«jahon tarixi va manbashunoslik»

Arpapoya so`zi aslida arpaning poyasi yoki arpa ekiladigan joy bo`lmasa kerak. H. Hasanov ma`lumotiga ko`ra, Aropa deganda o`rda chetidagi xandaq tushunilgan. Aropa asta-sekin Arpapoya bo`lib o`zgarib ketgan bo`lishi mumkin. Aropa (Arofa) «balandlik» ma`nosidagi «arfa» so`zining ko`pligi bo`lishi ham mumkin.

Anhor atamasi arabcha nahr (daryo, kanal) so`zining ko`pligi. Akademik YA. G`. G`ulomovning fikricha, Bo`zsuv kanali shahar ichkarisiga kirgan hozirgi Semashko nomli shifoxona yonida g`arbga — Kaykovus nomi bilan, janubga — Anhor nomi bilan ikkiga bo`linib ketgan. Har ikkala kanal milodning V — VI asrlari mobaynida qazilgan.

Eski jo`va — Toshkentdagi xon arkining chekkasida, eski harbiy aslahdlar saqlanadigan omborxona — jevaxona bo`lgan. Haqiqatan ham jeba (jiba) deganda sovut yoki umuman harbiy qurol-aslaha tushunilgan. Bu o`rinda yana shuni ham aytish kerakki, tarixiy manbalarda, xususan vaqf hujjatlarida jo`ba «bozor» ma`nosida uchraydi. CHunonchi, X asr yodgorligi Narshaxiyning «Buxoro tarixi» asarida Buxoro bozorlaridan biri Jubai baqqolon, ya`ni Baqqollar bozori deb atalganligi qayd qilingan.

CHaqar deb shahar devorining tashqarisidagi qal`a istehkomga aytilgan. YAna shuni aytish kerakki, chahar degan Mo`g`ul urug`i bo`lgan, Mo`g`ulistonda chahar degan joy ham bor. Filologyya fanlari doktori S. D. Nominxonov O`zbekistonda CHaqar deb nomlangan qishloqlardan ettitasini sanab o`tadi va bu qishloqlar CHaqar degan urug` nomi bilan atalgan, deydi.

Sag`bon atamasining ma`nosi «itboqar» demakdir. Ba`zi birovlar Toshkentning shimoliy chekkasida Xasti Imom (hazrat imom) atrofida non bozori bo`lgan, ana shu erlarda chorva mahsulotlarini qayta ishlaydigan ko`nchilik kabi bar qancha hunarmandchilik korxonalari vujudga kelgan. SHu bilan bir qatorda, mol olib sotadigan jalloblarga xizmat qiladigan itboqarlar (sakbon) ham bo`lgan. Ko`cha va ariq nomi ana shundan kelib chiqqan, deyishadi. Sog`bon, Sohibon, ya`ni «Sohib»lar so`zidan kelib chiqqan degan fikr ham bor. Boshqa bir tarixchilarning fikricha, Sog`bon qadimgi otashparastlik e`tiqodi bilan bog`liqdir. Otashparastlar marhumni erga ko`mishmagan, chunki murda erni iflos qiladi, deb hisoblaganlar. SHuning uchun ular o`likni qush-quzg`unlar eb ketsin, deb uzoqroq joyga olib borib tashlaganlar, shahar ichida maxsus joylarda it boqilib, o`liklarni ana shu itlarga edirganlar, murda suyaklarini esa maxsus idishlarda — ossuari yoki ostadonlarga solib, ko`mishgan. Sog`bon mahallasida ana shu maqsadda it boqilgan. XVI asrning boshida Qumloq atrofida shayboniylardan Suyunchxojaxonning chorbog`i bo`lib, uni bog`i Kaykovus (Orig` nomi bilan) deb atashgan. Sog`bon ko`chasida uning itxonasi (ov itlari) bo`lgan. Itboqarlar ham o`sha erda turganlar, Sag`bon so`zi shun-dan kelib chiqqan degan rivoyat ham bor,— deydi B. A. Ahmedov.

Qorasaroy — Toshkent shahar darvozalari ichida Qorasaroy darvozasi ham bo`lgan. Bu darvoza dastlab qopqa deb atalgan (darvoza so`zi forscha qopqa demakdir). Ana shu yo`lda zakotxona, zakot saroyi qurilganidan keyin darvoza Qorasaroy deb atalgan.

Taxtapul — bu so`zning etimologiyasi taxta — yog`och, pul — fors tilida ko`prik, ya`ni taxta ko`prik degan ma`noni bildiradi. Bu ariq qazilgach undan o`tish uchun yog`och va taxtadan ko`prik qurilgan. SHundan so`ng ariqning va o`sha joyning nomi ham Taxtapul bo`lib qolgan.

Xonariq — Toshkent yaqinidagi To`ytepadan boshlanadigan ariq (kanal). Bu ariq o`tgan asrning 40- yillarida Qo`qon xoni Madalixon (Muhammadalixon) davrida qazilgan va xon sharafiga shunday nom berilgan.

CHotqol — CHirchiq daryosining bosh irmoqlaridan biri. Talas Olatovlaridan boshlanadi. CHotqol qadimgi fors-tojik tilida «qayin» demakdir. CHotqol daryosi bo`yida tojiklar yashaydi, shuning uchun shu nom bilan ataladi. O`simlik va hayvonlarning eski nomlari hech qanday qo`shimchasiz ham toponim shaklida uchraydi (So`kso`k, Do`lta, Qo`lon va hokazolar).