Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
- §. Tijorat banklari tomonidan revolver kreditlari berish tartibi va
Download 4.25 Mb. Pdf ko'rish
|
Bank ishi (2)
|
5-
§. Tijorat banklari tomonidan revolver kreditlari berish tartibi va uning ahamiyati O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvining 653- sonli qarori bilan tasdiqlangan nizomga asosan tijorat banklari tomonidan t o‗qimachilik korxonalariga paxta tolasini sotib olish hamda ulgurji savdo korxonalariga aylanma mabla g‗larini to‗ldirishga revolver kreditlari beriladi. Jahon amaliyotida revolver kredit qayta tiklanadigan kredit liniyasi hisoblanadi. Mamlakatimizda ham bu kredit liniyasi t o‗qimachilik korxonalariga – paxta tolasini sotib olish uchun hamda ulgurji savdo 442 va unga doir foizlarni qaytarish bank tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Kreditning qaytarilishining ta‘minoti sifatida banklar chet el valyutasi, xalqaro rezervlar toifasiga kiruvchi valyuta boyliklari va boshqa boyliklar, davlat qarz majburiyatlari (davlat qimmatli qo g‗ozlari, hukumat kafolatlagan boshqa qarz vositalari kabi aktivlarini garovga q o‗yishi mumkin. Lombard kreditining ta‘minoti sifatida garovga olingan davlat qimmatli qo g‗ozlari quyidagi talablarga javob berishi lozim: a) Markaziy bankning lombard krediti berilayotganda Markaziy bank tomonidan garov sifatida qabul qilinadigan qimmatli qo g‗ozlar davlat qimmatli qo g‗ozlari ro‗yxatiga kiritilgan bo‗lishi; b) ularning hisobi depozitariyda ochilgan DEPO hisob vara g‗ida yuritilishi; d) bankka unga egalik qilish huquqi yoki boshqa mulkiy huquqlar asosida tegishli va bankning boshqa majburiyatlari bilan bo g‗lanmaganligi depozitariydan olingan DEPO hisob varag‗ining ahvoli t o‗g‗risidagi ko‗chirma bilan tasdiqlanishi; e) qimmatli qo g‗ozlar to‗lovini amalga oshirish muddati lombard kreditini qaytarish muddati yetib kelgandan s o‗ng 10 kalendar kunidan kam b o‗lmasligi lozim. O‗zbekiston Respublikasi valyuta birjasining depozitariysida lombard kreditining ta‘minoti sifatida garovga qabul qilinadigan davlat qimmatli qo g‗ozlarining depozitar hisobi yuritiladi. Bu jarayon bankning depozitariydagi DEPO hisob vara g‗ining ―Garovga olingan‖ bo‗limida aks ettiriladi. Lombard kreditini auktsion asosida berishda Markaziy bank banklar arizalarini tahlil qilish asosida har bir auktsionga q o‗yiladigan kreditning eng yuqori hajmiga limit belgilaydi. Tijorat banklari lombard krediti b o‗yicha shartnoma belgilangan muddatlarda kreditni va hisoblangan foizlarni t o‗lash bo‗yicha majburiyatlarni bajarmaganligi uchun bank Markaziy bankka Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 0,05 foizi miqdorida jarima t o‗laydi. Bank tomonidan lombard kreditidan foydalanganlik uchun foizlarni hisoblash kredit berilgan kundan boshlab kredit summasini qaytarish kunigacha shartnomada belgilangan miqdor va tartibda amalga oshiriladi. Bank tomonidan s o‗ralgan lombard kreditining summasi (shu jumladan, kreditdan foydalanish muddati uchun hisoblangan foizlar 439 Uchinchidan, overdraft oddiylik va tezkorlikka ega. Bank kreditining boshqa turlaridagidek, kredit paketi va uning uzoq tahlili, ta‘minot talab qilinmaydi. Overdraft kreditining o‗rtacha limiti mijozning oxirgi 3 oy davomida hisob vara g‗iga kelgan tushumlarning 20-30 foizini, ba‘zi davlatlarda 40 foizini tashkil etadi. Kredit limitining miqdori har bir mijoz b o‗yicha alohida bankning kredit qo‗mitasi yig‗ilishida belgilanadi. Overdraft qimmat kreditlar qatoriga kiradi. Uning foiz stavkasi mijoz faoliyatining risk darajasi, kreditning muddati va mijozning pul oborotiga bo g‗liq bo‗ladi. Masalan, ba‘zi banklar tomonidan overdraft 7 kunga berilganda, foiz stavka yillik 20 % ni, agarda 1 oyga beriladigan b o‗lsa 25% ni tashkil etadi. X o‗jalikning asosiy faoliyatidan keladigan barcha mablag‗lar uning hisob vara g‗iga yo‗naltiriladi Agarda mijoz faoliyati bo‗yicha kelib tushgan mabla g‗ korxonaning qarzidan yuqori bo‗lsa kredit qoldig‗i hosil b o‗ladi Bu korxona o‗z mablag‗iga ega ekanligidan dalolat beradi, hisob vara g‗ida debet qoldig‗i hosil bo‗lsa korxona bankdan overdraft kreditini olishi mumkin. Overdraft kredit berish b o‗yicha shartnoma 12 oygacha tuzilishi mumkin. Kredit shartnomalarini doimiy bajarib moliyaviy jihatdan barqarorlikni saqlab qolgan x o‗jaliklar uchun bu hisob varag‗i oldingi yil limit miqdorida qayta tiklanishi mumkin Overdraft b o‗yicha har oyda pul mabla g‗larining harakati kredit va debet qoldiqlari bo‗yicha hisoblanib tahlil qilib boriladi Agar oy davomida mijozning moliyaviy ahvoli ijobiy hamda kredit qoldiq debet qoldiqdan k o‗proq bo‗lgan bo‗lsa kredit bo‗limi xodimi mijoz bu kreditdan yana foydalanishi mumkinligi t o‗g‗risida xulosani qabul qiladi Qarz oluvchining moliyaviy k o‗rsatkichlari salbiy bo‗lsa uning t o‗lovga layoqatliligi yomonlashgan va yaxshilanishi ehtimolidan uzoq b o‗lgan hollarda, overdraft kreditini berishni to‗xtatish va ilgari berilgan kreditlarni qoidalarda k o‗zda tutilgan tartibda undirish masalasini k o‗rib chiqadi Yevropa mamlakatlarida banklar korporativ mijozlar aylanma sarmoyasini moliyalashtirish shuningdek jismoniy shaxslarni vaqtinchalik kreditlash zarurati tu g‗ilganda overdraftdan keng foydalaniladilar Overdraftning muhim afzalligi shundan iboratki bu kreditga qaraganda ancha oddiy engillikka ega b o‗lgan kreditlash usulidir 440 Odatda bu kredit faol b o‗lgan kompaniyalar uchun foydalidir Overdraft an‘anaviy ssuda o‗rnini qoplamaydi Odatda overdraft kreditlashning ancha riskli turi hisoblanadi Banklar overdraftni qisqa muddatli kreditlarga qaraganda yuqoriroq foizlar b o‗yicha baholaydilar Overdraft bitimi mijoz va bank o‗rtasida tuziladi. Bunda to‗lov vositasi sifatida cheklar ham t o‗lov kartochkalari ham qabul qilinishi mumkin. Jahon amaliyotida overdraft kreditlar nafaqat yuridik shaxslarga, balki jismoniy shaxslarga ham beriladi. Masalan, jismoniy shaxsga ma‘lum bir ishni amalga oshirish uchun o‗z daromadlari yetarli b o‗lmagan holda, u unga overdraft limiti berish to‗g‗risida o‗ziga xizmat k o‗rsatadigan bankka ariza bilan murojaat qilishi mumkin. Overdraftlar portfelini tuzishda bank o‗ta ehtiyotkor bo‗lishi lozim Overdraftlarni yuritish o‗ta qat‘iy moliya menejmenti olib borishni taqozo etadi. Bank likvidliligi yuqori darajada ta‘minlangan bo‗lsa, u o‗zi manfaatdor b o‗lgan mijozlariga bu kreditni taklif etishdan qochmasligi darkor Bank ham o‗z tomonidan mijozning moliyaviy faoliyati uning tuzilgan shartnomalarga muvofiq o‗z majburiyatlarini, ishlab chiqarish hajmlarini qay darajada bajarayotgani olayotgan foydasi o‗z aylanma mabla g‗larining ko‗payish dinamikasi hamda aylanma mablag‗lar ahvoli tahlil qilib turilishi zarur. Shundagina, bu turdagi kreditning samaradorligini ta‘minlab, uning keng qo‗llanilishiga sharoit yaratiladi. Download 4.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|