Jahon ma’naviy merosining shakilanishida Zahiriddin Muhammad Bobur
Download 130.86 Kb. Pdf ko'rish
|
2 5210731431055074159
Jahon ma’naviy merosining shakilanishida Zahiriddin Muhammad Bobur Xolmurodova Moxichexra Baxtiyor qizi Xalqaro Nordik universiteti iqtisodiyot va pedagogika fakulteti boshlang’ich ta'lim yo'nalishi talabasi. moxichehraxolmurodova920@gmail.com Anotatsiya: Ushbu maqolada Zahiriddin Muhammad Boburing hayoti va ijodi haqida so’z yuritiladi. Kalit so`zlar: tarixga nazar,g’azal va ruboyilar,asarlar,davlatlar. Kirish: Bobur (taxallusi; toʻliq ismi Zahiriddin Muhammad ibn Umarshayx Mirzo; 1483-yil 14-fevral – 1530-yil 26-dekabr) — oʻzbek mumtoz adabiyotining yirik vakili, shoir, tarixchi, geograf, davlat arbobi, isteʼdodli sarkarda, boburiylar sulolasi asoschisi, temuriy shahzoda. [1] Bobur oʻz davrining buyuk shaxslaridan biridir. Uning sheʼrlari,ruboiylari oʻz vaqtida va hozir ham sevib oʻqilmoqda. Hayoti va ijodi[tahrir | manbasini tahrirlash] Boburning otasi — Umarshayx Mirzo Fargʻona viloyati hokimi, onasi — Qutlugʻ Nigorxonim Moʻgʻuliston xoni va Toshkent hokimi Yunusxonning qizi edi. Bobur ota tomondan Amir Temurning uchunchi o'g'li Mironshoh mirzo naslidan bo'lsa, ona tomonidan Tug'luq Temurxonning o'g'li Xizr Xo'jaxon naslidan edi uning yettinchi avlodi edi. Adabiyot sharxi: Boburning onasi oʻqimishli bo'lgan va oqila ayol boʻlib, Boburga hokimiyatni boshqarish ishlarida faol koʻmak bergan, harbiy yurishlarida unga hamrohlik qilgan. Umarshayx Mirzo xonadoni poytaxt Andijonning arki ichida yashar edi. Hokim yoz oylari Sirdaryo boʻyida, Axsida, yilning qolgan faslini Andijonda oʻtkazardi. Boburning yoshligi Andijonda oʻtgan. Bobur barcha temuriy shahzodalar kabi maxsus tarbiyachilar, yirik fozil-u ulamolar ustozligida harbiy taʼlim, fiqx ilmi, arab va fors tillarini oʻrganadi, koʻplab tarixiy va adabiy asarlar mutolaa qiladi, ilm-fanga, sheʼriyatga qiziqa boshlaydi. Dovyurakligi va jasurligi uchun u yoshligidan „Bobur“ („Sher“) laqabini oladi. Bobur otasi yoʻlidan borib, mashhur so'fiy — Xoja Ahrorga ixlos qoʻyadi va uning tariqati ruhida voyaga yetadi, umrining oxiriga qadar shu eʼtiqodga sodiq qoladi. Keyinchalik, „Boburnoma“ asarida Bobur Xoja Ahror ruhi bir necha bor uni muqarrar halokatdan, xastalik va chorasizlikdan xalos etganini, eng ogʻir sharoitlarda rahnamolik qilganligini taʼkidlaydi. Otasi Axsida bevaqt, 39 yoshida fojiali halok boʻlgach, oilaning katta farzandi, 12 yoshli Bobur valiahd sifatida taxtga oʻtiradi (1494-yil iyun). Movarounnahr taxti uchun kurash[tahrir | manbasini tahrirlash] Zahiriddin Muhammad Bobur lirik sheʼrlari va tarixiy “Boburnoma”-sidan tashqari, islom qonunshunosligi va tasavvufda yaxshi asarlar yaratgan. Zahiriddin Muhammad Bobur oʻrta asr Sharq madaniyati, adabiyoti va sheʼriyatida oʻziga xos oʻrin egallagan adib, shoir, olim boʻlish bilan birga yirik davlat arbobi va sarkarda hamdir. Bobur keng dunyoqarashi va mukammal aql-zakovati bilan Hindistonda Boburiylar sulolasiga asos solib, bu mamlakat tarixida davlat arbobi sifatida nomi qolgan boʻlsa, serjilo oʻzbek tilida yozilgan “Boburnoma” asari bilan jahonning mashhur tarixnavis olimlari qatoridan ham joy oldi. Uning nafis gʻazal va ruboiylari turkiy sheʼriyatining eng nodir durdonalari boʻlib, “Mubayyin” (“Bayon etilgan”), “Xatti Boburiy”, “Harb ishi”, Aruz haqidagi risolalasi esa islom qonunshunosligi, sheʼriyat va til nazariyasi sohalariga munosib hissa boʻlib qoʻshildi. “Boburnoma”ni varaqlarkanmiz, koʻz oldimizdan Markaziy Osiyo, Afgʻoniston va Hindiston xalklariga xos boʻlgan fazilat va nuqsonlar, ularning tafakkur olamini kengligi va murakkabligi bilan birga, oʻsha davrdagi hayot muammolari, Bobur davlatidagi siyosiy va ijtimoiy hayotning toʻliq manzarasi namoyon boʻladi. “Boburnoma”da keltirilgan bu tarzdagi maʼlumotlar Bobur davrida yozilgan boshqa tarixiy manbalar: Mirxond, Xondamir, Muhammad Solih, Binoiy, Muhammad Haydar, Farishta, Abul-Fazl Allomiy va boshqa tarixchilarning asarlarida bu darajada aniq va mukammal yoritilgan emas. Muallif “Boburnoma”da Alisher Navoiy, Abdurahmon Jomiy, Behzod, Ulugʻbek Mirzo va boshqa allomalar haqida oʻzining eng yuqori fikr va mulohazalarini bildiradi. “Boburnoma” – Movarounnahr, Xuroson, Hindiston, Eron xalqlarining XV asr oxiri – XVI asrning birinchi yarmidagi tarixini oʻzida aks ettirgan boʻlsa ham, shu bilan birga juda koʻp dolzarb iqtisodiy, ijtimoiy masalalar, yuqorida nomlari keltirilgan viloyatlarning oʻzaro siyosiy-iqtisodiy va savdo munosabatlari, jugʻrofiy mavqei, iqlimi, oʻsimlik va hayvonot dunyosi, togʻlari, daryolari, xalqlari, qabila va elatlari va ularning yashash sharoitlari, urf-odatlari, muhim tarixiy inshootlari hindular va musulmonlarning ibodatxonalari, toʻy va dafn marosimlari haqida nihoyatda nodir maʼlumotlarni oʻziga qamrab olgan shoh asardir. Shu bois “Boburnoma” tarixiy va adabiy meros sifatida dunyo olimlarini hayratda qoldirib kelmoqda. Xalqimiz oʻzining buyuk tarixi va ajdodlari bilan hamisha gʻururlanib keladi. Dunyoning qaysi burchiga bormang, ajdodlarimiz merosiga roʻbaroʻ kelasiz. Ayniqsa, 14-15 asrlarda Markaziy Osiyoda vujudga kelgan ijtimoiysiyosiy muhit, jahon tamaddunida alohida sahifa boʻlib qoldi. Sohibqiron Amir Temur barpo etgan buyuk saltanatda ilmmaʼrifat, riyoziyot, astronomiya, adabiy muhit yanada ravnaq topdi. Temuriy shahzodalarning ilm-maʼrifatga katta eʼtibor qaragani tarixdan maʼlum. Astronomiya va falakiyotshunoslikda Mirzo Ulugʻbek oʻzidan katta meros qoldirgan boʻlsa, Temuriyzoda Zahiriddin Muhammad Bobur oʻzbek mumtoz adabiyoti, jugʻrofiya, tarix voqeligini muhrlashda katta mavqega erishdi. Ulugʻ bobomizning sertashvish hayoti va joʻshqin faoliyati siyosiy jihatdan inqirozga uchragan Temuriylar davlatining soʻnggi davriga toʻgʻri keldi. Bobur Mirzo chekiga inqirozning barcha azobuqubatlarini boshdan kechirish tushgandi. Uning ruboiy va gʻazallarida akslantirilgan holatlarda ham ana shu ruh yaqqol bayon etilgan. Bobur ota-bobolarining ilm-maʼrifat va mamlakat obodligi yoʻlidagi ezgu ishlarini davom ettirib, kelgusi avlodlarga katta meros qoldirdi. Hindistonlik tarixchilar Bobur hukmronlik davrini turlicha talqin qilsa-da, u asos solgan sulola ushbu mamlakat taraqqiyotiga beqiyos hissa qoʻshganini eʼtirof etadi. Bobomiz harbiy yurishlar bilan birga, Agra va Dehlida yirik bogʻlar, ariq va hammomlar qurdirdi, masjid, maktablar bunyod etdi. Ilm-maʼrifatga katta eʼtibor qaratdi. Bugungi kunda Bobur va Boburiylarga taalluqli koʻplab moddiy boylik va asarlar, qoʻlyozmalar dunyo boʻylab keng tarqalgan. Masalan, unga tegishli noyob qilich Nyu-Yorkning Metropoliten muzeyida saqlanadi. Bobomizga inʼom qilingan Koʻhinur olmosi esa Buyuk Britaniya qirollik oilasi tomonidan tasarruf etiladi. Buyuk sarkarda va davlat arbobi Boburning tarixiy ashyolari dunyo muzeylari va shaxsiy kolleksiyalardan joy olgan. Shuningdek, Hindistonda ham Bobur va Boburiylarga tegishli buyumlar, tarixiy manbalar juda koʻp. 1528-yilda yozilgan “Devoni Bobur”ning asl qoʻlyozmasi va 1640-yilda chizilgan “Shahzoda Doro Shukuhning toʻy marosimi” miniatyurasining nusxalari shular jumlasidan. Ushbu noyob asarlar nusxalari Oʻzbekiston Tashqi ishlar vazirligi koʻmagida mamlakatimizga olib kelindi. Maʼlumotlarga koʻra, Bobur hayotlik chogʻida ikkita devon tuzgan. Ularning biriga Movarounnahr va Afgʻonistonda, ikkinchisiga esa Hindistonda yozgan sheʼrlari kiritilgan. Bu haqda “Boburnoma”ning milodiy 1519-yildagi (hijriy 925-yil) voqealar bayonida shunday deyiladi: “Hofiz Mir kotibning ogʻainisi Samarqandtin kelib erdi, bu fursatta Samarqandgʻa ruxsat berib, Poʻlod Sultongʻa devonimni yibordim”. Bobur devoni Sharq mumtoz lirik janrlardagi asarlar majmuasidan iborat toʻplam. Hozirgi kungacha dun.yo qoʻlyozma fondlari va kutubxonalarida Bobur devonining 9 ta qoʻlyozma nusxasi borligi aniqlangan MoxichexrMoxichexra Baxtiyarovna💙: Jump up to:1,0 1,1 "Bobur" OʻzME. B-harfi Birinchi jil. Toshkent, 2000-yil ↑ Lebedeva T. I., O neissledovannykh pogrebeniyakh Guri Amir //Arkheologiya, istoriya i kul'tura Sredney Azii. Tashkent, 2002, s.68 ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil ↑ Jump up to:4,0 4,1 Khafiz-i Tanysh Bukhari. Sharaf -name-yi shakhi (Kniga shakhskoy slavy). Nauka. 1983 ↑ The Baburnama in English.Vol.2. London, 1922, p.799 ↑ Mansura Haider, Relations of Abdullah Khan Uzbeg with Akbar // Cahiers du Monde russe et soviétique, Vol. 23, No. 3/4 (Jul. — Dec., 1982), p. 313 ↑ Bobur. Tanlangan asarlar. T.: 1958; Bobur. Asarlar. Uch jildlik.-T.: Fan, 1965-66; Bobur. Boburnoma. -T.: 1960, 1989; Bobur. Muxtasar. Toshkent, 1971 Men bu tizesni yozib nima xulosa chiqardim deb uzimga savol berib kurdim va shuni bildimki Zahiriddin Muhammad Bobur ijodi va hayot haqida ko’proq ma’lumotga ega Baxtiyarovna💙Moxichexra Baxtiyarovna💙: Jump up to:1,0 1,1 “Bobur” OʻzME. B-harfi Birinchi jil. Toshkent, 2000-yil ↑ Lebedeva T. I., O neissledovannykh pogrebeniyakh Guri Amir //Arkheologiya, istoriya I kul’tura Sredney Azii. Tashkent, 2002, s.68 ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil ↑ Jump up to:4,0 4,1 Khafiz-I Tanysh Bukhari. Sharaf -name-yi shakhi (Kniga shakhskoy slavy). Nauka. 1983 ↑ The Baburnama in English.Vol.2. London, 1922, p.799 ↑ Mansura Haider, Relations of Abdullah Khan Uzbeg with Akbar // Cahiers du Monde russe et soviétique, Vol. 23, No. ¾ (Jul. — Dec., 1982), p. 313 ↑ Bobur. Tanlangan asarlar. T.: 1958; Bobur. Asarlar. Uch jildlik.-T.: Fan, 1965-66; Bobur. Boburnoma. -T.: 1960, 1989; Bobur. Muxtasar. Toshkent, 1971 Xulosa Men bu tizesni yozib nima xulosa chiqardim deb uzimga savol berib kurdim va shuni bildimki Zahiriddin Muhammad Bobur ijodi va hayot haqida ko’proq ma’lumotga ega boʻlish 1,0 1,1 "Bobur" OʻzME. B-harfi Birinchi jil. Toshkent, 2000-yil ↑ Lebedeva T. I., O neissledovannykh pogrebeniyakh Guri Amir //Arkheologiya, istoriya i kul'tura Sredney Azii. Tashkent, 2002, s.68 ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil ↑ Jump up to:4,0 4,1 Khafiz-i Tanysh Bukhari. Sharaf -name-yi shakhi (Kniga shakhskoy slavy). Nauka. 1983 ↑ The Baburnama in English.Vol.2. London, 1922, p.799 ↑ Mansura Haider, Relations of Abdullah Khan Uzbeg with Akbar // Cahiers du Monde russe et soviétique, Vol. 23, No. 3/4 (Jul. — Dec., 1982), p. 313 ↑ Bobur. Tanlangan asarlar. T.: 1958; Bobur. Asarlar. Uch jildlik.-T.: Fan, 1965-66; Bobur. Boburnoma. -T.: 1960, 1989; Bobur. Muxtasar. Toshkent, 1971 Men bu tizesni yozib nima xulosa chiqardim deb uzimga savol berib kurdim va shuni bildimki Zahiriddin Muhammad Bobur ijodi va hayot haqida ko’proq ma’lumotga ega bo’ldim. Download 130.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling