J. B. Seyning iqtisodiy ta’limoti “Bozor qonuni”, “Qiymat va ishlab chiqarish omillari nazariyalari”

87 


Ijtimoiy sig’satga munosabat.
 
 

«Nufus qonuni to’g’risida tajriba» asarining g’zilishiga U.Godvinning 

«Ijtimoiy adolat to’g’risida» ocherki sabab bo’lgan. Unda daromadlarning adolatsiz 
taqsilanishi - kambag’allikning asosiy sababidir, deb ko’rsatilgan va taqsimot 
mexanizmini takomillashtirish taklif etilgan. T.Maltus esa ijtimoiy sig’satning 
hukumat va boshqa jamiyat tashkilotlar tomonidan olib borilishiga qat’iy qarshi 
bo’lgan. Uning fikricha, kambag’allarga bo’lgan xayrixohlik ularning ahvolini 
yaxshilashga qodir emas, balki faqat vaziyatni keskinlashtiradi. Aholining quyi 
tabaqalariga ko’rsatiladigan moliyaviy g’rdam qisqa muddatli samara beradi va shu 
bilan aholining o’sishini rag’batlantiradi. Ammo bu unga muvofiq ravishda oziq-
ovqat mahsulotlarining ko’payishiga olib kelmaydi. Demak, umuman olganda, 
jamiyat qambag’allashadi. T.Maltusning fikricha, qashshoqlikning asosiy sababi 
boshqaruv g’ki notekis taqsimotga bog’liq emas, balki u «tabiiy qonunlar va inson 
ehtiroslari», tabiatning xasisligi va odamlarning juda tez ko’payishi bilan bog’liqdir. 
Shu boisdan «xalq o’z azob-uqubatlari uchun, birinchi navbatda, o’zini ayiblashi 
kerak». Unga hech qanday inqilob va ijtimoiy islohotlar g’rdam bera olmaydi. 
Shuning uchun aholining o’sishini va tekinxo’rlikni rag’batlantiruvchi ijtimoiy va 
xususiy xayrixohlikdan voz kechish zarur. 

Hozirgi zamon iqtisodchilari T.Maltusning ijtimoiy sig’satning ahamiyatiga 

bergan bahosiga qo’shilmaydilar. Mehnatga yaroqsiz va kam ta’minlangan aholini 
qo’llab-quvvatlash hozirgi zamonaviy jamiyat iqtisodiy sig’satning zarur qismidir. 
Bundan tashqari, xayriya faoliyati ijtimoiy va sig’siy barqarorlikni ushlab turish 
uchun ham zarur: kambag’allarning ko’payishi bunday barqarorlikka xavf solishi 
mumkin. Biroq bunda faol ijtimoiy sig’satning salbiy tomonini ham hisobga olish 
zarur: u mehnatga va tadbirkorlik faoliyatiga bo’lgan qiziqishni susaytiradi.