Ызбекистон Республикаси

G`ARBIY  EVROPADA  O`RTA  ASRLAR  SIYOSIY  VA 
HUQUQIY TA`LIMOTLARI.
 
 
 
R E J A: 
 
 
1.    G`arbiy  Evropada  O`rta  asrlar  siyosiy  va  xuquqiy  ta`limotlarining 
vujudga kelishi.
 
2.   Avgustin va Foma Akviniskiyning siyosiy va xuquqiy qarashlari.
 
3.   Mavzu yuzasidan tayanch so`z va iborlar
 
  
  
G`arbiy  Evropada  O`rta  asrlar  siyosiy  va  xuquqiy 
ta`limotlarining vujudga kelishi.
 
  

---

IV  asrning  oxiri  va  VI  asrning  ikkinchi  yarmi  oraligida  Rim  imperiyasining 
qulashi bilan birga antik davr ham tugadi, o`rta asrlar boshlandi. Ming yildan ko`proq 
vaqtning  o`z  ichiga  olgan  bu  davr  feodalizmning  paydo  bo`lishi,  rivojlanishi  va 
inqirozga uchrashi davridir.
 
Feodal  jamiyatning  iqtisodiy  asosini  erga  bo`lgan  feodal  mulkchiligi  tashkil 
qiladi.  Qirol  eng  katta  er  egasi  hisoblanar  edi.  U  o`z  vassalariga  er  taqdim  etardi, 
vassalar bunga javoban qirolga harbiy ko`mak ko`rsatishi va soliq to`lashlari shart edi. 
Feodallar  o`z  navbatida  dehqonlarni  ishlatish  bilan  bir  qatorda,  hosilini  ham  bir 
qismini  o`ziga  olardilar.  X  asrdan  boshlab  davlat  hokimiyati  kuchaya  boshlaydi. 
Qirolning  vassalar  ustidan  hukumronligi  dam  kuchayib,  dam  susayib  bordi.  O`rta 
asrlarning  oxirlarida  markazlashgan  davlatlar  yuzaga  keldi.  Rasmiy  hokimiyat 
absolyut monarx qo`liga o`tdi.
 
Davlat  hokimiyatining  kuchaytirish  maqsadida  qirol  tomonidan  tashkil  qilingan 
hukumat  va  uning  amaldorlari  davlatni  boshqarishdagi  ishtiroki  tufayli  ma`lum 
hokimiyatni  qo`lga  kiritdilar.  Natijada  qirol  va  davlat  aristokratiyasi  o`rtasida 
keskinlik paydo bo`ldi.
 
Bu  keskinlikni  bartaraf  qilish  yo`lida  qirol  paydo  bo`la  boshlagan  uchinchi 
tabaqadan  tayach  izlardi.  Taxminan  17-asrning  oxirgacha  uchinchi  tabaqa  asosan 
absolyutizmni qo`llab-quvvatlab keldi. Davlat bilan bir paytda cherkov ham rivojlanib 
bordi. O`rta asrning ilk davridan boshlab xayotiy muammolar bilan qiziqishlar doirasi 
asosan  ma`naviy  masalalar  bilan  cheklandi.  Odamlar  o`z  hayotidagi  o`ta  og`ir 
muammolar echimini dindan izladilar.
 
Siyosiy  huquqsizlik,  moddiy  nochorlik  va  jismoniy  azob-uqubatlar,  yovuzlik  va 
iroda  zaiflashishiga  qaramay  har  bir  kishi  umid  bilan  yashardi.  Xristianlik  har  bir 
kishiga  murojaat  qilardi  va  umid  berardi.  Erdagi  hayot,  deb  uqtirardi  xristianlik, 
drammatik  tarixiy  jarayonning  bir  qismidir  xolos.  Uning  oxirida  har  bir  kishini  bu 
hayotdagi nohakliklar va azob-uqubatlar uchun odil mukofat kutadi.
 
Bulardan  yuqorida  Tangri-Xudo,  yaratuvchi  mehribon va  odil  rux  turadi.  Erdagi 
barcha mavjudod Xudo tomonidan odamlarning makoni sifatida panox topishi uchun 
yaratilgan. Barcha uchun umumiy qonun Xudoning amri mavjuddir. Barcha odamlar 
teng, zotan ularni Xudo o`ziga o`xshatib yaratgandir.
 

---

Bunday  tushunish  tabiiy  huquq,  umuminsoniy  birdamlik  va  tenglik  g`oyalari 
uchun  zamin  bo`lish  imkoniyatini  yaratar  edi.  yangi  xristianlik  goyalari  siyosiy  va 
xuquqiy  ta`limotlarda  ham  o`z  aksini  topdi.  Xristianlik  hukumron  dinga  aylangan 
vaqtdan  boshlab  O`rta  asrlar  siyosiy  hayoti  va  siyosiy  tafakkuriga  jiddiy  ta`sir 
ko`rsatdi.  Jamiyatda  davlatdan  tashqari  cherkov  instituti  yuzaga  keldi.  Bu  institut 
rivojlanib  bordi  va  IV  asrdan  boshlab  O`rta  asrlar  oxirigacha  davlat  va  cherkov 
o`rtasidagi munosabatlar o`zaro raqobatda o`tdi.
 
Amaldagi  qonunlarni  asoslash  uchun  tabiiy  huquqqa  murojat  qilinardi.  ya`ni 
tabiiy huquqqa tayangan va uning ifodasi deb talqin qilingan qonunlargina maqsadga 
muvofiq  hisoblanardi.  Shuning  uchun  ham  tabiiy  huquqning  rasmiy  vakolatga  ega 
bo`lgan  talqinchisi  kim  ekanligini  aniqlash  muhim  ahamiyat  kasb  etdi.  CHerkov 
davlatning  ahloqiy  va  diniy  masalalari  bo`yicha  rasmiy  talqinchi  mavqeyini  Ko`lga 
kiritganidan  keyin  dunyoviy  hukmdorlarning  tanqid  qilish  uchun  ma`lum  asoslar 
paydo bo`ldi. Bu Evropada ozodlik g`oyalarining rivojlanishida muhim ahamiyat kabs 
etdi.
 
Cherkov  dunyoviy  hukmdorlarga  itoat  qilishni  targ`ib  qilardi.  Zotan  cherkov 
dunyoviy  hukmdorlar  etik  va  diniy  talablarga  rioya  qilmayapti  deb  topgan  taqdirda, 
o`zining  bu  chaqirig`idan  voz  kechishi  ham  mumkin  edm.  Nazariy  jihatdan  davlat 
bilan  cherkov  o`zaro  hamkorlik  qilishlari  kerak  edi.  Ammo  ular  nisbatan  mustaqil 
institutlar  bo`lgani  tufayli,  ko`pincha  ham  papa,  ham  imperatorni  ulug`lash  kerak 
bo`lardi.  Dunyoviy  xokimiyat  va  cherkov  hokimiyati  o`rtasidagi  munosabatlar 
ko`plab  qarama-qarshilik  va  nizolar  bilan  xarakterlanadi.  Targ`ib  qilish  qobiliyatiga 
ega  bo`lish  uchun  cherkov  etarli  iqtisodiy  asosga,  ya`ni  ma`lum  darajada  dunyoviy 
hokimiyatga  ega  bo`lishi  kerak  edi.  Hukmdorlar  esa  ma`lum  diniy  obro`ga  ega 
bo`lishlari  lozim  edi.  Bu  ikki  xokimiyatlar  o`rtasidagi  munosabatlarni  keskin  tus 
olishga sabab bo`lardi.
 
 
 
  
  
  

---