Jahon tajribasi

---

 

1 

17-MAVZU. ERKIN IQTISODIY HUDUDLARNI TASHKIL ETISHNING 

JAHON TAJRIBASI 

 

17.1. Jahon xo’jaligida EIHlar 

17.2.  Buyuk  Britaniya  qirolligi  tarkibiga  kiruvchi    Beliz  erkin  iqtisodiy 

biznes markazining rivojlanish xususiyatlari 

17.3.  Bermud,  Britan-Virgin  va  Nauru  erkin  iqtisodiy  hududlarining 

rivojlanish xususiyatlari 

17.4. 

Tunis 

erkin 

iktisodiy 

hududini 

rivojlanishida 

xorijiy 

investitsiyalarning roli 

17.5.  Panama  erkin  iqtisodiy  hududlarini  rivojlanishining  o’ziga  xos 

jihatlari 

17.6. Malta erkin iqtisodiy hududi 

17.7.  Janubiy  Koreyada    erkin  iqtisodiy  hududlarni  rivojlantirish 

xususiyatlari 

 

17.1. Jahon xo’jaligida EIHlar 

 

XX asrning ikkinchi yarimlaridan boshlab erkin iqtisodiy hudud (EIH) xalqaro 

iqtisodiyotning  ajralmas  qismi  bo’lib  kelmoqda.  Jahon  xo’jaligi  aloqalarida  erkin 

iqtisodiy 

hudud 

xalqaro 

tovaralmashinuvining 

faollashuvi, 

investitsiyalar 

mobilizatsiyasi,  ish  bilan  bandlik  darajasini  o’sishi  hisobiga  iqtisodiy  o’sish 

ko’rsatkichini tezlashtiruvchi omil sifatida qaralmoqda. 

Jahon xo’jaligida erkin iqtisodiy hududlar qaysi mamlakatda tashkil etilishidan 

qat’iy nazar shu mamlakatning  makro va  mikroiqtisodiyoti uchun muhim ahamiyat 

kasb  etadi.  Makroiqtisodiy  siyosatda  EIHlar  mamlakatlarning    iqtisodiy  o’sish 

dinamikasi va baholash tizimiga, pul muomalasi va emissiyasiga, tovarlar va xizmat 

ko’rsatish  turlarining  eksport  va  importiga,  tashqi  to’lov  balansi  holatiga,  oltin-

valyuta zahiralari miqdoriga, chet el kapitali qo’yilmalarining miqdorlariga, valyuta 

kursining  harakatiga,  tashqi  savdosiga,  shuningdek  to’lov  mexanizmlarni  tashkil 

etishga  o’z  ta’sirini ko’rsatadi.  Bu  ta’sir  doirasi dasturlarida o’zgaruvchan iqtisodiy 

holatlar  (masalan,  ichki  kreditlar,  davlat  sektoridagi  byudjet  kamomadi,  xalqaro 

rezervlar va tashqi qarzlarni hisobga olish va boshqalar) ham  muhim ahamiyat kasb 

etadi. 

Erkin iqtisodiy hududlarning faoliyat ko’rsatishi uchun eng muhim omillaridan 

biri  bo’lib,  mamlakatdagi  siyosiy  barqarorlik,  chet  ellik  investorlar  va  shuningdek 

moliyaviy  institutlar  hisoblangan  Xalqaro  Valyuta  Fondi  (XVF)  va  Xalqaro 

rivojlanish va tarakkiyot banki (XRTB)  bilan hamkorlik hisoblanadi. Chunki, bu ikki 

moliyaviy  institutlar  jahon  mamlakatlaridagi  moliya  va  valyuta  munosabatlarining 

umumiy  hajmini  boshqarib,  davlatlarning  to’lov  balanslarini  kamomadlarini  o’z 

kreditlari  orqali  qoplaydi.  Jahon  tajribasini  ko’rsatishicha,  bu  ikki  moliyaviy 

institutlar  bilan  o’zaro  aloqadorlikda  tuzilmagan  EIHlarni  tashkil  etish  va 

rivojlantirish birmuncha qiyinchiliklar bilan kechadi.  

Erkin  iqtisodiy  hududlarning  tashkil  etilishi  tovar  ishlab  chiqaruvchilar  va 

tadbirkorlar  faoliyatida  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Chunki,  EIHlarning  tashkil 

---

 

2 

etilishi bilan tovar ishlab chiqaruvchilar o’z mahsulotlarini xalqaro maydonda sotish 

va  o’zlari  uchun  kerakli  bo’lgan  mahsulotlarni  vositachilarsiz  sotib  olish 

imkoniyatiga  ega  bo’ladi.  Tadbirkorlar  uchun  berilgan  soliq  va  bojxona  imtiyozlari 

ularning  daromadini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. 

Bugungi  kunda  dunyoning  130  ga  yaqin  davlatida  5  mingdan  ortiq  EIH  bor. 

Ularda  70  mln.dan  ortiq  kishi  band  va  tashqi  savdo  aylanmasi  1,2  trln.  AQSh 

dollaridan  ziyod.  YuNKTAD  ma’lumotlariga  ko’ra:  eng  ko’p  EIH  AQShda  –  240 

tani tashkil etadi.