J. X. Ataniyazov, E. D. Alim ardonoy xalqaro moliya munosabatlari

12.5.  Xalqaro  kreditning valuta-moliyaviy va to‘lov  shartlari

Kredit  va  to‘lov valutasi,  kredit summasi,  muddati,  foydalanish 

hamda so‘ndirilish shartlari,  qiymati, ta’minot turi,  xavf-xatarlarni 

sug‘urtalash usullari xalqaro kreditning shartlarida ko‘rib chiqiladi.

Kredit  va  to‘lov  valutasi.  Xalqaro  kredit  munosabatlarida 

kredit  berilayotgan  valuta  katta  ahamiyatga  ega  bo‘lib,  bu  holat 

inflyatsiya va valutaning barqarorlik  darajasiga  uzviy bog‘liq.

Kredit  valutasini  belgilashda  quyidagi  omillar  e’tiborga  oli- 

nadi:

313

—  valuta  barqarorligi;

—  foiz stavkasining  darajasi;

—  xalqaro  hisob-kitoblar shakllari;

—  inflyatsiyaning  darajasi;

—  valutaning kursi  va  uning  dinamikasi.

Kredit  berilayotgan  valuta  va  to‘lov  valutasi  bir-biridan  farq 

qilishi  mumkin.  Xalqaro  kreditlarda  milliy  valuta  (qarz  oluvchi- 

ning  yoki  beruvchining  milliy  valutasi),  erkin  ayirboshlanadigan 

valuta  (AQSH  dollari,  Yaponiya  yenasi,  Buyuk  Britaniya  funt 

sterlingi,  yevro  va  h.k.)  va  xalqaro  pul  birliklaridan  (SDR)  foy- 

dalaniladi.

Tb‘lov valutasi kredit  valutasi bilan bir turda bo‘lmasligi  mum- 

kin.  Masalan, kreditor valutasida taqdim etilgan «yumshoq» qarz- 

lar  qarz  oluvchining  milliy  valutasida  yoki  ushbu  mamlakatning 

an'anaviy eksport  tovarlari  bilan  so‘ndiriladi.

Kreditning  summasi  (limiti)  qarz  oluvchiga  tovar  yoki  pul 

shaklida  taqdim  etilgan  ssuda  kapitalining  bir  qismidir.  Firma 

kreditining  summasi  tijorat  shartnomasida  qat’iy  belgilanadi. 

Bank  kreditining  summasi  (kredit  liniyasi)  kredit  bitimi  yoki 

(odatda  qisqa muddatli  kredit  operatsiyasida) turli aloqa  vositalari 

orqali belgilanadi.  Shartlari  bo‘yicha  o‘zaro  farqlanuvchi  bir  yoki 

bir  nechta  transh  (ulush)lar  ko‘rinishida  ham  xalqaro  kreditlar 

taqdim etilishi mumkin.  Xalqaro amaliyotda eksport qilinayotgan 

mashina  va  asbob-uskunalar  qiymatining  odatda,  qariyb  85  foizi 

kredit  orqali  qoplanadi.  Qolgan  qismi  esa  importyorning  ekspor- 

tyorga  bergan  kafolali,  bo‘nak  yoki  naqd  to‘lovlar  orqali  amalga 

oshiriladi.

Xalqaro  kreditning  muddati  bir  qancha  omillar  ta'sirida  bel- 

gilanadi.  Ularga  kreditning  maqsadi,  kreditlarga  bo‘lgan  talab  va 

taklifning  o‘zaro  nisbati,  bitimning  qiymati,  milliy  qonunchilik, 

kreditlash  amaliyoti,  davlatlararo  kelishuv  va  boshqa  omillar  ki- 

radi.

Kredit  muddati  jahon  bozorida  raqobat  kurashining  muhim 

vositasi hisoblanadi.  Kreditning  samaradorligini  aniqlash  rnaqsa-

314

dida  to‘liq  va  o‘rta  muddatlar  farqlanadi.  To‘liq  muddat  kredit- 

dan foydalanish boshlanishidan u to‘liq so‘ndirilgungacha bo‘lgan 

davriy oraliqni  o‘z ichiga oladi.  To‘liq muddat (Tm)  tarkibi  kredit- 

dan  foydalanish  davri  (Fd)dan,  kreditning  qoplash  muddatini 

keyinga qoldirishni  nazarda tutuvchi  imtiyozli davr (Id)dan  ham- 

da  asosiy  va  foiz  bo‘yicha  qarzni  qoplash  davri  (Kd)dan  tashkil 

topadi  va  u  quyidagicha  aniqlanadi:

Tra=Fd+Id+Kd

Bank  kreditidan  farqli  ravishda  firma  kreditidan  foydalanish 

davri  tovarlarni  shartnoma  bo‘yicha  yetkazib  berish  muddati 

bilan  mos  keladi.  Bunda  to iiq   muddatning boshlanishi  ekspor- 

tyor  tomonidan  tovarlarning  so‘nggi  guruhi  (partiyasi)  yetka- 

zib  berilgandan  keyin,  ya’ni  shartnoma  majburiyatlari  bajaril- 

ganidan  so‘ng  chiqargan  trattalarini  sotib  oluvchi  (importyor) 

tomonidan  akseptlash  sanasi  bo‘lib  hisoblanadi.  Kreditning 

imtiyozli  davri  tijorat  bitimlarida  va  butlovchi  qismlardan  tash- 

kil  topgan  jihozlarni  yetkazib  berishda  muhim  ahamiyat  kasb 

etadi.  Chunki  ushbu  holatda  uni  so‘ndirish  muddati  sotib  olin- 

gan  jihozlarni  ishga  tushirish  sanasigacha  uzaytirilishi,  ya’ni, 

aniqrog‘i  ushbu  sanadan  asosiy  qarzni  so‘ndirish  boshlanishi 

mumkin.

Imtiyozli  davr  davlat  tomonidan  kafolatlanadigan  uzoq  mud- 

datli  xalqaro  banklararo  kreditlarda,  konsorsial  (sindikat)  yev- 

rokreditlarda,  mashinalar,  jihozlar,  sanoat  komplekslarini  yirik 

partiyalar  bilan  (guruhlarda)  sotishda,  investitsiya  loyihalarini 

xorijda  amalga  oshirilisliida  keng  qo‘llaniladi.  Bunda  imtiyozli 

davr  mahsulot  yetkazib  berilganidan  yoki  investitsion  loyiha  qu- 

rilishi  amalga  oshirilganidan  keyingi  bir  necha  yillarni  qamrab 

oladi.

Kredit  bahosi.  Kredit  bahosining  kelishilgan  (shartnomaviy) 

va  yashirin  elementlari  farqlanadi.  Kelishilgan,  ya'ni  shartnoma- 

lar bilan asoslangan kredit bahosi xarajatlari asosiy va qo‘shimcha 

elementlarga  bo‘linadi.  Kredit  bahosining  asosiy  elementlariga

315

qarzdor  tomonidan  kreditorga  bevosita  toianadigan  summalar, 

ya’ni  foiz  toiovlari,  garovni  rasmiylashtirish  bilan  bogiiq  shu- 

ningdek,  komission xarajatlar kiradi.  Qo'shimcha elementlar qarz 

oluvchi  tomonidan  uchinchi  shaxslarga  (masalan,  kafolat  uchun) 

toianadigan  summalarni  o‘z  ichiga  oladi.

Asosiy  foizga  ustama  ravishda  (kreditning  summasi  va  mud- 

datiga  ko‘ra)  maxsus  va  yakka  tartibda  (kreditning  summasi  va 

muddatidan  qat’iy  nazar)  bankning vositachilik  haqi  undiriladi. 

0 ‘rta  va  uzoq  muddatli  kreditlar  bo‘yicha  esa  ssudani  taqdim 

etish  majburiyati  hamda  mablag‘lar zaxirasi  (odatda 0,2—0,75%) 

uchun  vositachilik  haqlari  undiriladi.  Bank  konsorsiumi  yoki 

sindikati  tomonidan  kredit  operatsiyalarini  amalga  oshirish- 

da  qarz  oluvchi  menejer-bankka  boshqaruv  xizmatlari  uchun 

(kredit  summasining  0,5%gacha)  yakka  tartibdagi  vositachilik 

haqini,  telefon  aloqasi  xizmatini  hamda  qo‘shma  moliyalashti- 

rishga  ishtiroklari  uchun  boshqa  banklarga  (0,2—0,5%)  ham 

belgilangan  me'yorda  haq  to‘laydi.  Vositachilik  haqlarining  qu- 

yidagi  turlari  farqlanadi:

-   muzokaralar  uchun vositachilik haqi  (negotiation  fee);

-   boshqaruv  uchun  vositachilik haqi  (management  fee);

-   ishtirok  uchun  vositachilik haqi  (participation  fee);

-   agentlik uchun  vositachilik haqi  (agency  fee);

-   zarur  bo‘lgan  mablag‘lar  (mablag‘larni  zaxiralanganligi 

uchun  kreditor  mukofoti)ni  qarz  oluvchi  ixtiyoriga  taqdim  etish 

majburiyati  (ya’ni  mablag'lar  zaxirasi)  uchun  vositachilik  haqi. 

Kredit  shartnomasini  tuzish  sanasidan  boshlab,  kredit  summasi- 

dan  to‘liq  foydalanilguncha to‘lanadi  (commitement  fee).

Xalqaro  kredit  mamlakatlar  ichki  kreditidan  farqli  ravishda 

rivojlanib, xalqaro kreditning «bahosi» yetakchi kreditor davlatlar, 

birinchi  navbatda  AQSH,  Yaponiya,  Germaniyaning  foiz st^vka- 

lariga  asoslanadi.  Biroq  ssuda  foiziga  ta’sir  ko‘rsatuvchi  omillar 

turli-tumanligi  sababli  milliy  stavkalar  darajalari  orasida  farq 

paydo bo‘ladi.

316

XX  asrning  70-yillarida  qat'iy  belgilangan  foiz  stavkalari  bi- 

lan  bir qatorda  bozordagi  pulga  bo‘lgan  talab  va  taklifga  muvo- 

fiq  o‘zgarib  turuvchi  erkin  suzuvchi  foiz  stavkalar  paydo  bo‘ldi. 

Erkin  suzuvchi  foiz  stavka  asosida  taqdim  etiladigan  kredit 

muddatining bir qismi  (odatda  3—6  oy)  mobaynida  foiz  stavkasi 

qat’iy,  o'zgarmas  qilib  belgilansa,  mazkur  davr  foiz  davri  deb 

yuritiladi.

Foiz  stavka  darajasini  belgilovchi  asosiy  omillar tarkibiga  qu- 

yidagilarni  kiritish  mumkin:

—  qarz  oluvchi  mamlakatidagi  valuta-moliyaviy,  iqtisodiy  va 

siyosiy  holat;

—  risklarning xususiyatlari;

—  kredit  manbalari;

—  kredit  bahosini  tartibga  solish  to‘g‘risidagi  xalqaro  keli- 

shuvlar;

—  foiz stavkasining turi  (suzuvchi,  qat’iy belgilangan, aralash);

—  raqobatdosh  bo'lgan  takliflarning  mavjudligi;

—  kreditning  muddati;

—  inflyatsiya sur’ati;

—  kreditning  tijorat  operatsiyalari  bilan  bog‘liq  yoki  bogiiq 

emasligi;

— jahon va  milliy ssuda kapitallari  bozorlarining holati;

—  qarz  oluvchi  va  kreditorning  tijorat  mavqei  va  moliyaviy 

holati;

—  kredit  ta’minotining sifati;

—  kredit  bo‘yicha  sug‘urta  qoplamasi  (kafolat)ning  mavjud- 

ligi;

—  kreditdan  kelishilgan  muddatda  foydalanish  bo'yicha  qarz 

oluvchining  qat’iy  majburiyatlari  mavjudligi;

—  tijorat  bitimiga  nisbatan  kredit  shartnomasining  tuzilish 

vaqti;

—  shartnomaning summasi;

—  kredit va to'lov valutasi;

—  valuta kursining dinamikasi  va boshqalar.

317

Haqiqiy  (real)  foiz  stavkasi.  Ma’lum  bir  davrdagi  nominal 

foiz  stavkasidan  inflyatsiya  sur’ati  hisobdan  chiqarilsa  yoki  ayi- 

rib  tashlansa  haqiqiy  (real)  foiz  stavkasi  paydo  bo‘ladi.  Agar- 

da  pullarning  qadrsizlanish  darajasi  nominal  stavka  hajmidan 

yuqori  bo‘lsa,  unda  haqiqiy  (real)  foiz  stavkasi  manfiy  ifodaga 

ega  bo'ladi.  Milliy  foiz  stavkalar  darajalarining  tenglashishi  na- 

faqat  mamlakatlar  o'rtasidagi  qisqa  muddatli  kapitallar  harakati 

oqibatida,  balki  valuta  kurslari  dinamikasiga  bog‘liq  holda  ham 

yuzaga  keladi.

Amaliyotda yevrokreditlar bo‘yicha xalqaro foiz stavkalari  foy- 

dalaniladi.  Odatda,  Londondagi  LIBOR  omonatlar  foiz  stavka- 

sidan  1/8  punktga  yuqori  va  yakuniy  qarz  oluvchiga  taqdim 

etiladigan  kredit  foiz  stavkasidan  1/2  punktga  past  bo‘ladi.  Ja- 

honning boshqa  moliyaviy  markazlarida  ham  LIBORga  o‘xshash 

foiz  stavkalari  qo‘llaniladi,  ya’ni  Tokioda  —  TIBOR,  Frank- 

furt-Maynada  —  FIBOR,  Parijda  —  PIBOR,  0 ‘zbekistonda  — 

0 ‘ZIBOR  va  boshqalar.

Kredit  bahosining  yashirin  elementlariga  kredit  olish  va  un- 

dan  foydalanish  bilan  bog‘liq  kredit  bitimida  qayd  etilmagan 

xarajatlar  kiradi.  Kredit  bahosining  ayrim  elementlarini  (ahami- 

yati  katta  bo'lsa ham)  pul  bilart  o‘lchashning  iloji  yo‘q.  Masalan, 

ularga xorijiy firma  yoki qarz oluvchi  mamlakat  ustidan  nazoratni 

o‘rnatish  bilan  bogliq  xarajatlarni  kiritish  mumkin.

Xalqaro  kreditning  muhim  tamoyillaridan  biri  bo‘lib  uning 

ta'minoti  hisoblanadi.  Xalqaro  kredit  ta'minotning  asosiy  turla- 

riga  quyidagilar kiradi:

—  maqsadli jamg‘arma hisobvaraqlarning  ochilishi;

—  aktivlar garovi;

—  sharnoma  bo‘yicha  huquqlarni  kredit  bo'yicha  kafolatchi- 

uchinchi  shaxs  vakolatiga  o‘tkazish  shartlari  va boshqalar.

Xalqaro  kreditlarning  ta'minot  turlarini  ikkiga  ajratish  mum- 

kin, ya'ni  moliyaviy-tovar ta’minot va yuridik  (huquqiy) ta’minot. 

Xalqaro kreditlarning moliyaviy-tovar ta'minoti  quyidagilarda o‘z 

aksini  topadi:

318

—  qarz  oluvchi ta’sischisi  (yuqori  tashkiloti)ning  kredit  to‘lovi 

bo‘yicha  kafolat  berishi;

—  mijozning  tovar-moddiy  qimmatliklari,  hisobvarag‘idagi 

mablag‘lari va boshqa aktivlari  (shu jumladan,  bank krediti  orqali 

to‘lab  egalik  qilingan  aktivlar)  garovi;

—  mijozga  taqdim  etilgan  kreditni  sotuvchining  banki  tomo- 

nidan  100  foiz  qayta  moliyalashtirish;

—  qarz  oluvchining  milliy  valuta  hisobraqamini  blokirov- 

ka  qilish  va  undagi  mablag‘larni  xorijiy  valutaga  sotish  orqa- 

li  tushgan  mablag‘lardan  kreditni  so‘ndirishga  foydalanish 

huquqini  bankka  taqdim  etish.  Shuningdek,  bank  tomonidan 

mijozga  berilgan  kafolatni  ta’minlash  va  to‘lovlarni  amalga 

oshirish  uchun  mijoz  o‘z  bankiga  hisobvarag‘ini  blokirovka 

qilish  huquqini  taqdim  etishi.  Bu  esa  ta'sischilarning  valuta 

tushumlarida  eksportdan  olingan  daromadlarni  kamaytirish 

orqali  ko‘rsatiladi;

—  hukumat  yoki  uning  vakolatli  organini  to‘lov  bo‘yicha  ka- 

folati.

Kreditning  yuridik  ta'minoti  esa  quyidagilarda  namoyon 

bo‘ladi:

—  huquqshunosning xulosasi;

—  kreditor-bank  aarzdorni  majburiy sug‘urtalatishi;

—  eksport  va  import  litsenziyalari  (kvotalari),  kreditni  jalb 

(taqdim)  etishga  litsenziya,  xorijda  hisobvaraq  ochishga  litsen- 

ziya;

—  «xatti-harakatlarga  tegishli  xulq-atvor»,  siyosiy  xatarlar  va 

boshqalarni  qoplash  kafolati;

—  qarz oluvchini  majburiy  to‘lovlardan  vaqtinchalik  (kredit- 

ni  so‘ndirish  boshlanguncha)  ozod  etish  (valuta tushumlarining 

bir  qismini  o‘zida  saqlab  qolish),  soliq  va  boshqa  imtiyozlar 

berish.

Shunday  qilib,  xalqaro  kreditning  valuta-moliyaviy  shartlari 

iqtisodiyot,  jahon  va  milliy  ssuda  kapitallari  bozorlarining  ho- 

latiga  bevosita bog‘liqdir.

319

Tayanch  so‘z  va  iboralar

Xalqaro  kredit,  kredit  diskriminatsiyasi,  firmaning  (tijorat) 

krediti,  vekselli  kredit,  ochiq  hisobvaraqlar  bo‘yicha  beriladigan 

kredit,  xarid  bo'nagi,  bank  kreditlari,  eksport  krediti,  iste’mol 

kredi,  moliyaviy krediti,  akseptli-rambursli  kredit, broker krediti, 

tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  uzoq  muddatli  moliyalashtirish,  kom- 

pensatsion  bitimlar  bo‘yicha  kreditlar,  qo‘shma  moliyalashti- 

rish,  xalqaro  sindikatlashgan  yoki  konsorsium  kreditlari,  budjet 

mablag'lari hisobdan  ajratiladigan  uzoq  muddatli xalqaro  kredit- 

lar,  xalqaro  lizing,  xalqaro  kreditning  to‘lov  valutasi,  summasi, 

muddati,  bahosi  va  ta’minoti.

Takrorlash  uchun  savollar:

1.  Xalqaro  kredit  nima?

2.  Xalqaro  kreditning  qanday  tamoyillarini  bilasiz?

3.  Xalqaro  kredit  iqtisodiyotda  qanday  funksiyalarni  baja- 

radi?

4.  Kredit  diskriminatsiyasi  deganda  nimani  tushunasiz?

5.  Xalqaro kreditningqanday shakllarini bilasiz, ularto‘g‘risida 

alohida-alohida gapirib bering.

6.  Xalqaro  kreditlarning  faktoring  va  forfeyting  shakllarini 

arnalga  oshirish  mexanizntini,  ularning  bir-biridan  farqli  jihat- 

larini  aytib  bering.

7.  Tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  uzoq  muddatli  moliyalashtirish- 

ning  qanday  usullarini  bilasiz?

8.  Investitsiya  loyihalarini  moliyalashtirish  qanday  tamoyillar 

asosida amalga oshiriladi?

9.  Lizing  nima  va  uning  qanday  shakllari  mavjud?

10.  Xalqaro  kreditning  qanday  valuta-moliyaviy  shartlari 

bor?

M ustaqil o ‘rganish  uchun  topshiriqlar

1. 

Xalqaro  qarzdorlik  muammosini  tartibga  soluvchi  tashki- 

lotlar bo‘yicha klaster tuzing va ularning faoliyatiga doir qisqacha

320

(ko‘pi  bilan  1  varaqlik,  yillik  faoliyat  natijalarini  ham  ko‘rsatgan 

holda)  ma’lumotnomani  tarqatma  material  ko‘rinishida  tayyor- 

lang.

2.  Xalqaro  kredit  munosabatlarini  davlat va  bozor mexanizmi 

orqali  tartibga  solish amaldagi  holatini va  ularning o‘zaro  nisbati 

qanday bo'lishi kerakligi to‘g‘risida mutaxassislar fikrini oldindan 

belgilangan  shakldagi  so‘rovnoma  orqali  o‘rganing.

3.  Rivojlanayotgan mamlakatlarni xalqaro kreditlash va moli- 

yaviy  resurslar bilan  ta’minlash  holatini  o‘rganing va uning  mil- 

liy  iqtisodiyotda  xavfsizlik  darajasi  bo‘yicha  ko‘rsatkichlarini 

tizimlashtiring  hamda  bu  to‘g‘risida  mutaxassislar  fikrini  oldin- 

dan belgilangan  shakldagi  so‘rovnoma  orqali  tahlil  qiling.

4.  «World  investment  Report»  (UNCTAD  (BMTning  savdo 

va  rivojlanish  bo‘yicha  konferensiyasi)ning  hisoboti)  asosida ja- 

honda to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar harakati to‘g‘risidagi 

ma’lumotlarni  tahlil  qilib,  zamonaviy  tendensiyalarga  baho  be- 

ring.

5.  Mamlakatimizda  chet  el  investitsiyalarini  tartibga  solish- 

ning  qonuniy-huquqiy  me'yorlari  va  ularga  berilgan  turli  imti- 

yozlar  bilan  «Mamlakatimizda  xorijiy  investitsiyalarni jalb  etish 

shart-sharotilari»  nomli  baliq  skeletini  tuzing.

Test  savollari

1.  Tovar  va  valuta  ko‘rinishidagi  mablag‘larni  qaytarib  be- 

rishlilik,  muddatlilik,  foiz  to‘lashlilik  shartlari  asosida  berish 

bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlardagi  ssuda 

kapitali  harakati  bu  ...

A)  xalqaro  kredit.

B)  xorijiy  investitsiya.

C)  yevroobligatsiya.

D)  veksel  va  boshqa turli xalqaro  qarz  qimmatli  qog‘ozlar.

2.  Xalqaro  kredit  munosabatlarining subyektlarini  toping.

A)  tijorat  banklari,  markaziy banklar.

B)  davlat  organlari,  yirik  korxonalar.

321

C)  mintaqaviy va xalqaro  moliya-kredit  tashkilotlari.

D)  barcha javoblar to‘g‘ri.

3.  Xalqaro  kreditning  asosiy  manbalarini  toping.

A)  korxonalarning.bo‘sh  turgampul  mablag‘lari.

B)  bank va kredit  tashkilotlariga jalb  qilinadigan  davlat va xu- 

susiy  sektorning  pul jamg‘armalari.  ;ro;

C)  aholining bo‘sh  turgan  pul  mablag‘lari.

D)  barcha javoblar tp‘g‘ri. 

Jm a

4.  Olingan  xalqaro  kreditni  to‘lashni  kafolatlanganligi  uning 

qaysi  tamoyiliga  mos  keladi?

A)  qaytarib  berishliljk.

B)  muddatlilik.

C)  foiz  to‘lashlilik. 

.

D)  ta’minlanganlik. 

*,i  .

5.  Kredit  olishda,  undan  foydalanishda  yoki  xalqaro  kreditni 

to‘lashda ma’lum bir qarz oluvchilarga iqtisodiy va siyosiy bosimni 

yuzaga keltiruvchi og‘ir va  murakkab  shartlarning qo‘yilishi  bu  ...

A)  kredit  diskriminatsiyasi.

B)  kredit  proteksionizmi.

C)  kredit  ekspansiyasi.

D)  kredit  orqali  iqtisodiy  qaram  qilish.

6.  Eksport  qiluvchi  mamlakatning  bir  firmasi  boshqa  mam- 

lakatning  import  qiluvchi  firmasiga  to‘lovni  kechiktirish  shakli- 

dagi  ssuda berishi  bu  ...

A)  tijorat  krediti.

B)  eksport  krediti.

C)  iste'mol  krediti.

D)  forfeyting.

7.  Eksport  qiluvchi  va  import  qiluvchi  o'rtasidagi  kelishuvga 

asosan  eksport  qiluvchi jo‘natilgan  har bir tovarlar qiymatini  im- 

port  qiluvchining hisobiga  qarz sifatida qayd  qilib borishi,  import 

qiluvchi shartnomada ko‘rsatilgan  vaqtda kredit  summasini  to‘lab 

borishi orqali  amalga  oshiriladigan  kredit  ...

A)  ochiq hisobvaraqlar bo'yicha beriladigan kredit.

322

B)  tijorat  krediti.

C)  iste’mol  krediti.

D)  faktoring.

8.  Eksport  qiluvchi  bankining  import  qiluvchi  bankiga  yet- 

kazib  berilgan  mashina,  asbob-uskuna  va  boshqa  investitsiya 

qilingan  tovarlarni  kreditlashi  xalqaro  kreditning  qaysi  shakliga 

tegishli?

A)  eksport  krediti.

B)  ochiq  hisobvaraqlar bo'yicha beriladigan  kredit.

C)  akseptli-rambursli  kredit.

D)  tijorat  krediti.

9.  Eksport  qiluvchi  bankning  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  milliy  eksport 

qiluvchini kreditlamasdan, balki chet ellik xaridorni,  ya'ni  import 

qiluvchi  mamlakat  firmasi  va  uning  bankini  kreditlashi  xalqaro 

kreditning  qanday shakli  hisoblanadi?

A)  iste'mol  krediti.

B)  akkreditiv.

C)  tijorat  krediti.

D)  eksport  krediti.

10.  Eksportyor  veksellarining  uchinchi  davlat  banki  tomoni- 

dan  akseptlanishi hamda  importyor tomonidan veksel  summasini 

akseptant-bankka  o‘tkazilishining  bog‘liqlikda  amalga  oshishiga 

asoslangan xalqaro  kredit  bu  ...

A)  eksport  krediti.

B)  ochiq  hisobvaraqlar bo'yicha  beriladigan  kredit.

C)  rambursli  kredit.

D)  akkreditiv.

11.  Turli  kreditorlarning  o‘zaro  kelishuvi  asosida  belgilan- 

gan  kvota  (ulush,  hissa)  doirasida  investitsiya  loyihasini  tarkibiy 

qismlarga ajratib  kreditlash amaliyoti  nima  deyiladi?

A)  birgalikda moliyalashtirish.

B)  parallel  moliyalashtirish.

C)  sindikatlashgan kreditlash.

D)  qo‘shma  moliyalashtirish.

323

12.  Barcha kreditorlar investitsiya loyihasini  amalga oshirili- 

shi  mobaynida  o‘z  ssudalarni  taqdim etgan  holda  kreditorlardan 

biri  (menejer-bank)  loyihaning  tayyorlanishi  va  amalga  oshiri- 

lishini  muvofiqlashtirib,  nazorat  qilib  turuvchi  xalqaro  kredit 

turi  bu  ...

A)  birgalikda  moliyalashtirish.

B)  parallel  moliyalashtirish.

C)  qo‘shma  moliyalashtirish.

D)  venchurli  moliyalashtirish.

13.  'Turli  mamlakatlar  banklari  tomonidan  yirik  loyihani 

amalga  oshirish  uchun  bir  tashkilotga  ajratgan  qarz  mablag‘lari 

qanday xalqaro  kredit  hisoblanadi?

A)  sindikat  kreditlar.

B)  yaxlit  kredit.

C)  jamlangan  kredit.

D)  qo‘shma kreditlash.

14.  Berilgan  kredit  ta'minoti  asosida  qimmatli  qog‘ozlarni 

chiqarish  nima deyiladi?

A)  kreditni  sekyuritizatsiyalash.

B)  aktivlarni  sekyuritizatsiyalash.

C)  kreditni  qayta moliyalashtirish.

D)  qimmatli  qog‘ozlar emissiyasi.

15.  Xalqaro  amaliyotda  asbob-uskunani  ijaraga  olayotgan  fir- 

ma  keyinchalik  uni  qoldiq  qiymatda  to‘la  sotib  olishi  lizingning 

qayday turi  hisoblanadi?

A)  moliyaviy  lizing.

B)  operativ lizing.

C)  xayring.

D)  renting.

16.  Lizingga berilgan asbob-uskuna vaqti-vaqti bilan yangi ta- 

komillashgan asbob-uskunaga  almashtirib  turilishini  talab  qiluv- 

chi xalqaro lizing  turi  nima?

A)  qayta tiklanuvchi  lizing.

B)  asbob-uskunaning  qoldiq  qiymati  lizingi.

324

C)  vendor lizing.

D)  andozali  lizing.

17.  Xalqaro  kreditning  to‘liq  muddati  tarkiban  qayday  mud- 

datlardan  tashkil  topgan?

A)  kreditdan  foydalanish  va  qarzni  qoplash  davri.

B)  imtiyozli  davr va kreditdan  foydalanish  davri.

C)  imtiyozli  davr va  qarzni  qoplash  davri.

D)  kreditdan  foydalanish  va  qarzni  qoplash  davri  hamda  im- 

tiyozli  davr.

18.  Kredit  bahosi  asosan  qanday  elementlardan  tashkil  to- 

padi?

A)  kelishilgan  (shartnomaviy)  va yashirin.

B)  foizli  va foizsiz.

C)  suzib yuruvchi  va  o‘zgarmas.

D)  inflyatsiya  va  qayta  moliyalash  stavkasi.

325