Jahon tarixi (milodiy V asr oxiridan – XV asr oxirigacha)
Download 3.01 Kb. Pdf ko'rish
|
JAHON TARIXI (milodiy V asr oxiridan – XV asr oxirigacha) Qayta ishlangan va to‘ldirilgan 3-nashri O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik sifatida tasdiqlagan «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti Toshkent — 2017 T. O‘. Salimov, F. E. Sultonov Shàrtli bålgilàr: Eslàng va yodda tuting! Bularni takrorlab boring! O‘ylàb ko‘rib, õulîsà chiqàring. Mustàqil ish. Sàvîl và tîpshiriqlàr. ISBN 978-9943-07-501-6 © Salimov T. O‘. va boshqa., 2009, 2017. © «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti, 2009, 2017. M a s ’ u l m u h a r r i r : F. S. Hasanov – tarix fanlari nomzodi. T a q r i z c h i l a r : Q. K. Rajabov – tarix fanlari doktori, professor; R. R. Nazarov – falsafa fanlari nomzodi; A. T. Zamonov – O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha muvofiqlashtiruvchi metodik markaz bo‘lim boshlig‘i; Sh. Safarova – RTM bosh metodisti; U. Haydarov – Buxoro viloyati Buxoro tumani 13-IDUM internati oliy toifali tarix fani o‘qituvchisi; Z. Jumanova – Toshkent shahar Chilonzor tumanidagi 162-maktab tarix fani o‘qituvchisi. Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi. 3 MUALLIFLARDAN Aziz o‘quvchilar! Siz 6-sinfda «Jahon tarixi»ning qadimgi davrini o‘rgan- dingiz. Qadimgi davrda odamlar qanday yashagani, Qa- dimgi Sharq, Yunoniston va Rim davlatlarining ravnaqi va inqirozlari haqida bilib oldingiz. 7-sinfda esa o‘rta asrlar davri tarixini o‘qib-o‘rganasiz. Bu davr jahon tarixining milodiy V asr oxiridan – XV asrning oxirigacha bo‘lgan davrini, ya’ni qadimgi zamon bilan yangi zamon o‘rtasidagi 10 asrni qamraydi. Italiyalik ma’rifatparvar olimlar insoniyat tarixini «qa- dimgi tarix», «o‘rta tarix» va «yangi tarix»larga bo‘lib o‘r ga nishni taklif etishgan. «O‘rta tarix» deganda, avvalo, o‘rta asrlar tarixi tushuniladi. O‘rtà àsrlàr tàriõini o‘rgànish dàvîmidà turli õàlqlàrning kundàlik hàyoti, xo‘jalik faoliyatlari, iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotini kuzàtàsiz va bizgacha saqlanib kelayotgan mashhur me’morchilik obidalari: saroy, madrasa, masjid va ibodatxonalar haqida tasavvurga ega bo‘lasiz; Vatanimiz va jahonning màshhur îlimlàri faoliyati bilàn tànishàsiz. Dàrslik ikki bo‘lim và bîblàrgà, hàr bir bîb esa mav- zularga bo‘lingàn. Berilgàn ma’lumîtlàrning o‘zlàshtiri- lishini yengillash tirish maqsadida hàr bir mavzu so‘ngidà nàzîràt sàvîllàri và tîpshiriqlàr bårilgàn. Ulàrning àksàri- yati mustàqil fikrlàsh, màntiqiy õulîsàlàr chiqarish singari qîbiliyatlaringizni o‘stirishgà yordam beradi. Tîpshiriqlàr nàzàriy bilim và àmàliy màlàkàlàrni îshirib bîrishgà yo‘nàltirilgàn. Bulàr îràsidà sîddàlàri bilàn birgà, Sizdan diqqàt va fikr-mulîhàzà tàlàb qilàdigàn muràkkàbroqlari hàm bor. Dàrslikdàgi tushunchà va sànàlàr bilàn birga, zàrur pàytlàrdà lug‘àt, õrînîlîgik jàdvàl, õàrità và bîshqà yordàmchi vîsitàlàrdàn fîydàlànish tàvsiya etilàdi. Ushbu dàrslikni yaràtishdà so‘nggi yillarda nashr qi- lingan adabiyotlardan foydalanildi. Dàrslik rangli rasmlar, chizmalar, atamalar izohlari, sinf và uy vazifalàri bilàn to‘ldirilgàn. 4 KIRISH Ma’lumki, o‘rta asrlar tarixi qadimgi va yangi zamon o‘rtasida o‘tgan butun boshli o‘n asrni, ya’ni milodiy V asrning so‘nggi qismidan to XV asrning so‘ngiga qadar davom etgan juda ulkan va qiziqarli davrni qamrab ola- di. Unda feo dal jamiyatning qanday vujudga kelgani, qay tariqa rivoj topgani, xalq ommasi qanday yashagani va mehnat qilgani, ular o‘z ozodliklari uchun olib borgan urushlarda o‘z mustaqilliklarini qanday himoya qilganliklari haqida hikoya qilinadi. O‘rta asrlar jamiyati haqida. O‘rta asrlar kishilik jami- yati Yevropada feodal, Osiyoda esa yer egaligi jamiyati deb ataladi. «Feodal» atamasi lotincha «feod» so‘zidan olingan. Ma’lum xizmat evaziga qirol tomonidan berilgan va meros bo‘lib qoladigan yer-mulkka feod deyilgan. Feod egasi esa feodal deb aytilgan. Feodal jamiyati yer egaligiga asoslan- gan jamiyatdir. Yevropada yer-mulk egasi feodal deb atalgan. Feodal o‘z yerining bir qismini dehqonlarga chek yer qilib bo‘lib bergan. Buning evaziga dehqonlar feodalning yerlarini ish- lab berganlar. Dehqonlar o‘zlariga berilgan chek yerlarida yetishtirgan hosildan ma’lum qismini feodalga soliq sifatida to‘laganlar. Feodal davri turli xalqlarda turlicha vaqtlarda tashkil topgan. Masalan, G‘arbiy Yevropada V asr oxirlarida zaif- lashgan G‘arbiy Rim imperiyasi 476-yilda «varvarlar»ning qaqshatqich zarbasidan qulaganidan so‘ng feodal davri vujudga kelgan. Turli mamlakatlarda feodal davri hukm surgan davrlar ham turlicha bo‘lgan. Osiyoda yer egaligi jamiyati. Osiyoda (xususan, Vatani- miz hududida ham) yer egaligi Yevropadagidan farq qil- gan. Osiyoda davlat hukmdori yerning oliy egasi hisoblan- gan. Yer maydonlarining ma’lum qismi bevosita davlat 5 mulki bo‘lgan. Davlat hukmdorlari va katta yer egalari yerlarini dehqonlarga ishlash uchun ijaraga bo‘lib bergan- lar. Ijarachilar o‘sha yerlarda yetishtirgan hosilning belgilab qo‘yilgan ma’lum bir qismini yer egalariga topshirganlar. Osiyoda Yevropadagidek yer egasining yerini ishlab berish majburiyati bo‘lmagan. Yevropada yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lganligi uchun deh- qonchilik rivojlangan. Osiyoda esa bunday imkoniyat bo‘lmagan, yog‘ingarchilik tanqisligi sababli yerlarning namlik miqdori ancha past bo‘lgan. Bunday sharoitda sun’iy sug‘orishga ehtiyoj tug‘ilgani tabiiy. Shu boisdan ham Osiyoda yer egalari uchun yerlari- ning hammasini dehqonlarga ijaraga bo‘lib berish foydali bo‘lgan. Negaki bu bilan sug‘orish inshootlarini doimiy tozalab turish majburiyati ham dehqonlar zimmasiga yuk- langan. Osiyo va Afrika mamlakatlarida o‘troq dehqon ham- da ko‘chmanchi qabilalar, xalqlar orasidagi munosabatlar muhim o‘rin tutgan. Sababi, ushbu mamlakatlarda ko‘ch- manchi chorvachilik xo‘jaligi asrlar davomida saqla nib kelgan. Agar dehqonlar bilan chorvadorlar o‘rtasida ay ir- boshlash bo‘lsa, jamiyat yuksalgan. Lekin ko‘chmanchilar bosqini va talonchiliklari sun’iy sug‘orish inshootlarining vayron etilishi, ko‘plab aholin- ing qirilishi va asirlikka olib ketilishi bilan tugagan. Xu- susan, ko‘p oylik qamaldan so‘ng Urganchni egallagan mo‘g‘ullarning har bir askariga 24 nafardan asir to‘g‘ri kelgan. O‘rtà àsrlàr tàriõini dàvrlàshtirish. O‘rtà àsrlàr tàriõi ik ki yirik dàvrgà bo‘linàdi: 1. Milîdiy V àsr îõiridàn – XI àsr o‘rtàlàrigà qàdàr: · yangi fåîdàl jàmiyatgà o‘tish; · yer egàligi yangi turlàri (yirik yer egàlàri – fåîdàl làr, qàràm dåhqînlàr tîifàlàri)ning shàkllànishi; · G‘àrbiy Yevropadà yangi diniy ta’limît – õristiànlik- ning kång tàrqàlishi; · Sharqdà islîm dinining vujudgà kålishi va tarqalishi; · yirik feodal davlatlarning paydo bo‘lishi. 6 2. XI àsrning o‘rtàlàridàn – XV àsr îõirigà qàdàr: · yer egaligi ishlàb chiqàrish munîsàbàtlàrining yuksa lishi; · o‘z-o‘zini ta’minlîvchi – nàturàl õo‘jàlikdàn, bîzîr uchun màhsulît yetishtiruvchi õo‘jàlikkà o‘tilishi; · o‘rtà àsrlarda shaharlàrning và hunàrmàndchilik sexlàri- ning tàràqqiyoti; · sàvdîning yuksàlishi: xalqaro savdo, bozor, yarmarka va birjalar; · Yevropa shaharlàrining sånyîrlàr hukmrînligidàn îzîd bo‘lish uchun kuràshi; · erkin shaharlàr, shahar, råspublikàlàr và yirik màrkàz- làshgàn dàvlàtlàrning shakllanishi; · markaziy hîkimiyat îbro‘-e’tibîrining o‘sib bîrishi; · tîifàviy hokimiyat organlari (parlament, General shtat- lar)ning shàkllànishi; · xristian cherkovi va sàlib yurishlàri; · Yevropa, Osiyo, Afrika va Amerika xalqlari tarixi; · dunyo xalqlarining ilm-fani va madaniyati. O‘rtà àsrlàr tàriõi mànbàlàri. O‘rtà àsrlàr tàriõigà îid mànbàlàr ikki àsîsiy turgà bo‘linàdi: 1. Yozmà mànbàlàr: · tàriõiy yilnîmàlàr; · sîliq, jàrimà, sud, îldi-sîtdi, qàrz màj buriyatlàri bilàn bîg‘liq rasmiy hujjatlar; · impåràtîr, qirîl và sultînlàrning fàrmînlàri, fàrmî- yishlàri. · O‘rta asrlarda dastlab bàrchà hujjàt và kitîblàr xàttîtlàr tîmînidàn bitilgàn. XI àsrdà Õitîydà, XV asr o‘rtala- rida Yevropada kitîb bîsish dàstgîhlàrining yaràtilishi natija sida yozma manbalar soni keskin ko‘payadi. 2. Mîddiy mànbàlàr: · bàdiiy-tàsviriy àsàrlàr: hàykàllàr, suràtlàr, àmàliy sàn’àt nàmunàlàri; · tàriõiy muzåylàrdàgi måhnàt và jàng qurîllàri; · turli tàngà-chàqàlàr; · kiyim-kåchàk và tàqinchîqlàr; · uy-jîylàr và jihîzlàr; · sàrîylàr, qàsrlàr, ibîdàtõînàlàr. 7 Qàdimgi dunyo O‘rtà àsrlàr Yangi davr Eng yangi dàvr 3 2 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Milîd- Milîdiy àsrlàr gàchà àsrlar 1. O‘rtà àsrlàr tàriõi haqida nimalarni bilib oldingiz? 2. Yevropa feodal jamiyati haqida so‘zlab bering. 3. Osiyo yer egaligi jamiyatining Yevropadagidan farqi nimada edi? 4. O‘rtà àsrlàr tàriõi nåchtà dàvrgà bo‘linàdi? 5. Tàriõiy mànbàlàrning turlàrini izîhlàb båring. 6. Dàvr chizig‘ini tushuntirib båring. Rimdagi harbiy sarkardalardan biri, german qabi- lalaridan bo‘lgan Odoakr 476-yilda isyon ko‘tarib, so‘nggi imperator Romul Avgustulni taxtdan chet- latgan. Uning talabi bilan senat Rimning g‘arbiy qismiga imperator kerak emasligini e’lon qilib, hokimiyat ramzlarini Konstantinopolga – Sharqiy Rim imperatoriga jo‘natadi. 8 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI 1-rasm. Varvarlar I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI 1-§. GERMAN QABILALARI VA RIM IMPERIYASI Milodning ilk asrlarida Osiyodagi xunn, Yevropadagi german qabilalarida mulkiy tabaqalanish kuchayib, ular zaiflasha boshlagan Rim imperiyasiga bosqinlarini kuchay- tirishgan. Õàlqlàrning buyuk ko‘chishlàri. Milîdiy IV–VI àsrlàrdà Yevropani õunn qàbilàlàri bîshlàb bårgàn «Õàlqlàrning buyuk ko‘chish- làri» jàràyoni qàmràb îlàdi. Ushbu jara yonning o‘ziga xos bir qancha sabablari bo‘lgan. Avvalo, german qabilalarida ahîli sînining ko‘pay- ib bîrishi nàtijàsidà yangi yårlàrgà bo‘lgàn tàlàbning îshi shi, mul- kiy tàbàqà lànish kuchàyishi Ger- man qabilalarini yangi hududlàrni egàllàshgà undàdi. Bundan tash qari, xunnlàrning IV àsrdàn Shàrq dàn ko‘chishlari va hujumlàri ko‘p làb vàrvàr qàbi là làrini o‘z yerlàridàn siljishgà màjbur qilgan. Yevropadà II àsrdàn iqlim ning sîviy bîsh làshi keyingi asrlarda ekin- zorlarni qo‘ riqqa, suv hàvzàlàri và ulàrgà yaqin yårlàrni esa bîtqîqliklàrga àylàntirdi. Ushbu omillar xalqlarning yashàsh và õo‘jàlik yuritish uchun yangi qulày hudud làrni izlashiga turt ki bo‘lgan. IV–VI àsrlàr Yevropa xalqlari tarixi uchun buyuk kochishlar davri hisoblanadi. Gårmàn qàbilàlàri va ularning mashg‘ulotlari. Rim impåriyasining shimoli-sharqiy chågàràlàri bo‘ylàb jîylàsh- 9 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI gàn vàrvàr qàbilàlàri milodiy asr boshlarida ham urug‘ chilik jàmîàsi dàrà jàsidà yashàr edilàr. Qàdimgi gårmàn qàbilàlàri (frànk làr, våstgîtlàr, îstgîtlàr, vàndàllàr, bur gund làr, làngîbàrdlàr) Råyn và El bà dàryolàri hàvzàsidà jîylàshgànlàr. Ularning asîsiy màsh g‘ulîtlàri chîrvà chilik bo‘lgàn. Chor vadan tash qari pàrràndà bîq qànlàr, îv va bà liq chilik bilàn shu g‘ul làn - gànlàr. Mi lîdiy àsr bîshlàri dàn ahîli sîni ning ko‘pà yishi xo‘ja- likda dåhqînchilik ning àhàmiyatini îshiràdi. Urug‘ jàmîàlàri hàmkîrlikdà o‘r- mîndàgi dàràõtlàrni kåsib, yangi yårlàr îchgànlàr. Yerga oddiy yog‘och so‘qa bilan ishlov beri lishi, yerning o‘g‘it- lanmasligi ekinzorlarning kuchsizlanib, 2–3 yildàn so‘ng hîsilning kåskin kàmàyishiga olib kelgan. Gårmànlàrda kå yinchàlik omîchdàn tåmir pluggà o‘tilishi måhnàt unum- dîrligi gà, hîsilning îshishiga sabab bo‘lgan. Àsrlàr o‘tib dåhqînchilikdà àlmàshlab ekish qo‘llànilà bîshlàndi. Milîdiy IV àsrdàn bàhîrgi và kuzgi bug‘dîy o‘rnigà dukkàkli ekinlàr ekish, hàydàlgàn yårni ikki dàlà- gà bo‘lib (shuning uchun bu uslub ikki dàlàli àlmàshlab 2-rasm. German qabilasi 3-rasm. Temir tishli omoch Rimliklar madaniy taraqqiyotning ancha quyi pog‘o- nasida turuvchi xalqlarni «vàrvàrlàr» dåb àtàgànlàr. Qàdimgi gårmànlàr tàriõi hàqidàgi bîy ma’lumît- làrni Yuliy Såzàrning «Gàlliya urushi haqida xoti- ralar» và Rim tàriõchisi Tàtsitning «Gårmàniya» àsàrlàridà uchràtàmiz. 10 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI ekish dåyilàdi) birigà dîn såpib, ikkinchisini shudgîr qilib dàm bårish hàmdà ulàrni hàr yili àlmàshtirib turish yo‘lgà qo‘yilgan. Bu hîsil miqdîrini îshirish bilàn bir vàqtdà ekinzîrlàrni tåz-tåz àlmàshtirish zàruriyatidàn õàlîs etàdi. Gårmànlàr dîn và dukkàkli ekinlàrdàn tàshqàri pî liz màh- sulîtlàri, sàbzàvîtlàr, shu jumlàdàn, kàràm ye tish ti rishgàn. Germanlarda hunàr màndchilikning to‘qimàchilik, yo g‘îchsîzlik (õususàn, qàyiq yasàsh), zàrgàrlik, tåri- ko‘nchilik sîhàlàri tàràqqiy etgàn. Ichki sàvdîdà eng muhim àshyo tåmir buyumlàr hisîblàngàn. Gårmàn qàbilàlàri qo‘sh nilàri bo‘lgan rimliklàrgà qullàr, chîrvà mollari, tåri, kàhràbî 1 yåtkàzib bårib, ulàr dàn vinî, nàfis gàzlàmàlàr, sîpîl idishlàr, zåb-ziynàt buyumlàri îlishgàn. Sàvdî mîl àyirbîsh làsh shàklidà bo‘lib, fàqàt impåriya bilàn chågàrà hudud làrdà rim puli ishlàtilgàn. Gårmànlàrning ijtimîiy tuzumi. Gårmànlàr jàmîàsi dàvlàt vujudgà kålgunigà qàdàr urug‘chilik bîsqichini bîshdàn kåchirgàn. IV àsrdà mulkiy tångsizlik kuchàyib, jàmî àlàr bîylàr và kàmbàg‘àllàrgà àjràlà boshladi va zodagonlar, erkin kishilar va yarim ozod kishilar toifalari shakllangan. Mulkiy tabaqalanish natijasida ulàrdà kînung – zîdà- gînlàr yo‘lboshchisi shakllanib, mavqei kuchaya borgan. 1 Kàhràbî — qàttiq, qàtrînli (smîlàli) và tiniq sàriq ràngli ma’ dan. 4-rasm. Ikki dalali almashlab ekish ekin shudgor ekin shudgor birinchi yil ikkinchi yil 11 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI Kînung — qàbilà bîshlig‘i, zîdàgînlàrning îliy vàkili. Nîrmànn qàbilàlàridà – hàrbiy yo‘lbîshchi. Gårmànlàr hàyotidà qàbilà hàrbiy qo‘shin bîshliqlàri o‘rni ham muhim bo‘lgàn. Hàrbiy o‘ljàning kàttà qismi yo‘lbîsh- chigà tekkan. Sababi, u bo‘linmàsi jàng chilàrini ît, qurîl- àslàhà, turar-jîy, îziq-îvqàt bilàn ta’minlàgàn. Gårmàn qàbilàlàri IV–V àsrlàrdàn kång hududlàrni nàzîràt qiluvchi qàbilà itti fîqlàrigà birlàshà bîshlàgan. Àlåmànn, gît, frànk qàbilà ittifîqlàri bir nåchà yuz ming kishi dàn ibîràt bo‘lgàn. Qàbilalàrning îliy îrgàni hisîb- làngàn õàlq yig‘inlàri såkin-àstà o‘z àhàmiyatini yo‘qîtà borib, hàrbiy bo‘ linmàlàr và ulàr yo‘l bîshchilàrining obro‘si oshgan. Àlåmànn, gît, frànklar – germanlarning eng yirik qabilalari. Chågàrà hudud làridàgi àyrim qàbilà bîshliqlàri Rim nîiblàrigà yol lànmà hàrbiy õizmàtgà o‘tà bîsh làganlàr. Bu hàrbiy bo‘linmàlàr Rim qo‘shinlàri yurishlàri pàytidà àlîhidà jàngîvar birlik sifàtidà qatnashgan. Ba’zida gårmàn qabilalari impåriya chågàràlàrini tàshqi dushmànlàrdàn himîyalàsh vàzifàsini zimmàsigà îlgàn. Xristiànlik dini tàrqàlà bîshlàshi natijasida ijtimîiy tàràqqiyot yanà dà tåz- làshgan. Rim impåriyasigà bîsqinlàr. Zàif- làshib qîlgàn Rim qo‘shni vàrvàrlàr hujumi ni to‘õtàtà îlmàgan. Qulchilik zulmidàn àzi yat chåk kàn màhàlliy àhîli gårmàn qàbilàlàrigà qàrshi chiqmày, ba’ zidà ulàr tîmînigà o‘tib kåtganlar. V àsr bîsh làridà Pirå nåy yarim îrîli và Gàl liyaning bir qis midà dàst làbki varvarlar dàvlà ti — Våstgît qirîlligi tàshkil tîpdi. Går màn qàbilàlàri kå yinchàlik bîsib îlin gàn yårlàrdà: vàndàllàr 5-rasm. Vestgotlar 12 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI (Shimoliy Àfrikàdà), îstgîtlàr (Itàliyadà), frànk làr (Gàlli- yadà), àngl-sàks làr (Britàni yadà) o‘z dàvlàtlàrini tuzgàn. Gårmànlàr istilîsi 476-yilda G‘àrbiy Rim impåriyasining qulàshigà sabab bo‘lgan. Yevropadà yangi — fåîdàl jami- yatiga o‘tish dàvri bîshlàngan. 2-§. FRANKLAR. FRANKLAR DAVLATINING TASHKIL TOPISHI Frànk qàbilàlàri. Buyuk ko‘- chishlar boshlanishiga qadar german qabilalariga mansub franklar Reyn daryosi quyi oqimidagi hu dudlarda yashaganlar. Ularda urug‘chilik tu- zumi mavjud bo‘ lib, qàbilà yo‘lbîsh- chi làri hàrbiy ishdà àlîhidà jàsîràt ko‘r sàtgàn kishilàrdàn sàylàb qo‘yil- gàn. Rim-gallar bilan yaqin qo‘shni- chilik munosabatlarida bo‘lgan frank lar n ing tashqi ko‘rinishi ham 6-rasm. Frank jangchi 1. Yevropadagi buyuk ko‘chishlar davrida O‘rta Osiyo, xususan, hozirgi O‘zbekiston hududiga qanday qabila va elatlar bostirib kirgan? 2. Õàritàdàn gårmàn qàbilàlàri yashàgàn hududlàr- ni ko‘rsàting. Yozuvsiz õàritàgà gårmàn qàbi- làlàri yashàgàn hududlàrni tushiring. Hîzirgi pàytdà bu hududlàr qàysi dàvlàtlàrgà tågishli ekànligini àniqlàng. 3. Sizningcha, 1, 2, 3-rasmlarni mazmunan nima birlashtiradi? O‘sha davr haqida ma’lumot be- ring. 4. Ilk o‘rta asr aholisi hayotidagi 3, 4-rasmlarda tasvirlangan narsalarning o‘rni va ahamiyatini izohlang. Bu narsalar o‘lkamizda ham bo‘lgan- mi? 13 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI boshqa german qabilalaridan ancha farqlangan. Franklar gotlar va lan gobardlar kabi hayvon terisidan emas, matodan kiyim-bosh kiyishgan va soch-soqollarini olib yurishgan. Franklarda faqat qirol oilasiga mansub kishilargina uzun soch bilan yurishlari mumkin bo‘lgan. G‘àrbiy Rim impåriyasining inqirîzidàn kåyin Gàlli- yadà rim nîibi Egidiy mustàqil knyaz lik tuzàdi. Xuddi shu dàvrdàn frànklàrning Gàlliyagà hujumlàri yanàdà kuchàyadi. Ulàrgà frànk qàbilàlàridàn biri, mårîvinglàr sàrdîri Õlîdvig bîshchilik qilàdi. Õlîdvig tåz îràdà o‘z ràqiblàrini yångib, bàrchà frànk qàbilàlàri ustidàn hukm- rînligini o‘rnàtàdi. 486-yilda Õlîdvig frànklàr dàvlàtigà àsîs sîlàdi. 486-yilda Xlodvig frànklàr davlatiga asos soladi. Frànklàr tuzgàn dàvlàt dàstlàb sulîlàlàr nîmi bilàn àtàlgàn. Õ àsrdàn Pàrij àtrîfidàgi vilîyat I l då Fràns dàvlàt nîmigà àsîs bo‘làdi và u Frànsiya dåb àtàlà bîshlàndi. Franklarda xristianlikning qabul qili- nishi. Varvar qabilalari yo‘lboshchilari ichida birinchi bo‘lib Xlodvig xristianlik- ni Rimdan qabul qiladi. Uning ketidan sekin-asta boshqa franklar ham xristian- likka o‘tadi. Franklarning ko‘p chiligi Xlodvig ning bu qarorini yoq lamagan, ammo ular o‘z qirollaridan qo‘rqqanlar. Rimliklar esa bu ishdan xursand bo‘lish- gan. Ulardan biri «Sizning yangi diningiz, bu – bizning g‘alabamiz!» – deb bejiz yoz magan edi. Xlodvig amalga oshirgan tadbir oqilona yo‘l bo‘lgan. Xristianlik orqali Rim madaniyatining turli sohalari franklar davlatiga kirib kela boshlagan. Shu davrdan boshlab franklar va rimliklar asta-sekin yaqinlashganlar. Xlodvigning xristianlikka o‘tishi unga aholi orasida ta’si- ri kuchli bo‘lgan gall yepiskopligining qo‘llashini ta’minlay- 7-rasm. Xlodvig 14 I BOB. O‘RTA ASRLARNING ILK DAVRI di. Shu tariqa xristianlikning qabul qili nishi qirolni kuchay- tirib, uni o‘z qabiladoshlari orasida yangi cho‘q qilarga ko‘taradi. Frànklàrdà ijtimîiy munîsàbàtlàr. Frànklàr istilî qil- gàn hududlàrdà rimlik quldîrlàrning hàshàmàtli sàrîylàri, ulkàn yår-mulklàri sàqlànib qîlgàn. Mahalliy ahîlining àsîsiy qismini rim-gàllàr tashkil qilgan. Franklar davrida ham màmlàkàtdà àsîsiy ishchi kuchi qullàr và kîlîn- làr bo‘lib qîlàvårgan. Dàstlàbki pàytdà frànklàr gàl- làrdàn àlîhidà yashàgànlàr. Luàrà dàryosidàn shimîldàgi gårmàn qàbilàlàri esa yana uzîq yillar urug‘ jàmîà bo‘lib yashàshdà dàvîm etganlar. Màmlàkàt jànubidàgi gàllàr esà sîn jihàtidàn gårmàn qàbilàlàridàn hàm ko‘prîq bo‘lgàn. Dàvlàt hîkimiyatini mustàhkàmlàsh màqsàdidà Õlîd- vigning vîrislàri bîshqàruvi pàytidà qirîllàr – àlîhidà õizmàtlàri evàzigà jàngchilàr và yaqin hàmkîrlàrigà yirik yår-mulk – bånåfitsiylàr tàqdim etgànlàr. Bånåfitsiy (lîtincha) – sånyîrning o‘z vàssàliga hàr- biy õizmàti evàzigà in’îm etgàn yår-mulk. Shàrqdà u iqtî’ dåb nîmlàngàn. Senyor (lotincha, katta) – o‘rta asrlarda G‘arbiy Yevropada ixtiyorida qaram dehqonlari va mayda feodal-vassallari bo‘lgan yer egasi. Vassallik – G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida bir feodalning boshqa feodalga bo‘ysunish tartibi. Shu tàriqà qirîl và uning jàngchilàri, ruhîniylàr, qirîl sà rîyigà yaqin rim-gàll zîdagînlàri, quldîrlàrdàn yangi yirik yår egàlàri – fåîdàllàr tîifàsi vujudgà kålgan. Ulàr- ning yårlàridà VI àsr îõiridàn boshlab qullàr, kîlînlàrdàn tàshqàri o‘z erkinligini yo‘qîtgàn frànklàr hàm ishlàgànlàr. Natijada, yangi jàmiyatning fåîdàllàr và qàràm dåhqînlàr kabi asosiy toifalari yuzaga kelgan. Download 3.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling