16
2-rasm.
Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi
Jahon amaliyotida
har bir mamlakatning Markaziy banki
banklarning banki sifatida bank va moliya muassasalari faoliyatining
barqarorligini ta‘minlaydi.
Birinchi navbatda, u ko‗pchilik moliya
institutlari, banklarning faoliyatida moliyaviy
jihatdan muammolar
yuzaga kelganida, banklar omonatchilar oldidagi o‗z
majburiyatlarini
bajara olmay qolgan holda moliyaviy sarosima paydo bo‗lishining oldini
olishi kerak. Bu masalani hal qilish uchun Markaziy bank, avvalo,
ikkinchi pog‗ona – tijorat banklariga nisbatan tartibga solish va nazorat
qilish funksiyalarini bajaradi. Markaziy bank
tijorat banklarining har
kunlik faoliyatiga aralashmasligi lozim. Markaziy bank tijorat banklari
faoliyatining me‘yoriy
jihatdan boshqarilishi, ularning to‗lovga
qobiliyatliligi va likvidliligini ta‘minlanishini kuzatib borishi va
omonatchilar manfaatlarini himoya qilishi zarur.
Buning uchun
Markaziy bank tomonidan nazorat me‘yorlari ishlab chiqiladi va amalga
oshirilishi uchun tijorat banklariga yetkaziladi.
Markaziy bank pul siyosatini o‗tkazish yo‗li bilan muomaladagi pul
massasi ustidan nazoratni amalga oshiradi va inflyatsiya,
ishsizlikning
past darajasini ta‘minlash hamda iqtisodiy o‗sish uchun shart-sharoitlar
yaratishi lozim. Bunda Markaziy bank emission bank vazifasini bajaradi,
ya‘ni muomalaga pul belgilarini chiqarish
va ularni muomaladan olish
huquqiga ega bo‗ladi.
Markaziy bank yana tijorat banklari o‗rtasidagi hisob-kitoblarni olib
borish imkoniyatiga ega.
Bank tizimining ikkinchi pog„onasi - iqtisodiyot tarmoqlari va
aholiga xizmat ko‗rsatishda bosh bo‗g‗in bo‗lgan
mustaqil tijorat
2-pog‗ona
1-pog‗ona
Turli mulkdagi korxonalar, tashkilotlar va jismoniy shaxslar
Davlat Markaziy banki
Tijorat banklari