Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Quyidagi tayanch s
o„zlarga ta‟rif bering 
 
Kredit liniya 
Ipoteka kreditlari
Ochiq kredit liniya
Moliyaviy 
iste‘mol krediti
Yopiq kredit liniya 
Tovar 
iste‘mol krediti
«Stend bay» kredit 
Sindikatlashgan kredit 
Kontokorent kredit 
Mikrokredit 
Overdraft kredit
Mikroqarz
Ta‘lim krediti
Iste‘mol krediti 
Lombard krediti
Revolver kredit
O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar 
- Alohida ssuda hisob varag‗idan kreditlash tartibini tushuntiring. 
- Ochiq kredit liniyasidan kreditlashning xususiyatlari qanday? 
- Yopiq kredit liniyasidan kreditlash xususiyatlarini gapiring. 
- Overdraft bo‗yicha kreditlash tartibi qanday? 
- Kontokoorent bo‗yicha kreditlashning xususiyatlarini keltiring. 
- Tijorat banklari qanday trast operatsiyalarini bajaradi? 
- Iste‘mol krediti va uning turlarini ta‘riflang? 
- Ipoteka krediti va uni berish va to‗lash qoidalarini tushuntiring. 
- Revolver krediti qachon va kimlar uchun qo‗llaniladi? 
- Qaysi subyektlarga va qanday maqsadlarda sindikatlashtirilgan 
kreditlar beriladi? 
- Ta‘lim krediti va uning ijtimoiy ahamiyati to‗g‗risida 
tushuntiring. 

---

462
kompaniyasining kredit b
o‗yicha sug‗urta polisini taqdim qilishi 
mumkin. 
Yetakchi bank ishtirokchi banklar bilan birgalikda tavsiya 
etilayotgan 
ta‘minot turini tahlil qilishi shart va ular bilan kelishgan 
holda ularga eng qulay bo
‗lgan ta‘minot shaklini tanlash huquqiga ega. 
Bank sindikati kredit jildidagi barcha hujjatlarni k
o‗rib chiqib kredit 
berish t
o‗g‗risida qaror qabul qilganidan, yetakchi va har bir ishtirokchi 
bankning sinditsiyalashtirilgan kreditdagi ulushi aniqlangandan keyin, 
yetakchi va ishtirokchi banklar va qarz oluvchi 
o‗rtasida kredit 
shartnomasi imzolanadi. Kredit shartnomasi tuzilgandan s
o‗ng, 
ishtirokchi banklarning ichki tartibida belgilangan tarzda tegishli 
mas‘ul 
xodimi tomonidan buxgalteriyaga kreditning miqdori, muddati va foiz 
stavkasini k
o‗rsatgan holda, alohida ssuda hisob raqamini ochish 
t
o‗g‗risidagi farmoyishiga asosan ssuda hisob raqami ochiladi. 
Kredit yi
g‗ma jildi yetakchi bankda yuritiladi va unda saqlanadi. 
Kredit yi
g‗ma jildining nusxasi har bir ishtirokchi bankda saqlanadi.
Ishtirokchi banklar tomonidan kreditlashni amalga oshirish kredit 
shartnomasida belgilangan maqsadlar va muddatlarda har bir ishtirokchi 
bank uchun belgilangan kalendar muddatida qarz oluvchining t
o‗lov 
topshiriqnomalari asosida tovar-moddiy boyliklar, bajarilgan ishlar va 
xizmatlar uchun ssuda hisob vara
g‗idan naqd pulsiz shaklda to‗lash yo‗li 
bilan amalga oshiriladi. 
Kreditni qaytarish muddatlari pul oqimining kelib tushish 
istiqboliga qarab, bir necha bosqichda amalga oshirilishi mumkin. 
Kreditdan foydalanish tijorat banki tomonidan doimo monitoring qilib 
boriladi. Berilgan kreditlar maqsadsiz itshlatilganda ishtirokchi banklar 
yoki yetakchi bank kredit shartnomasida belgilangan tartibda, kreditning 
maqsadga nomuvofiq ishlatilgan qismini qarz oluvchining talab qilib 
olinguncha depozit hisob vara
g‗idan muddatidan oldin undirib olish 
huquqiga ega. Kreditni qaytarish muddati etib kelganda va qarz 
oluvchining pul mabla
g‗lari mavjud bo‗lmagan taqdirda, kredit muddati 
o‗tgan ssudalar hisob varag‗i orqali undirib olishga taqdim etiladi, u 
b
o‗yicha muddatli majburiyatnomalar esa 2-kartotekaga joylashtiriladi 
va qonunchilikda belgilangan tartibda undiriladi. 
Qarzdorning t
o‗lovga layoqatsizligi tufayli kreditni va uning 
foizlarini 
o‗z vaqtida to‗lay olmaganligi uchun mas‘uliyat 
sinditsiyalashtirilgan kredit t
o‗g‗risidagi kelishuv asosida barcha 
ishtirokchi-banklar zimmasida b
o‗ladi. 
451
guruh nogironlari, kam 
ta‘minlangan oilalardan chiqqanlar tegishli 
tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etadilar. Shuningdek tijorat banki qarz 
oluvchining shaxsini tasdiqlovchi hujjatlardan k
o‗chirmalar ham olishi 
mumkin. Zarur holatlarda kredit berish t
o‗g‗risida xulosani tayyorlash 
uchun bank qarz oluvchidan q
o‗shimcha hujjatlarni talab qilish
huquqiga ega. 
Ta‘lim kreditlari qaytarishlik, to‗lovlilik, ta‘minlanganlik, 
muddatlilik va undan maqsadli foydalanish shartlari asosida  
talabalarning 
o‗zlariga, ularning ota-onalariga yoki vasiylariga berilishi 
mumkin. 
Kredit 
ta‘minlanganlik sharti asosida mol-mulk yoki qimmatli 
qog
‗ozlarni garovga qo‗yish, bankning kafolati, uchinchi shaxsning 
kafilligi, su
g‗urta kompaniyasining qarz oluvchi kreditni qaytara 
olmasligi xavfi su
g‗urta qilinganligi to‗g‗risidagi sug‗urta polisi, 
fuqarolarning 
o‗zini o‗zi boshqarish organlarining kafilligi (faqat chin 
yetimlar va 
―Mehribonlik uylari‖da tarbiyalanganlar, bolalikdan I va II 
guruh nogironlari va kam 
ta‘minlangan oilalardan chiqqanlar uchun). 
Agar taqdim etilgan hujjatlar bank talablariga javob bersa, bank, qarz 
oluvchi va oliy 
ta‘lim muassasasi o‗rtasida kredit shartnomasi tuziladi. 
Ta‘lim kreditlari bakalavriatga o‗qishga qabul qilingan talabalarga 
10 yilgacha, magistraturaga 
o‗qishga qabul qilingan talabalarga 5 
yilgacha b
o‗lgan muddatga beriladi. Kredit qarz oluvchining ssuda hisob 
vara
g‗idan uning yozma topshirig‗iga asosan oliy ta‘lim muassasasining 
talab qilib olinadigan depozit hisob vara
g‗iga o‗tkaziladi. Ta‘lim 
kreditlari b
o‗yicha mablag‗lar kredit shartnomasida qayd etilgan 
shartlarda har yarim yilda 
o‗qish uchun yillik to‗lovning to‗liq miqdorini 
ikki teng qismga b
o‗lish yo‗li bilan o‗tkaziladi. Bunda yangidan qabul 
qilingan talabalar uchun birinchi yarim yillikda 
o‗qiganlik uchun 
boshlan
g‗ich to‗lov joriy yilning 1 oktyabrigacha, ikkinchi yarim yillik 
uchun navbatdagi kalendar yilning 15 martigacha t
o‗lanadi. O‗qishning 
ikkinchi yilidan boshlab kredit hisobiga t
o‗lovlar har yarim yillik 
birinchi oyi (sentyabr va mart)ning 5-kunidan kechiktirilmay 
t
o‗lanadi. Ta‘lim krediti chin yetimlarga, ―Mehribonlik uylari‖da 
tarbiyalanganlarga hamda bolalikdan I va II guruh nogironlariga nol foiz 
stavkasida yoki foizsiz kredit, talabalarning qolgan toifalariga 
O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankining amaldagi qayta 
moliyalash stavkasidan yuqori b
o‗lmagan o‗zgaruvchi foiz stavkalarida 
beriladi. 
Ta‘lim kreditlari bo‗yicha foiz qo‗shiladigan foizlar uchun 
t
o‗lovlar miqdori Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasi 

---

452
o‗zgarishiga qarab o‗zgarishi mumkin. Kam ta‘minlangan oilalardan 
b
o‗lgan talabalar uchun kredit bo‗yicha qo‗shilgan foizlarning 50 foizi 
tuman Bandlikka k
o‗maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish 
markazlari tomonidan Ish bilan 
ta‘minlashga ko‗maklashish davlat 
jam
g‗armasi mablag‗laridan to‗lanadi. Qarzdor tomonidan kreditni 
qaytarish naqd pulda, shuningdek naqd pulsiz hisob-kitob y
o‗li bilan ish 
haqi va unga tenglashtirilgan t
o‗lovlar hisobidan amalga oshiriladi. 
Ta‘lim kreditining foizi har oyda, asosiy qarzi esa talaba o‗qishni 
bitirgandan s
o‗ng 3 oydan keyin to‗lanadi. Kredit oluvchi ta‘lim 
kreditini muddatidan oldin ham qaytarishi mumkin. Kredit shartnoma 
shartlarining bajarilishi tijorat banki tomonidan monitoring qilib 
boriladi. Agarda 
ta‘lim krediti va u bo‗yicha foizlar shartnomada 
kelishilgan muddatlarda t
o‗lanmasa bank undiruvni ta‘minotga 
q
o‗yilgan mulkka yoki narsaga qaratadi va kreditni qaytarib olish 
choralarini k
o‗radi.