Jahon tajribasi

17.7. Janubiy Koreyada erkin iqtisodiy hududlarni rivojlantirish xususiyatlari 

 

Jahon xo’jaligida yangi industrial davlatlardan biri Janubiy Koreyaning EIHlarni 

tashkil  etish  tajribasi  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Janubiy  Koreya  qonunchiligida 

ushbu  mamlakatda  ta’sis  etiladigan  korxonalarda  xorijiy  mamlakatlarning  ishtirok 

etishi  cheklangan.  Bank  sektori,  radiio  va  televideniya,  telekommunikatsiya 

sohalarda,  aviatashuvlar,  elektr  energiyasini  ishlab  chiqarish  va  uzatish,  yadro 

yoqilg’isini ishlab  chiqarish, gazeta  va  jurnallarni  nashr qilish,  baliq ovlash, ulgurji 

go’sht  savdosi,  chorvachilik,  ayrim  donli  ekinlarini  etishtirish  xorijiy  investorlar 

uchun  taqiqlangan.  Janubiy  Koreya  kompaniyasining  aktsioneri  bo’lish  istagini 

bildirgan barcha xorijlik investorlar Markaziy Bank yoki vakolatli tijorat banklarining 

ruxsatnomasini olishi zarur. 

Koreya  Respublikasida  EIHlarning  paydo  bo’lishi  70-yillarning  boshlariga 

to’g’ri kelib, ular yangi industrial mamlakatni barpo etishda ijobiy rol o’ynagan edi. 

Koreys  eksport  bazasini  rivojlantirish  katta  xorijiy  kapital  qo’yilmalar  yordamida 

amalga  oshirilgan  bo’lib,  EIHlar  esa  shunday  kapitallarni  jalb  qilishda  muhim  rol 

o’ynadi.    Ushbu  zonalar,  shuningdek  sanoatning  ichki  raqobatbardosh  tarmoqlarini 

jalb qilish uchun katalizatorlik vazifasini ham bajardi. Xorijiy investitsiyalar nafaqat 

to’g’ridan-to’g’ri  yo’naltirish  shaklida,  balki  tashqi  qarzlar,  texnologiyalarni 

o’tkazish  shaklida  ham  kirib  kelgan  bo’lib,  Janubiy  Koreyaning  ichki  bozorlarini 

iqtisodiy jihatdan o’sishiga olib kelagan edi. Hozirgi kunda quyidagi bir qator EIHlar 

faoliyat ko’rsatib kelmoqda: 

-  Foreign Investment Zone (FIZ) – xorijiy investitsiyalar hududi; 

-  Free Trade Zones (FTZs) – erkin savdo hududi; 

-  Free Economic Zones (FEZs) – erkin iqtisodiy hududlar; 

-  Jeju Investment Promotion Zone (IPZ) – erkin investitsiyalar xududi. 

Shuni  ta’kidlab  o’tish  kerakki,  50-yillarda  Janubiy  Koreyaning  sanoati  etarli 

darajada  rivojlanmagan,  taraqqiyot  uchun  o’z  kapitaliga  ega  bo’lmagan  agrar 

xo’jalikka  asoslangan  mamlakat  bo’lgan  edi.  Shuning  uchun  mamlakatga  xorijiy 

kapitalni  jalb  qilish  siyosati  amalga  oshirib,  chet  el  kapitalini  jalb  qilishni 

rag’batlantirish  tizimi  ishlab  chiqildi.  U  ikki  bosqichda  amalga  oshirildi.  Birinchi 

bosqich  1962-1984  yillarni  o’z  ichiga  olib,  bu  davrda  barcha  xorijiy  sarmoyadorlar 

quyidagi  imtiyozlardan  keng  foydalanishgan. Jumladan, soliq  imtiyozlaridan  (bunda 

daromad  solig’i,  korporativ  va  mulk  solig’i  50  %  kamaytirilgan),  bojxona 

to’lovlaridan,  import  qilingan  uskunalarga  qo’shimcha  qiymat  soliqlaridan  ozod 

---

 

15 

qilingan edi. 

Ikkincha bosqich 1984 yildan to hozirgi kunga qadar davrlarni o’z ichiga olib, 

bu davrda yuqori texnologiyali tarmoqlarning rivojlanishini rag’batlantiruvchi soliqqa 

tortish tartibi joriy etildi. Bundan tashqari soliq imtiyozlari qatoriga quyidagi tartiblar 

ham kiritildi: 

Dastlabki  5  yil  muddat  davomida  soliqlardan  ozod  qilinib,  keyingi  3  yil 

mobaynida 50 % miqdorida soliq to’lanadi. 

Shuningdek,  mamlakatda  xorijiy  investorlar  to’liq  huquqiy  himoyalanib, 

dividendlarni xorijga to’siqlarsiz o’tkazishi kafolatlangan edi. Janubiy Koreya AQSh 

bilan  imzolagan  kafolatlar  to’g’risidagi  kelishuvga  binoan,  amerikalik  investorlar 

korporatsiyalarga  kiritgan  o’z  sarmoyalarini,  agar  bu  sarmoyalar  Janubiy  Koreya 

xukumati  tomonidan  ma’qullangan  bo’lsa,  xorijiy  investitsiyalarni  himoya  qilish 

bo’yicha sug’urtalash imkoniyatiga ega bo’ladi. 

BMTning  TMKlar  bo’yicha  materiallariga  muvofiq,  EIHdagi  korxona  ijaraga 

olingan erda (erni sotishga ruxsat berilgan bo’lsada) o’z fabrikasiga ega bo’lishi yoki 

namunaviy  (standart)  ishlab  chiqarish  birligini  ijaraga  olishi  mumkin.  Bunda  ikkala 

holatda  ham  investor  ko’rsatilgan  mezonlarga  to’g’ri  keluvchi  to’liq  xujjatlar 

to’plamini  taqdim  etishi  shart.  Ba’zi  hollarda  ayrim  chetlanishlarga  yo’l  qo’yilishi 

ham mumkin (12-jadval).