Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

 

---

434
2-
§. Kontokorrent hisob varaqdan kreditlash 
 
Chet el iqtisodiy adabiyotlarida kontokorrent krediti kreditning 
klassik turi sifatida tavsiflanadi.
Kontokorrent krediti
- bu kredit tashkiloti tomonidan milliy yoki 
chet el valyutasida beriladigan kredit b
o‗lib, o‗rnatilgan kredit liniyasi 
doirasida, shartnomada kelishilgan maksimal summadan ortmagan 
miqdorda, mijoz tomonidan zarur hujjatlar taqdim qilinganda ajratiladi. 
Tushumlarni saldolash va mijoz hisob vara
g‗idan to‗lovlarni amalga 
oshirish kredit t
o‗lovlarining hisob-kitoblari bilan birgalikda bankning 
yagona hisob vara
g‗ida shartnomada ko‗rsatilgan vaqt oraliqlarida 
amalga oshiriladi. Shuni 
ta‘kidlash lozimki, bank kontokorrent kreditini 
faqat barqaror, majburiyatlarini 
o‗z vaqtida bajara oladigan, bank bilan 
uzoq muddat davomida kredit munosabatlarida b
o‗lgan va ular bo‗yicha 
masuliyatsizlikka y
o‗l qo‗ymagan mijozlarga berishi mumkin.
Bank mijozi juda k
o‗p mol yetkazib beruvchi yoki mol sotib 
oluvchi sifatidagi hamkorlar bilan tijorat munosabatida b
o‗ladi. Bu 
mijozda har vaqt turli miqdorda qarz majburiyatlari yoki talabnomalari 
hosil b
o‗lishiga olib keladi. Bank mijozining to‗lov oborotini 
tezlashtirish uchun uning joriy talabnomalari va majburiyatlari b
o‗yicha 
hisob-kitoblarni amalga oshirishni 
o‗z zimmasiga oladi. Buning uchun 
mijozning hisob-kitob vara
g‗i yopilib, unga aktiv-passiv kontokorrent 
hisob vara
g‗i ochiladi (ital. contocorrent). Bu hisobvarag‗ining kreditida 
har kungi barcha tushumlar va debetida mabla
g‗larning sarflanishi 
(t
o‗lanishi) hisobga olinadi. Lekin bunda mijozning majburiyatlari 
vaqtinchalik uning mabla
g‗laridan yuqori bo‗lsa va salbiy qoldiqni 
qoplash uchun hisob vara
g‗ida mablag‗ bo‗lmasa, mijoz bank bilan 
kontokorrent kreditining berilishi t
o‗g‗risida shartnoma tuzadi. 
Bank amaliyotida bu kreditdan foydalanishning bir necha variantlari 
mavjud. Mijoz shartnomada kelishilgan summadagi kreditning 
hammasidan bir vaqtda foydalanishi yoki ehtiyoj yuzaga kelganda 
foydalanishi mumkin.
Kontokorent b
o‗yicha mijoz debet va kredit qoldiqlarga ega bo‗lishi 
mumkin. Hisob vara
g‗idagi debet qoldiq mijozning joriy to‗lovlarni 
t
o‗lashga pul mablag‗lari mavjud emasligidan dalolat beradi hamda unga 
bu jarayonlarni amalga oshirish uchun bank tomonidan kredit berilishi 
mumkin. Kredit qoldiq esa mijozning mabla
g‗i barcha majburiyatlarini 
t
o‗lashga yetarli ekanidan va uning bo‗sh mablag‗lari bank ixtiyorida 
ekanligini k
o‗rsatadi. Bu hisob varag‗i bo‗yicha debet qoldiqda 
447
ma‘lum daromadga ega bo‗lishi lozim. Iste‘mol krediti ko‗proq ijtimoiy 
ahamiyatga ega b
o‗lganligi uchun aholining o‗z faoliyati natijasida 
olgan daromadlari, pensiya va boshqa daromadlarga ega b
o‗lgan 
jismoniy shaxslar bu kreditdan foydalanishlari mumkin. 
Iste‘mol krediti olish uchun mijoz iste‘mol krediti beruvchi 
tashkilotga kredit buyurtmasini va 
o‗z daromadlari to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlar ko‗rsatilgan boshqa hujjatlarni taqdim etadi. 
Kredit buyurtmasida 
iste‘molchining familiyasi, ismi, otasining 
ismi, pasport 
ma‘lumotlari hamda yashash joyi, iste‘mol kreditining 
obyekti, muddati, 
iste‘molchining faoliyat turi va daromadlari, kredit 
ta‘minoti va boshqa ma‘lumotlar ko‗rsatiladi. 
Iste‘mol krediti beruvchi tashkilot kredit buyurtmasini olganidan 
s
o‗ng iste‘molchining daromadlari yetarliligini va kredit tarixini 
o‗rganadi, kredit buyurtmasida bayon etilgan ma‘lumotlarning bir-
biriga mos kelishini, xatolar va not
o‗g‗ri ma‘lumotlar mavjud emasligi, 
iste‘mol krediti va u bo‗yicha foizlarni qaytarish imkoniyatlarini tahlil 
qiladi hamda kredit berish yoki kredit berishni rad qilish b
o‗yicha qaror 
qabul qiladi. 
Kredit berish b
o‗yicha ijobiy qaror qabul qilinganda, mijoz va 
iste‘mol kreditini beruvchi tashkilot o‗rtasida kredit shartnomasi 
imzolanadi. Shartnomada 
iste‘molchi va iste‘mol krediti beruvchi 
tashkilot, 
iste‘mol kreditining obyekti to‗g‗risida ma‘lumot, iste‘mol 
kreditining umumiy summasi, foiz stavkasi, kredit 
ta‘minoti, iste‘mol 
krediti berish hamda uning summasini qaytarish tartibi va muddatlari, 
iste‘mol krediti beruvchi tashkilot talab qilgan taqdirda, sotib olingan 
tovarning (ishning, xizmatning) qiymatini oldindan t
o‗lash uchun 
b
o‗nak miqdori, taraflarning huquq va majburiyatlari, shartnoma 
b
o‗yicha majburiyatlar bajarilmaganda yoki lozim darajada 
bajarilmaganda taraflarning javobgarligi, shartnomaning amal qilish 
muddati, uni 
o‗zgartirish va bekor qilish tartibi va boshqa shartlar 
nazarda tutilishi mumkin. Shartnoma yozma shaklda tuziladi. 
Iste‘molchi tomonidan shartnoma bo‗yicha majburiyatlarning bajarilishi 
bank yoki su
g‗urta tashkilotining kafolati, uchinchi shaxslarning 
kafilligi, mol-mulk va qimmatli qo
g‗ozlar garovi, shu jumladan, garov 
depoziti, banklarning omonat sertifikatlari va qonun hujjatlarida nazarda 
tutilgan boshqa usullar bilan 
ta‘minlanishi mumkin. Qarz oluvchi 
olinayotgan 
iste‘mol krediti ta‘minoti sifatida quyidagi ta‘minot 
turlarini taqdim etishi mumkin:

---

446
nazarda tutilgan hollarda qarz oluvchining asosiy va ikkilamchi depozit 
hisob varaqlaridagi mabla
g‗lar hisobidan aktseptsiz tartibda undirib 
olishga haqlidir. 
Berilgan kreditlardan boshqa maqsadlarda foydalanish holatlari 
aniqlangan taqdirda bank revolver kreditning maqsadga muvofiq holda 
foydalanilmagan qismini qarz oluvchining hisob varaqlaridan kredit 
shartnomasida nazarda tutilgan hollarda aktseptsiz tartibda muddatidan 
oldin undirib olishga haqlidir.