Ызбекистон Республикаси Олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Manba va adabietlar. 

 

1. Muzeyshunoslik. Moskva.1988 yil. 

2. Muzeyning xarorat-namlik va eruglik tizimi. Moskva.1971 yil. 

3. N.Sodikova. Madaniy edgorliklar xazinasi. Toshken.1981 yil. 

4. Instruktsiya po uchetu i xraneniyu muzenix tsennostey v muzeyax  sistemi.-Moskva.1977 

yil 

 

 

---

 

68 

15-Mavzu :   Tarbi yavi y ishl ar ti zi mida mu zeylarnin g o’rni  

 

 

 

 

 

Reja:  

           1.   Ki rish  

           2.   Mu zey pedagogik asi  

           3.  Mu zeyl arning  goyaviy -tarbi yaviy,  ta`li miy  i s hlarning   tu rlari  va    

shakllari  

 

 4. Mu zeyning ommalashuvi . Axborot va rekl ama  

           5.  Xulosa  

 

I. 

Ki rish . O mmavi y is hlarning  maqsadi ,  

vazifalari va xu susi yatl ari.  

Muze yl arni ng  omm avi y-go yavi y,  t a`limi y  i shi  kommunikatsi yasi ning  muhim  

el ementini  t ashkil   qil gan   holda,  kamol ot ga  et gan,  ij timoi y  faol  shaxs ni 

shakll anti ris hga,  uni  g`o yavi y,  ahl oqi y,  estet ik  t arbi yal as hga,  bi limdonli gi ni, 

axborotlili gini  chuqurlashti ris hga  yunalti ril gan.  

Muze y 

Kommunikatsi yas ining 

eks pozitsi ya 

vis tavka 

va 

bos hqa 

ko`plab 

shakll ari dan   fo ydalangan  holda  muze yl a r  aholini ng  t urli  ij t imoi y,  kas bi y,  turli 

yoshdagi kat egori yal ari ga t a`sir ko`rs atadi.  

Omm avi y  i sh  doirasi  muze y  faoli yat ining  boshqa  yo’nal is hlari  bil an  yaqindan 

alokadorlik as osida ko`rib chiqil mogi  lozim.  

Muze yl arni ng  go yav i y-t arbi yavi y,  t a`li m i y  is hi,  ilmi yl ik,  xayot  bil an  al okadorli k 

kabm print sipl arga t a yanadi .  

Muze yl ar  mi lli y  i st iklol  m afkurasi ni  xalkim iz  kalbi ga  va  ongi ga  singdi ris hda, 

milli y  uzli gimizni   angl as hda,  ijti moi y  faolli kni  urgati shda,  komil  ins onni 

tarbi yal ashda  juda katt a axami yat ga ega.  

Tarixi y  profil dagi   Muze yl arning  tarbi yavi y  pot entsi ali ni 

o’ziga  xos 

xususi yatl ari   asosi da  xal kning  kup  kirali  t arixini  aks  etti ruvchi  bevosit a 

guvoxlikl ar, as l  Yodgorl ik l ardan fo ydalanish  yot ad i . 

Predmetlilik  printsi pi,  nafakat  t arixi y  biliml ar  targi boti ning  o’zi ga  xosli gi ni 

ta`minl a ydi,  balki  yukori  darajadagi  i sbotlili k,  t a`si rchanli k  va  t abii yki   "t arix 

bilan  t arbi yal ash"  ning  faolli gin  ta`minla ydi.  Muze yl ar  targi bot ga  ku yi l a yot ga n 

zamonavi y  talablarga  am al  ki lib  bil iml arni  yana da  ishonchlirok,  im kon  kadar 

kuogazm ali va xotirada must axkam   qoladi gan etib et kazis hga i ntiladil ar.  

Muze y pedagogikasi  

Zam onavi y  j ami yat  muze yning  go yavi y - tarbi yavi y  va  ta`lim i y  imkoni yatl aridan 

mumkin  kadar  s am aral i  fo ydalanishdan  manfaatdordir.  M uze y  fa oli yati ning  bu 

yknalis hi  nazari y  va  ilmi y-m et odik  asos lash  z aruri yat i  yangi  maxsus  ilmi y  fan -

muze y pedagogikasi ning vuj udga kelishi ni bel gi la ydi.  

Muze yning  pedagogi k  ta`sirini  mazm uni,  metodl ari  va  s hakl lari,  axolining  turli  

kat egori yal arga 

t a`sirining 

xus usi yatl ari , 

shuni ngdek, 

muze yni 

m adani y 

muassasalar 

tizimi dagi o’rnini 

bel gil ash 

bil an 

boglik 

muammolar 

muz e y 

pedagogi kasining predi eti xis obl anadi .  

SHuni ng m unosabati  bil an m uze y pedagogi kasi t omonidan:  

- 

muze y 

pedagogi k 

jara yonning 

konuni yatl ari 

va 

ularda n 

am ali yotda 

fo ydal anish, pedagogik raxbarli k darajasi ni ustiri sh i mkoni yat lari urgani ladi.  

- 

Muze yl arni ng  m uzey  audit ori yasini ng  turli   ijtimoi y  va  yosh  guruxlarga 

pedagogi k t a`sirining xususi yat lari  aniql anadi  

- 

Turli  profi ldagi,  ti pdagi,  turdagi  muz e yl ar   go yavi y-tarbi yavi y,  t a`limi y 

faoli yati  t ajri balari  umuml asht iril adi  va  shu  asosda  ilmi y  metodik  kursatm al ar 

ishl ab chi kil adi va t akomill ashtiri ladi.  

- 

Muze yl arni ng  boshqa  pedagogi k  muassasal ar  bil an  xamkorli kdagi  i shini ng 

yanada samarali shakl va m etodlar i aniql anadi.  

---

 

69 

- 

Muze yl arni ng  pedagogik  im koni yatl ari ni   am al ga  oshi rilis hni ng  rivojl anishi 

prognoz kilinadi.  

Muze y 

pedagogikasi  tomonidan  xal   etil adi gan  m as al al ar 

kat oi rga  ijodi y 

kobili yat larni  ri vojl anti ris h,  faol  xa yoti y  pozitsi yani  is hlab  chiqish  kabi-sh axs 

shakll anis hini ng t url i jara yonl ari ni faoll ashtirish xam ki rad i .  

Muze yda  pedagogi k  tadbi rl arni  tashkil  etis h,  ul arni  boshqa rish,  yangi  s hakll arni 

ani qlash  va  jori y  qilish  tomoshabi nlarni  kizi kishl arini,  muze y  axboroti ni 

uzlashtiri shi ni  o’rganish ga ta yan adi  

Muze y  pedagogikas i  yoshl arga  aloxida  e`t ibor  beradi.  M akt ab  yoshidagi  va 

makt abgacha  yos hda gi  bolal ar bilan is hl ash ist ikbollidi r.  

Is hchi lar  va  kis hlok  axolini   muz e yl arga  jal b  etish  bugungi  kundagi  eng  dolz arb 

muamm ol ardan xisoblanadi .  

Muze y  pedagoglar i  va  pedagogik  t arki bni   ta yyorlash  va  m al akasini  oshiri sh  muz e y 

pedagogi kasining  as osi y  vazifal aridan  biridi r.  M azkur  fanni ng  ilmi y  va  amali y 

yutuklaridan  Ol i y  ukuv  yurt larid a  muze ys hunos larni   ta yyorl ashda,  muze y 

xodimlarini  mal akas ini  os hiri sh  i nstit ut lar i  va  kurs larida,  naz ari y  va  am ali y 

mashgul otl ar dasturi ni is hlab  chi qish  va uikazishda fo ydal ani ladi .  

Muze y  pedagogikasi   tomoni dan  is hlab  chikil adi gan  m asl alar  doi ras i ga  go yavi y -

tarbi yavi y,  t a`l imi y  faoli yatni  t ashkil  etish  va  rivojlanti ri shni  t ashkil  et is h  va 

tej al agti rish m etodikasi va amali yot i xam  kiradi.  

Muze yl arni ng go yavi y -t arbi yavi y, ta`limi y  

ishl arning turl ari  va shakll ari  

Muze y  faoli yati ning  bu  yo’nalish i  pedagogi k  faoli yat ning  bir  kismi  xisobl anadi  va 

uning  oldi ga  doimo  yangi  t al abl ar  ku yi ladi ,  y anada  keng  i mkoni yat lar  ochiladi . 

Uning fazi falari , shakl va m etodl ari  turli -tumandi r.  

Ekskursi ya is hi.  

Asos i y t ushunchal ar:  " Ekskursi ya", " Ekskursi ya m etodi ", " Eks kursovod".  

Ekskursi ya  deb  muz e y  va  muz e y  tashkarisidagi  ob`ektlarni   bilish  va  t arbi yavi y 

maqs ad al arda 

mut axassis -ekskursovod 

raxbarli gida 

bel gi langan 

m avzu 

va 

yo’nalish  buyicha  jamoaviy  tomosha  qilishdir.  Bu  ta`rifga  ikki  uzaro  boglik 

tushuncha  kiradi:  ekskursi ya    muz e yni  yoki  muz e ydan  t ashkar i  ob`ektni  kurgani 

kel gan  odaml ar  guruxi  va  ekskursi ya     ilmi y    pedagogik  m exnat  t uri ,  u  muz e y 

ekspozitsi yas ini ,  vis tavka,  ob`ektni  nam o yish  qil ish  tizimini  ishlab  chi qish  va 

am al ga oshi rishdan i borat  bo’l adi.  

Muze y  pedagogl ari  t omoni dan  ishl ab  chi kiladi gan  ekskurs i ya lar  bi r -bi ridan 

mavzus ining  xarakt eri ,  vazi fasi,  gurux  tarki bi,  uning  istaklari  va  muzey 

madani yat i ga  oshnol igi ga  karab  farkl anadi,  l eki n  bu  eks kursi yalarni ng  barchasi  

bitta  um umi y  bel gi ga  ega -ular  yagona  metodi k  as os -ekskursi on  metod  asos i ga 

kuri ladi.  

Muze yga  kel gan  gurux  bilan  ekskurs ovodni ng  be vosit a  m ulokoti  ekspozit sion 

metodning  asosi y  xususi yati  xisobl anadi .  Bu  mul okot   jara yonida,  muzey 

ekspozitsi yai s  bazasida  muze yni ng  t a`limi y  va  t arbi yavi y  vazifasi  am al ga 

oshi ril adi yu  

Ekskursion  met od  asosida  ko’rgazm ali  idrok,  m uze y  ob`ektining  jonli   ifo dasi 

yot adi.  M uze yda  kul lanil adi gan  "karash    bu  xali  kuri sh  degani  em as "  ("Smot ret '  ne 

znachit '  videt '")  degan  aforizm  bor.  Bu  aforizm  ekspozitsi on  met odni ng  asosi y 

vazi fasini  esl ati b  turadi .  Bu  vazi fa  "kuri shga"  o’rganis h,  ya `ni  tomoshabi n  but an 

ekspozitsi yani  va  uning  aloxida  el em entlarini  tom osha  ki l a  turib  uni ng  asosi y 

xususi yatl ari ni aj rata olishga, undagi  axborot ni egall a y bili shga urgatishdir.  

Ekskursi ya    ekskursovod  va  t omoshabi nlar  guruxining  xaamkorlikdagi  is hidi r. 

Guruxlarning  qanday  t arkibda  bo’li shidan  kat `i y  naz ar  eks kursovodni ng  vazifasi 

guruxning  xar  bi r  asosini  muze y  ost onasidan  kadam  bosi b  ut gandan  sung  o’zi ga 

---

 

70 

xos  dun yoga,  uzini ng  unsiz  tili da  bu yuk  tarixi y  vokealar  x aqida  xiko ya  kiluvchi 

tarixi y  m anbal ar  va  Yodgorlik l ar  dun yos iga  tus hib  ko l ganli gi ga  i shonti rish  kerak.  

eks kursovod:   biliml ilik;  e`t ikodlilik;  nutk  m adani yat i;  mi mika;   xulk,  t as hki  

kuri nish.  

Muze y  tom oni dan  ut kazil adi gan  eks kursi yal ar  turli -tumandi r.   ekskursi yalar 

ku yidagilarga  karab  ajratil adi:  utkazis h  jo yi  va  kurs atis h  ob`ekt i ga  karab, 

tem atikasi ning  xarakteri;  m aqs ad li  vazi fasi ga  karab;  ekskursi on  guruxlar  t arkibi ga 

karab.  

Utkazish  j o yi  va  kursatis h  ob`ekti:  a)  m uze y  i chi da:   ekspozi tsi ya,  vis tavka,  fond 

saql ovi . 

b) 

m e`m orchili k, 

t arixi y, 

madani y 

Yodgorl ik lar. 

v) 

kompl eks 

ekskursi yal ar.  

Tem ati kasining xarakteri:  

a)  Obzor  ekskursi yal ar    m uze y  xaqida gi  umumi y  t as avvurl ar  beril adi.  b)  Ixti sosli k 

fani  m avzus idagi  ekskursi yal ar  ikki  xil  bo’ladi.  1)  bir  nechta  t arixi y  davrl arni  

kam rab  ol adi .  Mas al an:  " Ijtimoi y -iktisodi y  farm atsi yalar ni ng  vujudga    kelishi  va 

rivojlanishi ".  v)  ixtisosl as htirl gan  -  t arixi y  pozit si ya  m at eri all aridan  bos hqa  

fanning u  yoki bu m asal ani   yoriti sh uchun.  

Maqsadli vazi fasi:  

a) Il mi y  m a`ri fi y ekskursi yal ar;  

b) 

Ukuv 

eks kursi yal ari 

(ukuvchil ar;  

util gan 

m ateri al ni 

chukurlashti rish, 

must axkaml as h; eks kursi ya dars).  

Ekskursi ya guruxlari  tarki bi:  

Ekskursi ya  guruxlari ,  yoki,  ijt imoi y,  kas bi y  va  mil li y  t arkibi ,  ma`lumoti,  yashas h 

jo yi  bil an  farklanadi.  Xar  bi ri ga  bir  xi l  mavzuga  o’zi ga  xos  yondos hish  t al ab 

kilinadi .  

Eksk ursi yani ng  si fati  kup  jixatdan  uni   ilmi y  va  met odi k  ta yyorl ashni  t ashkil 

etis hga bogli k  bo’l adi. 

Ekskursi yani  ta yyorl ashning asosi y boski chl arini kurs atib ut amiz.  

Bi rinchi   boski ch    m uze yning  yi lli k  rej asidan  keli b  chiki b  ekskursi ya  mavzusini 

ani qlash,  uni n g  maz muni  bil an  t anishish.  Buni ng  uchun  adabi yotl arni,  as os an  ukuv 

kull anm al arni  va  mazkur  m avzudagi  muz e y  eks pozitsi yas ini  boski ch  -  ekskursi ya 

rej as ini  tuzish.  Bu  boski chda  mavjud  adabi yo  va  manbaal ar  tuli k  urganil adi, 

fondlarda maxsus m ashgul otl ar oli b  boril adi.  

Ekskursi yani ng utkazilishi:  

a)  namo yi shkorona    eks kursovod  "kurishga"  yordam  beradi.  (kursat ishni  suz  bil an 

kushi lishi ).  b)  xiko yali    tom oshabi n  ekspozitsi yaga  suz  bml an,  ekskursovodni ng  

xikoyas i bil an kizi kt iril adi . v)   evristi k (evrika)  savol    j avob s haklida.   

g) vazi fa berish. d) uyi n usuli   rol ga ki ris hish. e) ma`ruza  ill yustrats i ya.  

Xar  bi r  eks kursi ya   uch  kism dan:  kiri sh  s uxbati;   eks kurs i yaning  asosi y  kism i; 

yakuni y  suxbatdan  i borat  bo’l adi.  Bi rinchi  kis m  gurux  bml an  tanishi sh  va  muz e yni 

tani shti rish uchun j uda muximdi r.  

Boshqa t urlari.  

1. 

Muze y darsl ari  va  yo zma is hlar.  

2. 

Tugaraklar va kl ubl ar  

3. 

Muze y olim pi adalari  va konkursl ar.  

4. 

Ma`ruzal ar va t em ati k kechalar.  

5. 

Muze yl ar xuzuridagi  ilmi y  yordam chi  kabinatlar   o’zi ga xos kichik m uze yl ar 

6. 

ochik es hikl ar kuni (odatda 18 m a y x alkaro m uze yl ar kunida).  

7. 

Bi ror  bi r sox avi y bayram ga bagishl angan tadbi rlar.  

8. 

Muzeobus  yoki vagondagi m uze y.  

 

Mavzuning alm ashi nuvi. Axborot va rekl am a  

---

 

71 

Bugun  j ami yati mizda  yuz  bera yot gan  tub  ijtimoi y -i ktisodi y  uzgarishlar,  xal kning 

mal ani y  darajasini  usib  boris hi,  t arix ga,  tarixi y  Yodgorlikl arga  kizi kishni  orti b 

bori shi,  oxil -oki bat  muze yl arni ng  omm al ashuvi ga  oli b  kelmokda.  SHu  bil an  birga 

jami yat chi likda  axborotni  boshlangi ch  maktabdan  olis hga 

bo’lgan  intilish 

kucha ym okda.  Bri ok  bu  ob`ektiv  j ara yonl ar,  muze yni  ommavi yl as htirishga 

kushi mcha  kuch  s arflashdan  ozod  kilm a ydi.  Muze yning  i l mi y  nas hrl ari  uni ng 

ommavi yl as huvi ga  katt a  xiss a  kushadi.  Kat alogl ar  fondl ar  xaqida   ma`lumot  beradi , 

muze y predmetlari ni tushi nish ga  yordam beradi.  

Muze yl arni ng  ommavi yl ashti ris hda va  reklam asi da omm avi y  axborot vosit al arining  

o’rni  juda  xam  katta.  Ular  uz  dasturlarida  va  saxifalarida  muzey  ishini  yoritishadi, 

muze y  ekspozitsi ya sini,  ul ard a  sakl ana yot gan  predm et   va  koll ekts i yalari ni  

kursat ishadi , ul ar  xaqida xiko ya  qilishadi , rekl am a ma`lum otl ari ni beris hadi.  

Muze y  rekl am ani ng    turli  shakll aridan  fo ydalanadi.  R ekl amal ar  butun  axoli ga 

karatil gan  yoki  m uze yga  keluvchil arni ng  bi ron  -  bir  kat egori yas i ga  karat il gan 

bo’lishi  mumkin.  Afisha  muzey  reklamasining  an`anaviy  shakli  xisoblanadi.  U 

tasvir  va  mat nning    birli gida  muze yn ing  bir  butun  obrazini  beruvchi ,  uning 

dikkat ga  s azovor  tomonl ari ga,  ekspozit si ya  yoki  vist avkaga  bagishl angan  bu yokl i 

yoki  chizm a  pl akatdir.  Afis ha  dikkatni  jalb  etis h,  muze yga  bori sh  ist agi ni  xosil 

qilish  kerak.  Afishani ng  m azmuni  tez -tez  uz garib  turadi,  leki n  uning  a yrim  

el ementl ari  doimi y  bo’lis hi  l ozim, m as al an muz e yni ng em blem asi.  

1) 

 es dal ik bukl etl ar;  -  znachoklar;  

2) 

 otkritka;  -  konvert;  -  marka;  kal endarl arda   muz e y  va  uni ng  eksponat larining 

tasviri .