Ix-xii асрлар марказий осиё халўлари фалсафаси

Iqtisodiy axborot tashuvchilar
Boshqarish funksiyalarini ifodalovchi iqtisodiy axborotlar ogzaki va yozma ko’rinishda berilishi mumkin.
Og’zaki ko’rinishdagi iqtisodiy axborot ob’ektini boshqarishning operativ bosqichida harakat qiladi.
Bunday axborotlar - telefon, diktofon, kabi vositalar yordamida uzatilishi mumkin. Ogzaki usulda berilgan iqtisodiy axborot harakat nuqtai nazaridan chegaralangan va yuridik huquqga ega emas. SHu sababli ham har qanday ho’jalik operasiyasini ifodalovchi iqtisodiy axborot bironta tashuvchida qayd qilinishi lozim.
Iqtisodiy axborotni o’zida mujassamlashtirgan moddiy asosga axborot tashuvchi deyiladi. Hozirgi kunda axborot tashuvchilar quyidagi belgilarga ko’ra turkumlanadi.
1. Foydalanayotgan moddiy asosga ko’ra qog’ozli va magnitli tashuvchilarga ko’ra bulinadi.
Qog’ozli tashuvchilarga birlamchi hujjatlar, perfokarta, perfolentalar misol bo’ladi.
Magnitli tashuvchilarga esa, magnitli disq magnitli baraban, magnitli lenta, magnitli kartalar misol bo’ladi.
2. Ma’lumotlar o’qilish hususiyatiga ko’ra: inson - mashin, va mashina o’kiydigan tashuvchilarga bo’linadi.
Axborotlarni qayta ishlash jarayoni
Iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash natijasida tegishli boshqarish qarorlari ishlab chiqiladi. Axborotlarni qayta ishlash jarayonlari bir qancha amallarni o’z ichiga oladi va ular quyidagi bosqichlarga biriktiriladi.
1. Asosiy bosqichlar
2. ©rdamchi bosqichlar
3. Nazorat bosqichlari
Asosiy bosqichlar bevosita axborotlarni qayta ishlash bilan shugullanuvchi amallarni o’z ichiga oladi. Bu bosqich yuqori darajada avtomatlashtirilgan bo’lib, quyidagi amallardan tashkil topadi.
1. Axborotlarni uzatish.
2. Axborotlarni qabul qilish.
3. EHMga kiritish.
4. EHMda bevosita ishlash.
5. Natija olish.
6. Foydalanuvchiga etkazish.
Erdamchi bosqich amallari axborotlarni qayta ishlash jarayonining sifatiga ta’sir ko’rsatadi. Bu bosqich quyidagi amallarni o’z ichiga oladi:
1. Axborotlarni o’lchash.
2. Qayd qilish.
3. Mashina tashuvchilarga o’tqazish.
4. Birlamchi hujjatlarni qabul qilish.
5. Axborotlarni saqlash.
Nazorat bosqichi quyidagi amallarni o’z ichiga oladi:
1. Qabul qilingan axborotlarni tekshirish.
2. Amallarni bajarilishini nazorat qilish.
3. Hatolarini to’g’rilash.
Axborotlarni saqlash axborot massivlari ko’rinishida mashina tashuvchilari orqali amalga oshiriladi.
Berilgan ma’lumotlarni izlash, saqlanayotgan axborotlardan kerakli ma’lumotni tanlashdir. Axborotni izlash jarayoni kerakli axborotga tuzilgan so’rov (savol) asosida amalga oshiriladi.
Iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash, chop etish va axborotdan foydalanish. EHMda iqtisodiy axborotlarni qayta ishlash markazlashgan holatda olib boriladi, mini va makro EHMlarda esa, boshlang’ich axborot hosil bo’lgan joyning o’zida (ya’ni u yoki bu boshqaruv hizmati mutahassislarning avtomatlashtirilgan ish joylari (AIJ)ning o’zida amalga oshiriladi