Jahon lingvistik ekspertologiyasida tarkibiy qismlar

www.scientificprogress.uz
 
Page 334
Qo‘lyozma matnlar lingvistik ekspertizasida muallifning psixologik holati, yoshi, 
kasb turi kabi turli ma’lumotlarni aniqlash imkoniyati birmuncha yuqori. Qo‘lyozma 
matnlar kriminalistik tadqiqotida yozma nutqning umumiy va xususiy alomatlari ajralib 
turadi. Umumiy alomatlar nutq muallifining leksik, grammatik, stilistik imkoniyatlarini 
aniqlash va baholash imkoniyatini yuzaga keltiradi. Xususiy alomatlarda noadabiy 
unsurlar, ortiqcha so‘zlar, iboralarni noto‘g‘ri ishlatish, so‘zlar takrori, leksik so‘z 
boyligi yetishmasligi kabi unsurlar uchraydi. Bu esa ekspertga muallif haqida umumiy 
jihatlarni ochishga yordam beradi. 
Sud jarayonida turli obyektlarni tekshirishda maxsus mutaxassisning malakasiga 
ehtiyoj tug‘iladi. Quyidagi ziddiyatli holatlarda aynan lingvist-ekspert malakasi zarur 
bo‘ladi:
1) sha’ni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini kamsitish bilan bog‘liq holatlar 
aniqlanganda; 
2) ekstremistik faoliyat bilan bog‘liq holatlar aniqlanganda; 
3) tovar belgilari, domen nomlari, savdo nomlari va boshqa intellektual mulk va 
mualliflik huquqi obyektlarining o‘xshashlik darajasini belgilash; 
4) mualliflik huquqining buzilishi (plagiat) bilan bog‘liq holatlar aniqlanganda; 
5) reklama mahsulotlarining salbiylik bilan bog‘liq holatlarini aniqlashda; 
6) me’yoriy hujjatlar, shartnomalar va boshqalarning mazmunini aniqlash; 
7) og‘zaki suhbatlar va yozma matnlarda yashirin ma’lumotlarni oshkor qilish; 
8) lingvistning maxsus bilimlarini talab qiladigan boshqa holatlarda. 
Lingvistik ekspertizani tarkibiy qismlarga ajratishda mutaxassislar tomonidan 
turlicha yondashuvlar mavjud. Ushbu soha yigirmanchi asrning so‘nggi o‘n yilliklarida 
rivojlangan. M.A.Grachev talqinida esa lingvistik ekspertiza alohida turga ajratilgan har 
xil turdagi tadqiqot materiallari, moddalar, mahsulotlar, shuningdek, materialshunoslik
bilan ish ko‘radigan yuridik sohaning tarmoqlaridan biri.
1
Biroq yana bir nuqtai nazar, 
E.I.Galyashina va E.R.Rossinskayaning so‘zlariga ko‘ra, lingvistik ekspertiza - bu nutq 
tekshiruvlari sinfiga kiruvchiga ekspertizaning alohida turi
2
.
Germaniyalik olim Jurgen Handkie fikrlariga ko‘ra, lingvistik ekspertizada ikki
muhim omil mavjud: 
1) ovozli xabarlar identifikatsiyasi; 
2) yuridik matnlar identifikatsiyasi. 
Birinchi turda olim ovozning fonetik xususiyatlari, ovoz tempi va uzunligi 
kabilarga e’tibor qaratish lozimligiga urg‘u bersa, yuridik matnlar identifikasiyasida o‘z 
joniga qasd qilishga qaratilgan xatlar, talab shakldagi so‘rovnoma matnlari, e-mail 
xabarlarini ajratib ko‘rsatadi.
3
1
Grachev M. A. Problems of formation and the formation of language minority as a science.//Bulletin of the 
Nizhny Novgorod state University n. a. N. A. Lobachevsky. – 2010, – No. 4 (2). – S. 499. 
2
Galyashina E. And the foundations of judicial received any. – M.: Stance, 2003 
3
Handkie Jurgen. Forensic Linguistics - An Overview. https://www.youtube.com/watch?v=n4wZ-O_f5ds.-2014 

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 2 ǀ ISSUE 5 ǀ 2021 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan