J. R. Zaynalov, S. S. Aliyeva, Z. O

7.3. Mol-mulk solig‘i bo‘yicha soliqqa tortiladigan obyekt


Quyidagi mol-mulk soliq solish obyektidir:
1) asosiy vositalar, shu jumladan moliyaviy ijara (lizing) shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar;
2) tugallanmagan qurilish obyektlari. Tugallanmagan qurilish obyektlari jumlasiga muayyan qurilish obyektiga doir loyiha-smeta hujjatlarida belgilangan normativ muddatda, agar qurilishning normativ muddati belgilanmagan bo‘lsa, qurilish boshlanganidan e’tiboran yigirma to‘rt oy ichida qurilishi tugallanmagan obyektlar kiradi;
3) belgilangan muddatda ishga tushirilmagan asbob-uskunalar. Belgilangan muddatda ishga tushirilmagan asbob-uskunalar jumlasiga montaj qilinishi talab etiladigan hamda rekonstruktsiya va (yoki) modernizatsiya qilinayotgan obyektlarda loyiha-smeta hujjatlarida belgilangan muddatlarga muvofiq kapital qo‘yilmalar hisobiga ishga tushiriladigan asbob-uskunalar kiradi. Loyiha-smeta hujjatlarida asbob-uskunalarni ishga tushirish muddatlari bo‘lmagan taqdirda, buyurtmachi sifatida ish ko‘rayotgan yuridik shaxsning rahbari tomonidan tasdiqlangan muddatlar soliq solish obyektini belgilash uchun qabul qilinadi, lekin bu muddatlar asbob-uskunalar montaj qilishga topshirilgan paytdan e’tiboran bir yildan ko‘p bo‘lmasligi kerak.
Soliq solinadigan baza quyidagilardir:

• 
  asosiy vositalar bo‘yicha – asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qoldiq qiymati. Asosiy vositalarning qoldiq qiymati ushbu mol-mulkning boshlang‘ich (tiklanish) qiymati bilan soliq to‘lovchining hisob siyosatida belgilangan usullardan foydalanilgan holda hisoblab chiqilgan amortizatsiya hajmi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi;
  
• 
  normativ (belgilangan) muddatda tugallanmagan qurilish obyektlari va ishga tushirilmagan asbob-uskunalar bo‘yicha – tugallanmagan qurilishning va o‘rnatilmagan asbob-uskunalarning o‘rtacha yillik qiymati.
  

O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirayotgan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari uchun quyidagilar soliq solish obyektidir:

• 
  O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq doimiy muassasa faoliyati bilan bog‘liq qaysi asosiy vositalar bo‘yicha hisob yuritayotgan bo‘lsa, o‘sha asosiy vositalar;
  
• 
  ushbu doimiy muassasa faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan, mazkur norezidentlarga mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulk.
  

O‘zbekiston Respublikasida faoliyatni doimiy muassasa orqali amalga oshirmaydigan O‘zbekiston Respublikasining norezidentlari uchun O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan, ularga mulk huquqi asosida tegishli bo‘lgan ko‘chmas mulk soliq solish obyektidir.
Ko‘chmas mulkka bo‘lgan huquqlarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ O‘zbekiston Respublikasining norezidenti tomonidan mulk qilib olingan (realizatsiya qilingan) ko‘chmas mulk obyekti to‘g‘risidagi ma’lumotlarni ushbu obyektlar joylashgan erdagi davlat soliq xizmati organiga ro‘yxatdan o‘tkazilganidan keyin o‘n kun ichida ma’lum qilishi shart.
Qonun hujjatlariga muvofiq mulk qilib olingan er uchastkalari soliq solish obyekti sifatida qaralmaydi.
Mol-mulk solig‘i summasi asosiy vositalarning qoldik qiymatiga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq ekan, uni to‘g‘ri aniqlash juda muximdir. Shuningdek, qoldiq qiymat jamgarilgan amortizatsiya summasiga ham bog‘liq, shu bilan bog‘liq holatda muxim bo‘lgan amortizatsiya me’yorlarini to‘g‘ri belgilash masalasi turadi. Bu erda ham shuni hisobga olish kerakki, agar korxona Soliq Kodeksida urnatilgan uslub (teng to‘g‘ri chizikli) dan farklanuvchi amortizatsiya usulini o‘z hisob siyosatiga binoan tanlasa, u holda UzR SK 23-moddasiga muvofiq soliqka tortish maqsadlarida faqat teng to‘g‘ri chizikli usul bilan amortizatsiyani hisoblashga to‘g‘ri keladi.
Boshqacha qilib aytganda, agar korxona teng to‘g‘ri chizikli usuldan farkli amortizatsiya usulini o‘z hisob siyosatiga muvofiq tanlasa, unga amortizatsiyani ikki marta hisoblashga to‘g‘ri keladi: 1-marotaba – hisob siyosatida tasdiklangan usul bilan buxgalteriya hisobi uchun, 2-marotaba teng to‘g‘ri chizikli usul bilan soliq hisobi uchun.
O‘zbekiston Respublikasi norezidentlarining ko‘chmas mulk obyektlariga nisbatan ushbu mol-mulkning o‘rtacha yillik qiymati soliq solinadigan bazadir. Yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lovchi tomonidan yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lash nazarda tutilmagan faoliyat turlari amalga oshirilgan taqdirda, soliq solinadigan baza soliq solinadigan va soliq solinmaydigan mol-mulk hisobini alohida-alohida yuritish asosida aniqlanadi. Alohida-alohida hisob yuritish imkoniyati bo‘lmagan taqdirda, soliq solinadigan baza faoliyatdan olinadigan sof tushumning umumiy hajmida yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliqni to‘lash nazarda tutilgan sof tushumning solishtirma salmog‘idan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Soliq solish obyektlarining o‘rtacha yillik qoldiq qiymati (o‘rtacha yillik qiymat) soliq davridagi har bir oyning oxirgi kunidagi holatga ko‘ra soliq solish obyektlarining qoldiq qiymatlarini (o‘rtacha yillik qiymatlarini) qo‘shishdan olingan summaning o‘n ikkidan bir qismi sifatida ortib boruvchi yakun bilan aniqlanadi.
Har hisobot davri sungida to‘lovchilar hisobot davri uchun mulkning haqiqiy o‘rtacha yillik qoldiq qiymatidan kelib chiqqan holda yil boshidan boshlab usuvchi natija bilan mol-mulk solig‘ini hisoblaydilar va moliyaviy hisobotlar takdim qilinadigan muddatlarda soliq xizmati organlariga hisob-kitobni takdim qiladilar. Ko‘rsatilgan hisob-kitoblardan kelib chikib hisoblangan mol-mulk solig‘i summasi choraklik va yillik moliyaviy hisobotni takdim qilish uchun urnatilgan kungacha besh kunlik muddatga tulanadi.
Soliqqa tortish obyekti bu qurilish pudratchilar yoki xo‘jalik uslubida amalga oshirilayotganligidan qat’iy nazar, qurilish obyektning o‘rnatilgan muddatlarda tugallanmagan qiymati (kapital qurilishga smetalar, smeta - moliyaviy hisob-kitoblar va bosh kitobga ko‘rib chiqilgan bino va inshootlarni foydalanishga olish, jihozlar, asbob-uskunalar, inventarlar va boshqa buyumlarni qurish bo‘yicha xarajatlar), shuningdek tugallanmagan hisobi schyotida (o‘rnatilgan muddatlarda tugatilmagan obyektlari qismida) hisobga olinuvchi 3-shakl (bajarilgan ish hajmi va xarajatlar to‘grisida ma’lumotnoma) bo‘yicha shakllantirilgan, buyurtmachi tomonidan kiritilgan statistik hisobotdagi obyekt bo‘yicha hajmi hisoblanadi. Qurilishning o‘rnatilgan muddati amaldagi SNIP 1.04. 03-85 “Korxona bino va inshootlar qurilishi davomiyligining me’yorlariga muvofiq tashkilotlardan qurilish loyihasini (KKL) tarkibidagi loyihaviy tashkilot tomonidan aniqlanadiagn obyekt qurilishning me’yoriy muddati hisoblanadi. Loyihaviy tashkilotlar loyiha-smeta hujjatida tayyorgarlik ishlarning davri belgilangan holda qurilish davomiyligining me’yorlarini ko‘rsatishga majburlar.
Loyiha-smeta hujjatida qurilish davomiyligidan me’yorlari mavjud bo‘lmasa, buyurtmachi loyiha tashkilotidan aniq obyekt bo‘yicha qurilish davomiyligining me’yori to‘grisida ma’lumotnoma olishga majbur.


7.4. Me’yordagi muddatlarda o‘rnatilmagan asbob-uskunalar uchun mol-mulk solig‘ini hisoblash. Belgilangan muddatlarda tugallanmagan qurilish obyektlariga mol-mulk solig‘ini hisoblash

Belgilangan muddatlarda tugallanma­gan qurilish obyekti uchun mol-mulk solig‘ini to‘lovchilar bo‘lib qurilishni amalga oshiruvchi yuridik shaxslar, ya’ni buyurtmachilar hisoblanadi.

Soliqqa tortish obyekti bo‘lib, belgilangan muddatlarda tugallanmagan qurilish obyektining qiymati, ya’ni buyurtmachi tomonidan F-3 shaklida (bajarilgan ishlar va xarajatlar hajmi to‘g‘risida ma’lumotnoma) rasmiylashtirilgan statistika hisobiga obyekt bo‘yicha kiritilgan va tugallanmagan qurilish hisobvarag‘ida hisoblanadigan barcha ishlar va xarajatlar xajmi hisoblanadi.
Qurilishning belgilangan muddati deb qurilishni tashkil qilish loyihasi (QTQL) tarkibida 1.04.03-85-son QMQ “Korxonalar, binolar va inshootlarni qurish muddati me’yorlari”ga muvofiq loyihalash tashkiloti tomonidan aniqlanadigan obyekt qurilishining me’yoriy muddati hisoblanadi.
Loyihalash tashkilotlari loyiha-smeta hujjatlarida tayyorlash muddatlarini ajratgan holda qurilish muddati me’yorini ko‘rsatishlari shart. Loyiha-smeta hujjatlarida qurilish muddati me’yori ko‘rsatilmagan taqdirda, buyurtmachi loyihalash tashkilotidan muayyan obyekt bo‘yicha qurilish muddatining me’yori to‘g‘risida xulosa olishga majbur.
Me’yordagi muddatda o‘rnatilmagan uskunalar uchun mol-mulk solig‘ini to‘lovchilar bo‘lib kapital mablag‘lar hisobiga qayta jihozlanadigan obyektlarda montaj qilish talab qilinadigan va o‘rnatishga belgilangan texnologik, energetik va ishlab chiqarish uskunalari bo‘lgan yuridik shaxslar hisoblanadi.
Me’yordagi muddatda o‘rnatilmagan uskunalar uchun soliq solish obyekti bo‘lib o‘rnatishga belgilangan uskunalar qiymati hisoblanadi, ular qatoriga montaj qilishni talab qiladigan, faqat qismlarini yig‘ish va poydevorga yoki ustunlarga, polga, qavatlararo to‘siqlarga va boshqa bino va inshootlarni ko‘tarib turuvchi konstruktsiyalarga o‘rnatiladigan uskunalar hamda uskunalarni hisobga olish hisobvarag‘ida hisoblanadigan shunday uskunalarning ehtiyot qismlar to‘plami (me’yordagi muddatda o‘rnatilmagan uskunalar qismida) hisoblanadi. Ushbu uskunalar tarkibiga o‘rnatiladigan uskunalar qatorida montaj qilish uchun belgilangan nazorat-o‘lchov apparaturasi yoki boshqa asboblar ham kiradi.
Korxonalar, binolar va inshootlar qurilishida tasdiqlangan qurilish muddati va tayyorlab qo‘yilgan zaxiralar me’yoriga muvofiq har bir obyekt bo‘yicha texnologik yoki boshqa uskunalarni etkazib berish va montaj qilish jadvali belgilangan bo‘lishi lozim.