rta asrlar va Uyg'onish davri adabiyotini bildirgan. 18-asr oxirida Germaniyada, keyin boshqa Evropa mamlakatlarida, shu jumladan Rossiyada romantizm so'zi klassitsizmga qarshi bo'lgan badiiy oqimning nomiga aylandi.
Uchinchi rasmda bizni Niboeskning komediyasida Zigmunt Krasiński ko'rsatadi, u erda u tirbandlik va kemalarning bu sinfini o'tkazib yubormaydi. Mitskevich "Pan Tadeush" ni tasalli ruhida yozgan, bu esa barcha muhojirlik uchun bo'lishi kerak edi. Muallifning maqsadi surgundagi ofat hamrohlarini sharmanda qiladigan va Parijdagi qo'rquv va janjallarni to'xtatishga yordam beradigan zodagonlarning bunday qiyofasini ko'rsatish edi. Bu uzoq Frantsiya bilan mahalliy, quvnoq va bilan bog'liq edi go'zal mamlakat bu yerda xalq shodlik va istiqlolni himoya qilish g‘ayratiga to‘la.
Albatta, Mitskevich zodagonlarning kamchiliklarini ham tasvirlaydi, lekin ko'z yoshlarini emas, kulgini keltirib chiqarish uchun ularni ko'rsatishga harakat qiladi. Shunday qilib, asl jamoaning ideallashtirilgan qiyofasi, uning ov marosimlari, mahalla janjallari mavjud, ammo ular millat haqidagi umumiy g'amxo'rlikga salbiy ta'sir ko'rsatmaydi. Ushbu asarni yozgan Mitskevich zodagonlik tarix sohasidan yo'qolganini bilar edi va shuning uchun matnda "oxirgi" degan sifat ko'pincha paydo bo'ladi - "Litvadagi oxirgi mehmonxona", "Xoreshkining oxirgisi".
Romantizmning mafkuraviy shartlari - bu Buyuk Frantsiya inqilobidan umuman burjua tsivilizatsiyasida umidsizlik (o'zining qo'polligi, prozaikligi, ma'naviyati yo'qligi). Umidsizlik, umidsizlik, "dunyo qayg'u" kayfiyati - bu asrning kasalligi, Shatobrian, Bayron, Musset qahramonlariga xosdir. Shu bilan birga, ular yashirin boylik hissi va borliqning cheksiz imkoniyatlari bilan ajralib turadi. Demak, Bayron, Shelli, dekabrist shoirlar va Pushkinda erkin inson ruhining qudrati borligiga ishonch, dunyoning yangilanishiga ishtiyoqli tashnalik asosidagi ishtiyoq bor. Romantiklar hayotdagi shaxsiy yaxshilanishlarni emas, balki uning barcha qarama-qarshiliklarini yaxlit hal qilishni orzu qilganlar. Ularning aksariyatida dunyoda hukmronlik qilayotgan yovuzlikka qarshi kurash va norozilik kayfiyati hukmronlik qiladi (Bayron, Pushkin, Petofi, Lermontov, Mitskevich). Tafakkur romantizmi vakillari ko'pincha hayotda tushunarsiz va sirli kuchlarning (rok, taqdir) hukmronligi, taqdirga bo'ysunish zarurati (Chateaubriand, Coleridge, Southey, Jukovskiy) haqida o'ylashga moyil edilar.
Bu, shuningdek, uning ajralib chiqishi va xususiyatlaridagi farqlarni ko'rsatadi. U hatto ishonadigan boylarni ko'rsatadi. Boshqa pastki qatlam - Dobjinda joylashgan olijanob zodagon. Biz badavlat oila edik, afsuski, turli muammolar natijasida ular sezilarli darajada qashshoqlashdi. Bu zodagonlik Polsha vatanparvarligi va mamlakatga cheksiz muhabbatning eng kuchli panohi sifatida ko'rildi. Bu hatto ularning qirol hokimiyatiga bo'lgan munosabatida ham namoyon bo'ladi.
Moskalni ko‘rib, qotib qoldi va g‘ijimlab ketdi. Moskal bilan uchrashmaslik uchun, bo'linish mamlakatidan keyin. U o'rmonda panjalarini so'rib, ayiqdek uyda o'tirdi. Snotlivovda olijanoblik tamoyillarga muvofiq va tabiat bilan umumiy yashash sifatida namoyon bo'ladi, u o'zini odamlar kabi his qiladi va yashash uchun erkinlik va tinchlikka muhtojdir. Bu zodagonlar tomon yuradigan birinchi xulq-atvor modelidir. Shakllarni o'rgangan va topilgan yaxshi ta'lim. An’anani ulug‘lash milliy g‘oyalarni his qilish imkonini beradi.
Romantiklar g'ayrioddiy hamma narsaga - fantaziyaga, xalq afsonalariga, "o'tgan asrlar" va ekzotik tabiatga intilish bilan ajralib turadi. Ular xayoliy holatlar va g'ayrioddiy ehtiroslarning maxsus dunyosini yaratadilar. Ayniqsa, klassitsizmdan farqli o'laroq, shaxsning ma'naviy boyligiga katta e'tibor beriladi. Romantizm inson ruhiy olamining murakkabligi va teranligini, uning o'ziga xos o'ziga xosligini ("inson - kichik olam") kashf etdi. Romantiklarning milliy ma’naviyat va madaniyatning o‘ziga xos xususiyatlariga e’tibori samarali bo‘ldi. turli xalqlar, turli tarixiy davrlarning o'ziga xosligiga. Demak - san'atning tarixiylik va milliylik talabi (F. Kuper, V. Skott, Gyugo).
Shuningdek, u hikoyaning muhim elementlarini unutmaslikni ta'minlaydi. Chunki uydagi qozi eski odatlarni yashirgan. Va u hech qachon nuqta o'tishiga yo'l qo'ymaydi. Yosh, tug'ilish, sabab, lavozim uchun. Bu tartibda u uylar va mamlakatlar ma'lum ekanligini aytdi.
Uning qulashi bilan uylar va xalqlar o'ladi. Dvoryanlar o'ziga xosligi va madaniyatining muhim qismi marosim taomlari edi. Ko'plab muhim mehmonlar tomonidan so'ralgan uy egasi Qo'shinlarni ochdi. U odamlarni sinfi va vazifasi bo'yicha oldi. Ovqatlanishdan oldin har doim minnatdorchilik bildirishdi va erkaklar ayollarga xizmat qilishlari kerak edi. Ikkinchi marosim, ehtimol, eposdagi eng muhimi, ovdir. Bu kun bo'yi davom etdi va Mitskevich juda yaxshi ta'riflagan ulkan bigos sumkasini tayyorlash bilan yakunlandi.
Romantizm yangilanish bilan ajralib turdi san'at shakllari: tarixiy roman, fantastik hikoya, lirik-epik poema janrining yaratilishi. Lirizm g'ayrioddiy gullashga erishdi. She'riy so'zning imkoniyatlari uning noaniqligi tufayli sezilarli darajada kengaytirildi.
Rus romantizmining eng yuqori yutug'i Jukovskiy, Pushkin, Baratinskiy, Lermontov, Tyutchev she'riyatidir.
Xuddi shunday, u xuddi shunday motivlardan chiqqan "Qasos"da Fredroning zodagonligini ko'rsatadi va ular aytganidek, Fredro uchun "Pan Tadeush" Mitskevich uchun edi. Dvoryanlarning eng salbiy obrazi Krasinskiyning “Ilohiy komediya”sida namoyon bo‘ladi. Uning fikricha, bu "idillik" jamoa emas, balki nafaqat qanday kurashish va qo'zg'olonlarni rejalashtirishni bilmaydigan, balki o'zini hujumdan himoya qila olmaydigan juda ko'p g'ayrioddiy ahmoqlar. Har holda, bosqinchi bilan yashash joylarini qidiring va hatto muqaddas dunyo bo'lsa, xo'rlanishga tayyor.
Romantizm dastlab Germaniyada, biroz keyinroq Angliyada paydo bo'lgan; oldi keng foydalanish hammasida Yevropa davlatlari. Ismlar butun dunyoga ma'lum edi: Bayron, Valter Skott, Geyne, Gyugo, Kuper, Anderson. Romantizm 18-asr oxirida vujudga keldi va 19-asrgacha davom etdi. Bu feodal-o'rta asrlar dunyosi yemirilib, kapitalistik tuzum vujudga kelgan va o'z xarobalarida o'zini mustahkamlagan ulkan ijtimoiy qo'zg'alishlar davri edi; burjua inqiloblari davri. Romantizmning paydo bo'lishi ijtimoiy voqelikdan keskin norozilik bilan bog'liq; atrof-muhitdagi umidsizlik va boshqa hayot uchun impulslar. Noaniq, ammo kuchli jozibali idealga. Demak, romantizmga xos xususiyat voqelikdan norozilik, undan to‘liq umidsizlik, hayotni ezgulik, aql va adolat tamoyillari asosida qurish mumkinligiga ishonmaslikdir. Ideal va voqelik o‘rtasidagi keskin ziddiyat (yuksak ideal sari intilish) shundan kelib chiqadi. Rus romantizmi turli sharoitlarda paydo bo'ladi. U mamlakat hali burjua o'zgarishlari davriga qadam qo'ymagan davrda shakllangan. Bu ilg'or rus xalqining mavjud avtokratik-feodal tuzumdan hafsalasi pir bo'lganligini, ularning yo'llari haqidagi g'oyalari noaniqligini aks ettirdi. tarixiy rivojlanish mamlakatlar. Rossiyada romantik g'oyalar, go'yo, yumshatilgan. Dastlab romantizm klassitsizm va sentimentalizm bilan chambarchas bog'liq edi. Rus romantizmining asoschilari Jukovskiy va Batyushkoy hisoblanadi.
Muallif mamlakat taqdirini o'tmishda bo'lmagan odamlarga qanday qilib ishonib topshirish mumkinligi haqida hayron bo'ladi: ahmoqlar, ahmoqlar va boshqalar. Bunday o'tmishda bo'lishiga qaramay, ular o'zlarini hurmatli, ezgu va vatanparvarlik tuyg'ulari bilan to'la fuqarolar sifatida biladilar. Ular or-nomus, e’tiqod va kurash shiorlarini e’lon qiladilar. Genrix qo'shig'idagi qurol zodagonlarining bu tasviri uning shon-shuhrat kunlariga ishora qiladi. Uning raqibi Pankratiya bo'lib, u graf aytgan barcha mukofotlar eng kambag'al tabaqalarni yo'q qilishini aytadi. Va nihoyat, Krasiński zodagonlikni hukm qilmaydi.
U faqat tarix sahnasida urushning tugashi va oxir-oqibat unchalik shonli emasligini aytadi. Romantizmda adabiyot kanoniga doimiy ravishda kirib kelgan yangi tushunchalar paydo bo'ldi. Bu odamlar yaratadigan va tushunadigan tabiatni tirik organizm sifatida idrok etish edi. U inson bilan muloqot qilishga, adolat qilishga qodir. Biz ushbu davr uchun o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lgan romantik qahramonni uchratamiz. U o'z hayot yo'lini qidiradigan, hayotning maqsadini qidiradigan juda sezgir inson. U boshdan kechirmoqda sevgi hikoyasi bu uning o'z joniga qasd qilishga urinishiga olib keladi, bu esa ko'plab o'lim bilan yakunlanadi.
Romantizmning asosiy mavzusi romantizm mavzusidir. Romantizm 19-asr boshlarida rivojlangan badiiy uslubdir. Romantizm atrofdagi voqelikka alohida qiziqish, shuningdek, real dunyoni idealga qarama-qarshi qo'yish bilan ajralib turadi.
Rossiya, Yevropa va Amerika. Romantizm adabiy yo'nalish sifatida 18-asr oxirida paydo bo'lgan, ammo 18-asrning 30-yillarida eng yuqori gullab-yashnagan. 1850-yillarning boshidan boshlab davr pasayishni boshlaydi, ammo uning iplari butun 19-asrga cho'zilib, ramziylik, dekadens va neo-romantizm kabi tendentsiyalarni keltirib chiqaradi.
Romantik sevgi tushunchasi ham bor edi. Bu tuyg'u ko'pincha platonik bo'lib, u murosaga kelmaydi, o'zini o'ziga bo'ysundiradi, sevgan odamning butun hayoti. Kuchli his-tuyg'ular bilan bog'liq bo'lib, u asosan halokatli, zarba beruvchi, qoniqarsiz yoki qoniqarsiz narsadir. Baxtli munosabatlar yo'lida ular ko'pincha ijtimoiy, moliyaviy yoki oilaviy kelishmovchiliklarga duch kelishdi. Ko'pincha u o'zini emas, balki erini tanladi. Bu tuyg'u qaytib keldi va sevishganlar xotirasida yashadi.
Romantik sevgi, u ko'p yillar davomida yashashi mumkin, faqat qiziquvchilarning tasavvurida qoladi. Muzerovich, gulkaram, epizodik qahramon; Amakivachchasi Gabrielning amakivachchasi, Feli xolaning qizi, oqlangan, biriktirilgan katta ahamiyatga ega uning ko'rinishi, lekin bu yoqimli. Ko'proq lug'at adabiy qahramonlar- Volfgang Gyote gimnaziyasi. Yosh rassom uning oldiga keladi Ona shahar. Unda u Komissarning qizi Lotta bilan tanishadi. U uni tez-tez ko'radi va u bilan gaplashadi. U sarflaydi bo'sh vaqt manzara chizish va qiz haqida o'ylash.