Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
Download 4.25 Mb. Pdf ko'rish
|
Bank ishi (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga
|
Quyidagi tayanch s o„zlarga ta‟rif bering Kichik biznes Xususiy tadbirkorlik Mikrokreditlar Mikroqarzlar Dastlabki sarmoya Boshlan g‗ich kapital Oilaviy tadbirkorlik Mikrolizing Fermer, dehqon x o‗jaligi LIBOR stavka O„z bilimini tekshirish bo„yicha savollar - Kasb-hunar kolleji bitiruvchilariga kredit berish tartibini tushuntiring. - Kichik biznesni kreditlashning xususiyatlari qanday? - Xususiy tadbirkorlikni kreditlashning qanday xususiyatlari bor? - Imtiyoli kreditlash jamg‗armasi mablag‗lari hisobidan kimlarga kreditlar beriladi? - Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlashni tashkil qilish asoslarini keltiring? - Budjetdan tashqari jamg‗armalarning kredit liniyalari hisobidan kreditlash qanday amalga oshiriladi? - Kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga dastlabki sarmoyani shakllantirishga mikrokreditlar berish tartibi qanday? 465 Shu o‗rinda ta‘kidlash kerakki, bizning respublikamizda ham kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini rivojlantirishga katta e‘tibor berilib, ayniqsa, kreditlash orqali ular faoliyatini moliyaviy jihatdan q o‗llash davlat iqtisodiy siyosatining muhim yo‗nalishlaridan biri sifatida belgilab olinib, bu sohada katta ustivorlik berilmoqda. Bu borada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlash hajmini oshirish, kreditlash shartlarini soddalashtirish, ularga bank xizmatlaridan foydalanish sohasida q o‗shimcha imtiyoz va qulayliklar yaratish b o‗yicha chora-tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Kredit resurslaridan, asbob-uskuna va materiallardan, o‗z mahsulotini sotish bozorlaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, yangi ish boshlayotgan tadbirkorlarga moliyaviy yordamni kuchaytirish, kichik biznes va tadbirkorlarni kreditlash, ularga mikrokreditlar ajratishning yaxlit tizimini yaratish borasida oxirgi yillarda qator me‘yoriy hujjatlar qabul qilindi. Bu sa ‘y-harakatlarning samarasi o‗zining natijalarini bermoqda. 2014-yilda mamlakatda yaratilgan yalpi ichki maxsulotining 56 foizi, sanoat mahsulotining 31,1 foizi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari hissasiga t o‗g‗ri keladi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga 2011-yilda 2010-yilga nisbatan berilgan kreditlar miqdori 1,5 barobarga oshirilib 4,0 trln s o‗mga yetkazilgan bo‗lsa, 2012- yilda 5,3 trln s o‗m, 2013-yilda qariyib 7,0 trln so‗m, 2014-yilda 9,2 trln. s o‗m miqdoridagi kreditlar kichik biznes sohasiga yo‗naltirilgan. Joriy yilning 9 oyi ichida kichik biznesni rivojlantirish uchun ajratilgan kreditlar hajmi 2014-yilning shu davriga nisbatan 1,3 barobar k o‗payib, 2015-yilning 1-oktyabr holatiga k o‗ra 9,6 trln so‗mni tashkil etgani mazkur sohaning jadal rivojlanishiga imkon yaratmoqda. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining kredit olish jarayonlari ancha soddalashtirildi va banklar tomonidan talab qilinadigan hujjatlar soni qisqartirildi. Bugungi kunda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari kredit olish uchun bankka quyidagi hujjatlarni taqdim qilishlari lozim: - kredit olish haqida ariza (kredit buyurtmasi); - pul oqimini ko‗rsatuvchi biznes-reja; - oxirgi hisobot sanasiga davlat soliq xizmati mahalliy idorasi tasdiqlagan buxgalteriya balansi; - ta‘minotning biror-bir turi bo‗yicha hujjatlar; - fuqarolarni o‗zini-o‗zi boshqarish organlaridan ko‗rsatilgan faoliyat turi bilan shu g‗ullanayotganligini yoki shug‗ullanish 466 imkoniyatiga ega ekanligini tasdiqlovchi ma‘lumotnomani taqdim qiladilar. Faoliyatini endi boshlayotgan subyektlardan buxgalteriya balansi talab etilmaydi. Mijozning kredit olish b o‗yicha bankka taqdim qilgan hujjatlarini k o‗rib chiqish muddati bugungi kunda 3 bank kunigacha qisqartirilganligi bois, bank shu muddat ichida mijozning hujjatlarini k o‗rib chiqib mijozga kredit berish yoki bermasligi to‗g‗risida xabar berishi lozim. Kredit berish rad qilinganda bank mijozga rad qilish sabablarini k o‗rsatgan holda yozma raddiya bildirishi lozim bo‗ladi. Mijozning kredit hujjatlari va moliyaviy holati bank talablariga javob bersa, bank tomonidan kredit berish b o‗yicha ijobiy qaror qabul qilinadi hamda mijoz va bank o‗rtasida kredit shartnomasi imzolanadi. Bank va mijoz o‗rtasida kredit shartnomasi imzolanlandan keyin, bank mijozga kredit berish t o‗g‗risida qaror qabul qiladi va qarz oluvchini kreditlash b o‗yicha alohida ssuda hisob varag‗i ochiladi. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlariga kredit shu hisob vara g‗idan qarz oluvchining t o‗lov topshiriqnomasiga binoan tovar–moddiy boyliklar, xizmatlar va boshqa kredit obyektlari b o‗yicha talablarni to‗lash uchun naqd pulsiz o‗tkazish yo‗li bilan beriladi. Kreditlar maqsadlilik, muddatlilik, t o‗lovlilik, ta‘minlanganlik va qaytarishlik tamoyillari asosida beriladi. Tijorat banklari tomonidan kichik biznes subyektlarini milliy valyutada kreditlashda kichik biznes subyektlariga oborot mabla g‗larini t o‗ldirish uchun kreditlar 1 yilgacha muddat bilan beriladi, kichik biznesning barcha subyektlariga investitsiya loyihalarini moliyalash uchun kreditlar t o‗lash muddatini uzaytirish huquqisiz 5 yilgacha muddatga berilishi b o‗yicha me‘yor, bugungi kunda bekor qilinib investitsiya loyihalarini moliyalashtirish muddati tijorat banklarining kengashi tomonidan tasdiqlanadigan ―Bankning kredit siyosati‖da aks ettiriladigan b o‗ldi. Yakka tartibdagi tadbirkorlarga ularni davlat r o‗yxatidan o‗tkazish uchun beriladigan guvohnomada k o‗rsatilgan faoliyat turi uchun 1000 minimal ish haqidan oshmagan miqdorda mikrokredit ajratilishi mumkin. Ijobiy kredit tarixiga ega b o‗lgan kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga Imtiyozli kredit berish maxsus jam g‗armasi mablag‗lari hisobidan mikrokreditlar ajratilishi mumkin. Imtiyozli kredit berish jam g‗armasi mablag‗lari hisobidan kreditlar berish muddatlari kredit berilayotgan tadbirning o‗zini qoplashiga bog‗liq bo‗ladi, chunonchi, xomashyo va materiallar, yarim tayyor mahsulotlar hamda boshqa ishlab 479 • investitsiya loyihasini moliyalashtirishda tijorat bankining o‗z ishtiroki ulushi (kreditni qayta moliyalashtirish hisobisiz) uning qiymatining kamida 25 foizini tashkil etishi kerak; • investitsiya loyihasi tarmoq yoki mintaqa tasdiqlangani modernizatsiya qilish|rivojlantirish dasturiga kiritilgan b o‗lishi kerak; • foiz stavkasi = 6 oylik Libor + 1% jamg‗arma marjasi + Tijorat bankning marjasi; • loyihaning qoplanuvchanligi = ko‗pi bilan 7 yil; • kreditlash muddati mobaynida loyihaning rentabelligi ichki normasi kamida yillik 8 foiz; • loyiha bo‗yicha qarzga xizmat ko‗rsatish koeffitsiyenti = ishlab chiqarish faoliyatining ikkinchi yilidan boshlab kamida 1,5 yil; • talab qilinadigan ta‘minot = Kredit summasining 125 % i miqdorida k o‗char yoki ko‗chmas mulk shaklidagi garov, banklar va su g‗urta kompaniyalari kafolati. Loyihalarni k o‗rib chiqish uchun quyidagi hujjatlari taqdim etilishi zarur: • loyihaning texnik iqtisodiy asoslanmasi (biznes-reja); • asbob-uskunani sotib olish shartnomalari; • moliyaviy hisobotlar; • garov ta‘minoti hujjatlari; • ta‘sis hujjatlari; • kompleks ekspertiza o‗tkazish uchun zarur bo‗lgan boshqa hujjatlar. Ish haqi uchun kredit ajratish: Yuridik shaxs maqomiga ega b o‗lgan, bank hisob varag‗ida ish haqi t o‗lash uchun ma‘lum muddatga mablag‗larga ega bo‗lmagan, ammo kredit beriladigan davr mobaynida aniq pul tushumi manbalariga ega b o‗lgan, bank mijozlariga 60 kun muddatda qaytarish sharti bilan ish haqi uchun naqd pulda kredit ajratilishi mumkin. Ish haqi uchun ajratilgan kredit belgilangan tartibda 30 kungacha uzaytirilishi mumkin. Bu turdagi kreditni olishi uchun mijoz bankdan oldin olgan kreditlari b o‗yicha shartnoma shartlarini buzmagan, kreditlar bo‗yicha qarzdorlikka ega b o‗lmagan bo‗lishi lozim. Mijozning ish haqi uchun avval berilgan va s o‗ndirilmagan kreditlari bundan mustasno, chunki shartnoma b o‗yicha mijozning kreditni so‗ndirish muddati tugamagan holda unda kreditga ehtiyoj yuzaga kelishi mumkin. Mijoz ish haqiga kredit olish uchun bankka odatdagi standart hujjatlarni taqdim qilishi lozim. Ish haqi uchun kreditlar miqdori mijoz tomonidan o‗z ishchilariga 478 uchun Markaziy bankning amaldagi qayta moliyalash stavkasining 45 foizi miqdorigacha. Kredit muddati: • Dehqon va fermer xo‗jaliklariga qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishini tashkil etishga beriladigan mikrokreditlar, qoida tariqasida 2 yildan kam b o‗lmagan muddatga beriladi. • Budjetdan tashqari jamg‗armalar kredit liniyalari hisobidan beriladigan boshqa barcha mikrokreditlar 3 yilgacha b o‗lgan muddatga beriladi. Dehqon va fermer x o‗jaliklari va kichik biznes subyektlari kreditning ta‘minoti sifatida mol-mulk yoki qimmatli qog‗ozlar garovi, uchinchi shaxslar kafilliklari va boshqa qonunchilikda taqiqlanmagan ta‘minot turlarini garov sifatida rasmiylashtirishga taqdim qilishi mumkin. Mikrokreditlarni quyidagi maqsadlarga ajratish man etiladi: a) ilgari olingan kreditlarni yoki har qanday boshqa qarzlarni qaytarishga; b) tamaki va alkogolli ichimliklar ishlab chiqarishga; d) savdo-vositachi korxonalar aylanma mabla g‗larini shakllantirishga; e) savdo obyektlarini qurishni moliyalashga, aholiga har xil o‗yinlar k o‗rinishidagi xizmatlarni ko‗rsatish va ular uchun uskunalar sotib olishga; f) ishlab chiqarish maqsadlari uchun ishlatilmaydigan shaxsiy mulkni sotib olishga; g) ma‘muriy xarajatlarni to‗lashga, shu jumladan, xizmat avtomobillari ta‘minotiga. O‗zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot jamg‗armasi mabla g‗lari hisobidan ochiladigan kredit liniyalar mablag‗lari zamonaviy xorijiy texnologiyalar va asbob-uskunalar sotib olish uchun eksportga m o‗ljallangan va import o‗rnini bosuvchi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga y o‗naltiriladi. Jam g‗armaning mablag‗lari hisobidan qarz oluvchilarga xorijiy valyutada 7 yilgacha b o‗lgan muddatga kreditlar berilishi mumkin. Buning uchun: • investitsiya loyihasini moliyalashtirishda qarz oluvchining ulushi o‗z mablag‗lari hisobiga investitsiya loyihasi qiymatining kamida 25 foizini tashkil etishi kerak; 467 chiqarish zaxiralari xarid qilish uchun zarur b o‗lgan aylanma mabla g‗larni to‗ldirishga kreditlar kichik biznes va tadbirkorlik subyektlariga, qoidaga k o‗ra, 1 yil muddatgacha beriladi, investitsiya loyihalarini mabla g‗ bilan ta‘minlash uchun kreditlar kichik biznes va tadbirkorlikning barcha subyektlariga, bankning kredit siyosatidan kelib chiqib 5 yil muddatga berilishi mumkin. Jam g‗arma mablag‗lari hisobidan kreditlarning avval olingan kreditlarni yoki boshqa har qanday qarzlarni uzishga, ishlab chiqarish maqsadida foydalanilmaydigan shaxsiy mol-mulk sotib olishga berilishi mumkin emas. Jam g‗arma mabla g‗lari hisobidan berilgan kreditlardan foydalanganlik uchun foiz stavkasi miqdori O‗zbekiston Respublikasi Markaziy bankining qayta moliyalash b o‗yicha kredit berilgan kundagi belgilangan stavkasining 50 foizidan ortiq b o‗lmagan miqdorda belgilanadi. Kreditlar mijozning asosiy talab qilib olinadigan depozit hisob raqami bankda mavjud b o‗lgan taqdirda beriladi. Bank o‗zi bilan doimiy aloqaga, bank hisob vara g‗ida doimiy pul oqimiga, yaxshi nufuzga va yaxshi kredit tarixiga ega b o‗lgan qarz oluvchilarga, blankli (ishonchli) kreditlar berishi mumkin. Bugungi kunda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini kreditlashda kreditning umumiy summasida qarz oluvchining garov ta‘minotini rasmiylashtirish bilan bog‗liq xarajatlarini hisobga olish huquqi berildi. Tijorat banklari tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining faoliyatini kreditlash uchun 2014-yil davomida barcha moliyalash manbalari hisobidan ajratilgan kreditlar hajmi 2013-yilga nisbatan 1,3 barobarga oshib, 2015-yilning boshiga qariyb 9,2 trln s o‗mni tashkil etgan bo‗lsa, bu ko‗rsatkich 2015-yilning 9 oyida 9,6 trln s o‗mga teng bo‗lganini ko‗rishimiz mumkin. Tijorat banklari ajratgan kreditlarining maqsadli ishlatilishini doimiy monitoring qilib boradi. Monitoring jarayonida mijozning x o‗jalik-moliyaviy faoliyati, uning tuzilgan shartnomalarga (buyurtmanomalarga) muvofiq mahsulot yetkazib berish majbu- riyatlarini bajarishi, ishlab chiqarish, noishlab chiqarish xarajatlari va y o‗qotishlar, muomala chiqishlari, foyda hajmlari, o‗z aylanma mabla g‗lari mavjud bo‗lishi dinamikasi, tovar-moddiy boyliklar zaxiralari ahvoli, aylanma mabla g‗larning muomalada bo‗lishi tahlil qilinadi. Bank, qarz oluvchining kredit ishidagi k o‗rsatkichlarni turkumlagan holda, uning kreditga layoqatliligini doimiy o‗rganib boradi. Bankka berilgan ta‘minotning holati, kreditdan kredit 468 shartnomasida qayd etilgan shartlarda samarali va maqsadli foydalanilishi joyida ham o‗rganilishi mumkin. Mijoz tomonidan kredit va u b o‗yicha foizlarni to‗lashda kamchiliklarga yo‗l qo‗yilsa, bank tomonidan ularni bartaraf qilish choralari k o‗riladi. 22-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga Download 4.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|