Jahon bo‘yicha va biror alohida olingan mamlakat miqyosida turizmning rivojlanishi bir qator omillar bilan shartlashtiriladi

Amerika turizm bozori
Qoʻshma Shtatlardagi turizm — har yili millionlab xalqaro va mahalliy sayyohlarga xizmat koʻrsatadigan yirik sanoatdir. Chet elliklar AQShga tabiiy moʻjizalar, shaharlar, tarixiy diqqatga sazovor joylar va koʻngilochar joylarni koʻrish uchun tashrif buyurishadi. Amerikaliklar shunga oʻxshash diqqatga sazovor joylarni, shuningdek, dam olish va dam olish joylarini qidiradilar.
Qoʻshma Shtatlarda turizm XIX asr oxiri va XX asr boshlarida shahar turizmi koʻrinishida tez rivojlandi. 1850-yillarga kelib, Qoʻshma Shtatlarda turizm ham madaniy faoliyat, ham sanoat sifatida yaxshi shakllangan. Nyu York shahri, Los-Anjeles, Chikago, Boston, Filadelfiya, Vashington va San-Fransisko kabi AQSh ning barcha yirik shaharlari 1890-yillardan boshlab koʻplab sayyohlarni jalb qilgan^[1]. 1915-yilga kelib, shahar sayohati amerikaliklarning idrok etishi va harakatlanishida sezilarli oʻzgarishlarni koʻrsatdi.
Sayohatni demokratlashtirish XX asrning boshlarida avtomobil sayohatda inqilob qilinganda sodir boʻldi. Xuddi shunday havo sayohatlarida ham 1945-1969-yillarda inqilob qilindi va bu Qoʻshma Shtatlardagi turizmga katta hissa qoʻshdi. 2013-yil fevral oyida AQShga sayohat qilayotgan xalqaro mehmonlar tomonidan sayohat va turizmga oid tovarlar va xizmatlar xaridlari 10,9 milliard dollarni tashkil etdi.
Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi sayohat va turizm sanoati 2001-yil 11-sentabr xurujlaridan salbiy taʼsir koʻrgan birinchi iqtisodiy tarmoqlardan biri edi^[2].

O zodlik haykali. Nyu York

AQSHda turizm 29 shtatdagi uchta eng yirik ish beruvchilardan biri boʻlib, 2004-yilda 7,3 million kishi ish bilan taʼminlangan. 2018-yil holatiga koʻra Amerika Qoʻshma Shtatlari hukumati tomonidan tan olingan diqqatga sazovor joylar (NHL): Nyu-York shahri Qoʻshma Shtatlardagi eng koʻp tashrif buyuriladigan joy boʻlib, undan keyin Los-Anjeles, Orlando, Las-Vegas va Chikago turadi.
Sayyohlar Qoʻshma Shtatlarda boshqa mamlakatlarga qaraganda koʻproq pul sarflashadi, shu bilan birga, sayyohlar soni boʻyicha Amerika Fransiya va Ispaniyadan keyin uchinchi oʻrinda turadi. Bu nomuvofiqlikni AQShda
uzoqroq qolish bilan o'zgartirish mumkin.
XIX oxiri va XX asr boshlarida Qoʻshma Shtatlarda shahar turizmining yuksalishi asosan shaharlar infratuzilmasiga bog'liq edi. 1870- va 1880-yillarga qadar paketli turlar mavjud emas edi. O'sha vaqtlardagi turli xil tadbirkorlar, mehmonxona xizmatchilari va qoʻriqchilari va temir yoʻl agentlaridan tortib rassomlar va yozuvchilargacha gullab-yashnayotgan turizm sanoatidan yaxshi foyda olishgan. Lokomotiv poezdlarning ixtiro qilinishi1800-yillarda odamlarni oson va tezda sayohat qilishga imkon berdi.
R ashmor qoyasi. Shimoliy Dakota
Qoʻshma Shtatlarda 1840-yilga kelib 2800 mil (4500 km) yoʻl qurib bitkazildi.
1860-yilga kelib AQShning sharqiy barcha yirik shaharlari temir yoʻl orqali bogʻlandi va 1869-yilga kelib birinchi trans-Amerika temir yoʻl aloqasi ishlari tugallandi. Yosemite bogʻi asr o'rtalarida ya'ni 1850-yillarning oxiri va 1860-yillarning boshlarida oʻz mintaqasining ekzotik moʻjizasini ifodalovchi joyni istagan tomoshabinlar uchun sayyohlik markazi sifatida ishlab chiqarildi^[4]. Fotoapparatning ixtirosi sayyohlik agentliklari uchun quvonarli hodisa edi. Fotosurat birinchi marta turistik diqqatga sazovor joylarni rivojlantirishda muhim rol oʻynadi va turli diqqatga sazovor joylarni aks ettiruvchi yuzlab tasvirlarni tarqatish imkonini berdi.
M arkaziy bogʻ. Nyu York
NyuYork, Chikago, Boston, Filadelfiya, Vashington va San - Fransisko kabi AQSH ning barcha yirik shaharlari 1890 - yillarga kelib koʻplab sayyohlarni oʻziga tortgan. Nyu York aholisi 1840-yildagi 300 000 kishidan 1850-yilda 800 000 kishigacha oʻsdi. Chikagoda ham aholi 1840-yildagi 4000 kishidan 1870-yilga kelib 300 000 kishigacha keskin oʻsdi. Lugʻatlarda „turist“ soʻzi ilk bor 1800-yildan ishlatila boshlandi. Oʻshanda bu soʻz Yevropada yoki Nyu York va Nyu-Angliyada tabiiy moʻjizalar boʻylab sayohat qilganlarni nazarda tutgan. XIX asrda Amerika shaharlarida shahar turizmining qisman rivojlanganligi Yevropadagiday minglab odamlarni jalb qiladigan arxitektura va sanʼatning yetishmasligi bilan bogʻliq edi. Amerika shaharlari hayrat yoki estetik zavq uygʻotish oʻrniga, tijoratchilik yoʻnalishiga oʻxshab odamlarni ranjitishga moyil edi. Baʼzi sayyohlarni yangi shaharlarning tez sur’atlar bilan oʻsishi hayratda qoldirdi: "Dunyoning paydo boʻlish jarayonini kuzatish, ham tabiiy, ham anʼanaviy dunyoning shakllanishi, " deb yozgan edi 1837-yilda ingliz yozuvchisi Garriet Martineau.
M anxetten. Nyu York
Amerika shaharlari rivojlanib borar ekan, aqli zaiflar, nogironlar va jinoyatchilarni joylashtirish va ularga gʻamxoʻrlik qilish uchun yangi muassasalar qurildi. 
1817-yilda Hartford, Konnektikutdagi Amerika karlar maktabi, 1825-yilda Nyu York shtatining Ossining qamoqxonasi (hozirgi Sing Sing nomi bilan tanilgan), 1827-yilda Vezersfilddagi Konnektikut shtati qamoqxonasi, 1831-yilda Obern togʻidagi qabriston, 1831-yilda Perkins koʻrlar maktabi ochilgan. 1832-yilda, 1833-yilda Vuster davlat gospitali tashkil etilgan. Ushbu muassasalar amerikalik va chet ellik mehmonlarning qiziqishini uygʻotdi. Ingliz yozuvchisi va aktrisasi Fanni Kembl Amerika qamoqxona tizimining muxlisi edi. U tabiatning yangi oʻzgarishlar foydasiga vayron boʻlayotganidan xavotiri borligi uchun tabiat turizmiga unchalik ham qiziqish bildirmasdi. 1830, 40 va 50-yillarda nashr etilgan qoʻllanmalarda kar va koʻrlar uchun yangi qamoqxonalar, boshpana va muassasalarning tasvirlanishi sayyohlarni ushbu diqqatga sazovor joylarni ziyorat qilishga undagan.
L as Vegas. Nevada shtati
Charlz Dikkens, Garriet Martino, Lidiya Sigurni va Karolin Gilman tomonidan yozilgan ushbu tashriflar haqidagi maʼlumotlar jurnal va sayohat kitoblarida chop etilgan. Sigourneyning „Mening ona yurtimdagi sahnalari“ (1845) kitobida uning Niagara sharsharasi va boshqa diqqatga sazovor joylarga qilgan sayohati tasvirlangan. Shu bilan birga uning qamoqxonalar va boshpanalarga qilgan tashrifi haqida hikoya qilingan. Koʻpchilik bu muassasalarga tashrif buyurgan, chunki ularga oʻxshash hech narsa dunyoning boshqa yerida yoʻq. Ularni joylashtirgan binolarning oʻzi monumental boʻlib, koʻpincha muvaffaqiyat ramzi sifatida tepalik choʻqqilariga oʻrnatilgan.
1915-yilga kelib, shahar turizmi amerikaliklarning shahar sayohatini uyushtirish, tashkil etishi va harakatlanishida sezilarli o'zgarishlarni ko'rsatdi. 1915-yilda shahar turizmi daromadli sohaga aylandi. Chunki sayyohlik agentliklari, temir yoʻl yoʻlovchi boʻlimlari, yoʻl-yoʻriq nashriyotchilari va sayohatchilar soni tez surʼatlar bilan oʻsdi. Sayohat turizmi xarajatlari 1850 va 1915-yillar oralig'ida faqat ozchilik amerikaliklar turizmning hashamatini his qilishlari mumkinligini anglatardi. Ko'pgina amerikaliklar ish topish uchun sayohat qilishardi. Ammo kam odam shahar muhitidan zavqlanish uchun vaqt topa olmadi. Transport tarmoqlari takomillashgani sayin, qatnov uzunligi qisqardi va daromad ortdi. 1915-yilga kelib, koʻplab amerikaliklar qisqa taʼtilga chiqish imkoniyatiga ega boʻldi. Shunga qaramay, ommaviy turizmning rivojlanishi Ikkinchi jahon urushidan keyingacha ijobiy boʻlmagan.
F lorida shtatining Mayami shahridagi South Beachning Art Deco tumani 1930-yil XIX asrda har qanday shakldagi turizm faqat yuqori va oʻrta sinflar uchun mavjud edi. Bu XX asr boshlarida sayohatni demokratlashtirish orqali oʻzgardi. 1895-yilda mashhur nashrlar mashinani ishlatish otdan koʻra arzonroq ekanligini koʻrsatadigan maqolalar chop etdi. 1900-yillarning boshlarida avtomobillarning rivojlanishi 1908-yilda Ford Model T ning joriy etilishini odamlar hayotini yengillashtirishga xizmat qildi. 1900-yilda AQShda 8000 ta avtomobil roʻyxatga olingan boʻlsa, 1911-yilga kelib ularning soni 619.000 taga koʻpaygan. 1908-yilda T modeli taqdim etilganda, har bir mashinaga 44 ta uy xoʻjaliklari toʻgʻri kelgan. Ilk avtomobillar boylar uchun edi. Ammo Ford 1913-yildan keyin narxlarni keskin pasaytira boshlaganidan soʻng, koʻpchilikni mashina sotib olishga qurbi yetdi. edi.
1930-yillarda Qoʻshma Shtatlarda dam olish majmualari boʻlgan mehmonxonalarning rivojlanishi mashhur boʻlgan. Mavjud „klub“ turidagi bayramlar assortimenti dam olish bozorining keng segmentini jalb qildi. Koʻproq oilalar mashinada mustaqil sayohat qilgani sababli, mehmonxonalar ularning ehtiyojlarini qondira olmagan. Kemmons Wilson 1952-yilda Tennessi shtatining Memfis shahrida birinchi motel yangi turar joy sifatida ochgan. 
1900-yillarning boshlarida Floridaga minglab sayyohlar tashrif buyurishgan boʻlsa-da, faqat Ikkinchi jahon urushidan keyin turizm sanoati Floridaning eng katta daromad manbaiga aylandi. Floridaning oq qumli plyajlari, issiq qish harorati, suzish, baliq ovlash, qayiqda va piyoda sayr qilish kabi keng koʻlamli tadbirlar shtatga sayyohlarni jalb qildi. 1930-yillarda arxitektorlar Mayami-Bichda Art Deko uslubidagi binolarni loyihalashtirgan. Mehmonlar hali ham Mayamining Art Deko uslubodagi tumanlarga qiziqish bildirmoqda. Tez orada Florida boʻylab tematik parklar qurildi. Dunyodagi eng yirik kurortlardan biri Walt Disney World Resort 1971-yilda Florida shtatining Orlando shahri yaqinida ochilgan. Birinchi yilida 28 000 akr (110 km2) park Orlando iqtisodiyotiga 14 milliard dollar qoʻshdi.
1915-yilga kelib, shahar turizmi amerikaliklarning shahar sayohatini uyushtirish, tashkil etishi va harakatlanishida sezilarli o'zgarishlarni ko'rsatdi. 1915-yilda shahar turizmi daromadli sohaga aylandi. Chunki sayyohlik agentliklari, temir yoʻl yoʻlovchi boʻlimlari, yoʻl-yoʻriq nashriyotchilari va sayohatchilar soni tez surʼatlar bilan oʻsdi. Sayohat turizmi xarajatlari 1850 va 1915-yillar oralig'ida faqat ozchilik amerikaliklar turizmning hashamatini his qilishlari mumkinligini anglatardi. Ko'pgina amerikaliklar ish topish uchun sayohat qilishardi. Ammo kam odam shahar muhitidan zavqlanish uchun vaqt topa olmadi. Transport tarmoqlari takomillashgani sayin, qatnov uzunligi qisqardi va daromad ortdi. 1915-yilga kelib, koʻplab amerikaliklar qisqa taʼtilga chiqish imkoniyatiga ega boʻldi. Shunga qaramay, ommaviy turizmning rivojlanishi Ikkinchi jahon urushidan keyingacha ijobiy boʻlmagan.