Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

o„g„ri moliyaviy lizingni tashkil qilish bosqichlari 
1-lizing kompaniyasi yoki bank, lizing oluvchi va sotuvchi bilan 
birgalikda uch tomonlama lizing shartnomasini tuzadi.
2-lizing beruvchi sotuvchiga asosiy vositalar qiymatini t
o‗la to‗lab 
beradi. 
3-lizing oluvchiga asosiy vositalarini yetkazib berish. 
4-lizing oluvchi lizing beruvchiga ijara t
o‗lovlarini to‗lab beradi. 
Lizing kelishuvining mexanizmi quyidagicha: x
o‗jalik subyektiga 
asosiy vosita (belgilangan mulk) zarur. U sotuvchini (ishlab chiqaruvchi 
zavodni) topadi va lizing firmasiga asosiy vositaning qiymati, texnik 
k
o‗rsatkichlari va ishlatish usullari haqidagi ma‘lumotni beradi. 
Lizing kompaniyasi firma sotuvchiga asosiy vositalarining 
qiymatini t
o‗lab beradi va uni lizingning oxirgi muddatida sotib olish 
Lizing oluvchi
Sotuvchi 
1 
2 
3 
4 
Lizing beruvchi 

---

520
huquqi bilan x
o‗jalik subyektiga ijaraga berish to‗g‗risidagi shartnoma 
tuzadi. Bir vaqtning 
o‗zida lizing firmasi sotuvchi bilan asosiy 
vositalarni sotib olish t
o‗g‗risida shartnomani ham tuzadi. 
Asosiy vositalar x
o‗jalik subyektiga bevosita sotuvchi tomonidan 
kelib tushadi. 
Lizing qabul qiluvchi lizing shartnomasiga asosan lizing firmasiga 
t
o‗lovlarni amalga oshiradi. 
Qaytariluvchan lizing ikki tomonlama lizing kelishuvi yoki 
moliyaviy lizingning bir turi b
o‗lib, unda lizing predmetini sotuvchi bir 
vaqtning 
o‗zida lizing qabul qiluvchi sifatida ham namoyon bo‗ladi. 
Qaytariluvchan lizingda, uskunalarga ega b
o‗lgan, lekin ishlab chiqarish 
faoliyati uchun yetarli mabla
g‗i bo‗lmagan korxona o‗z mulkini lizing 
kompaniyasiga sotadi, u esa, 
o‗z navbatida, ushbu uskunalarni shu 
korxonaning 
o‗ziga lizingga beradi. Mohiyatan qaytariluvchan lizing 
operatsiyalari deyilganda, lizing qabul qiluvchining q
o‗shimcha 
moliyaviy resurslarini 
o‗z asosiy fondlarini garovga qo‗yish yo‗li bilan 
jalb qilish tushuniladi. Bunga bir jihatdan kredit operatsiyalarining 
muqobili sifatida qarash mumkin. Lizing shartnomasiga k
o‗ra, tegishli 
muddat 
o‗tgach, korxona o‗z uskunalarini sotib olib, unga egalik 
huquqini qaytarib oladi. 
1 
2 
3
4 
29- rasm. Qaytariluvchan lizingni amalga oshirish jarayonlari
1. Lizing obyektini sotib olish haqidagi shartnomaning tuzilishi. 
2. Lizing beruvchi va lizing oluvchi o‗rtasida lizing 
shartnomasining tuzilishi. 
3. Lizing to‗lovlarining to‗lanishi. 
4. Mulkka egalik huquqining lizing beruvchidan lizing 
oluvchiga 
o‗tishi (lizing to‗lovlari to‗liq amalga oshirilgandan keyin). 
Agar lizing kompaniyasining lizing obyektini sotib olish uchun 
mabla
g‗i yetarli bo‗lmasa, bu holda tijorat bankini jalb etish orqali 
lizing oluvchi lizing obyektini sotib olishi mumkin. 
Lizing beruvchi 
Lizing oluvchi 
(sotuvchi) 
521
Qaytariluvchan lizingning 
o‗ziga xos jihati shundaki, lizing 
beruvchi lizing oluvchining mulkni olib shu vaqtning 
o‗zida shu mulkni 
uning 
o‗ziga lizingga beradi. Shunday qilib, korxona qaytariluvchan 
lizingda moliyaviy mabla
g‗larga ega bo‗ladi, qaytarish kafolati bo‗lib, 
esa lizing beruvchiga berilgan 
o‗zining shaxsiy mulki hisoblanadi. Bank 
amaliyotida qaytariluvchan lizingning mohiyati shundaki, bank 
korxonadan asbob uskunalarni sotib oladi va keyin unga bu asbob-
uskunani lizingga beradi. Shunday qilib sotuvchi bir vaqtning 
o‗zida 
lizing oluvchi hisoblanadi. Operativ lizing esa bu lizingning bir turi 
b
o‗lib, unda lizing beruvchi mulkni risk qilib sotib oladi va keyin uni 
lizing oluvchiga lizing predmeti sifatida belgilangan t
o‗lov, belgilangan 
muddat va belgilangan shartlar asosida vaqtinchalik egalik qilish va 
foydalanishga beradi. Lizing muddati shartnoma asosida belgilanadi. 
Lizing oluvchi operativ lizingni quyidagi 2 holatda tanlaydi: 
lizing obyekti vaqtinchalik kerak b
o‗lganda, masalan, bir martalik 
ishlarni bajarishga yoki individual loyihani amalga oshirish uchun; 
ijaraga berilayotgan mulk tez 
ma‘naviy eskirishga uchraganda 
lizing oluvchi operativ lizingning muddati tugaganda, foydalayotgan 
texnika vositasidan yanada mukammalroq, foydaliroq mulk paydo 
b
o‗lganda qo‗llashi mumkin. 
Iqtisodiy mohiyatiga k
o‗ra, lizing to‗g‗ri investitsiyalarga kiradi, 
chunki lizing oluvchi lizing beruvchiga material va pul shaklida amalga 
oshirilgan investitsion xarajatlarni (chegirmalarni) va mukofotlarni 
t
o‗lab berishi kerak. Investitsion xarajatlar va mukofotlar summasi lizing 
shartnomasining umumiy summasini tashkil etadi. Lizing t
o‗lovlarining 
hajmi, shakli va davriyligi lizing shartnomasida belgilanadi. 
Shartnomada lizing t
o‗lovlarini lizing predmeti ishlatilgan vaqtdan 
boshlab, 180 kundan oshmaydigan muddatga uzaytirilishi k
o‗zda 
tutilishi mumkin.