Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki
Download 4.25 Mb. Pdf ko'rish
|
Bank ishi (2)
|
3- §. Lizing qiymati va uni hisoblash usullari Lizing shartnomasining muhim qismi lizing t o‗lovlari tartibini o‗rnatishi hisoblanadi. To‗lovlar lizingga beruvchining xarajatlarini qoplashi va unga foyda keltirishi kerak. Shuning uchun lizing b o‗yicha t o‗lovlar miqdori molk-mulk qiymatiga, ijaraga berilish vaqtiga, lizingning foiz stavkasiga, t o‗lov miqdori va ularni to‗lashning grafigi va boshqa omillarga bo g‗liq bo‗ladi. 544 mumkin. Bu yerda trast mulk egasini hayotligida ham ishlayveradi. Meros trastlari, k o‗pincha, mulk egasi tarafidan o‗z mulkini trast shaklida b o‗lib berish niyati bo‗lgan paytlarda tashkil etiladi. Trastlarning har ikkala turi ham bank tomonidan trast shartnomasiga asoslangan holda boshqariladi. Trastni tashkil etuvchi investitsiyalar b o‗yicha qat‘iy yo‗nalishlarni belgilab qo‗yish bilan bir qatorda, bankka qarorlar qabul qilishda ma‘lum bir darajada yengilliklar ham taqdim etilishi mumkin. Bu yerdagi asosiy maqsad daromad, ya‘ni asosiy kapitalning saqlanib qolinishi hamda risk darajasi o‗rtasidagi balansni saqlab qolishdan iborat. Shuningdek, bank otaliq vazifasini ham bajarishi mumkin. Bu borada bank aktivlarning jamlanishi va saqlanishi, barcha da‘volar b o‗yicha javob berish, kerakli qarz va meros to‗lovlarni amalga oshirish ishlarini o‗z zimmasiga oladi. Shaxsiy trast xizmatlarining yana bir turi – bu «xususiy agentlik hisob varag‗ini» olib borish hisoblanadi. Unga – asosan bank agent sifatida xususiy shaxsning asosiy aktivlari, moliyaviy ishlarini boshqarish va kunlik xarajatlarini amalga oshirish ishlarini o‗z zimmasiga oladi. M.d. bank xususiy shaxs uchun maosh olish, foiz yoki dividendlar olish va t o‗lash, arenda va qarz majburiyatlarini, shaxsiy xarajatlarni t o‗lash ishlarini amalga oshirish mumkin. Trastning ushbu turida bank xodimlari kerak b o‗lganda o‗z irodalariga muvofiq ish yuritishlari mumkin Unda bu trast «boshqarish huquqiga ega ishonch schyoti » deb nomlanadi Agar bunday huquq bank xodimlariga berilmagan b o‗lsa ular har bir operatsiyani amalga oshirish uchun ruxsat olishlari shart, ammo har ikkala holatda bank o‗zining mijozini doimiy ravishda operatsiyalar haqida xabardor qilib turishlari kerak Tijorat korxonalariga k o‗rsatiladigan trast xizmatlarini 2 turga ajratsa b o‗ladi: agentlik va kafillik Agentlik trastlariga asosan bank firmaning xususiy agenti sifatida ish yuritib k o‗pincha, mijozning manfaatini k o‗zlagan holda qimmatbaho qog‗ozlarni chiqaradi ular b o‗yicha dividendlar to‗laydi hamda hissadorlarning talablariga asosan ularni qaytadan moliyalashtiradi va muddati kelgan majburiyatlarning qarzini o‗zadi Kafillik operatsiyalari bo‗yicha esa trastlar asosan katta kompaniyalarning ta‘minlanmagan mablag‗lari sotiladigan tijoriy qo g‗ozlar bozorining ishlashi bilan bog‗liq Banklardagi trast bo‗limlari tijoriy qo g‗ozlarni sotib olish bo‗yicha hisobini yuritadi realizatsiya qilinadigan qimmatli qo g‗ozlarni investorlarga yetkazib berishni ta‘minlash hamda muddati kelgan qimmatli qog‗ozlarning egalariga 529 b o‗yicha davlat obligatsiyalari v.b. Ko‗plikdagi moliyaviy mahsulot iste‘molchilarning va investorlarning keng qamrovi uchun chiqariladi. Bank yangi mahsulotining keyingi xususiyati ularning limitlangan yoki limitlanmagan shaklda b o‗lishidir. Limitlangan bank mahsuloti - hajmi yoki miqdori qat‘iy chegaralanmagan mahsulot. Bu hajm mahsulot ishlab chiqarayotgan vaqtda o‗rnatiladi. Hajmining ko‗lami bank ustav kapitali miqdori, iste‘molchilar talabi va boshqa shu kabi omillar orqali aniqlanadi. Limitlangan bank mahsulotiga aksiya, obligatsiya, kredit shartnoma turlari va boshqalar kiradi. Bu mahsulot aniq xaridorni hisobga olgan holda chiqariladi. Limitlanmagan bank mahsuloti hajmi chegaralanmagan mahsulot hisoblanadi. Limitlanmagan bank mahsulotlari – hisob-kitob va kredit plastik kartochkalar, turli bank xizmatlari v.b. Yangi bank mahsuloti mulk va mulk huquqi shaklida ham b o‗lishi mumkin. Shunday qilib, bank innovatsiyasi tarkibiga banklarda paydo b o‗lgan yangi bank mahsulotlari kiradi. Hozirgi paytda O‗zbekiston bank tizimida ham bank xizmatlarining yangi turini joriy qilish, ya‘ni axborot texnologiyalari asosida bank operatsiyalarini o‗tkazish, mijozlarga plastik kartochkalardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish, bank va mijozlarni turli dasturiy ta‘minotlar bilan ta‘minlash, mijozlarga uyida xizmat k o‗rsatish tizimini rivojlantirishga katta e‘tibor berilmoqda. Shaxsiy kompyuterni bank kompyuter tizimiga bo g‗lash quyidagi operatsiyalarni bajarish uchun imkoniyat yaratadi: joriy kun hisobi b o‗yicha balansni olish, qoida va yo‗riqnomalar bilan tanishish; tegishli davr mobaynida hisobdagi pul mabla g‗larining harakati to‗g‗risida hisobot olish; tovar va xizmatlar uchun hisob-kitoblarni amalga oshirish; qimmatli qo g‗ozlar bilan bog‗liq va boshqa operatsiyalarni amalga oshirish. Yuqorida qayd etganimizdek, hozirgi paytda respublikamiz tijorat banklari «Bank - mijoz» tizimi bo‗yicha o‗z mijozlariga uylariga va ishxonalariga bank xizmatlarini k o‗rsatishni taklif qilmoqda. Mijozlar - tizimdan foydalanuvchilar bankdan disket va parolni oladilar hamda shundan s o‗ng to‗lov topshiriqnomasini t o‗ldirishlari va elektron imzo chekilgandan so‗ng modem bo‗yicha bankka yuborishlari mumkin. Bankda hujjatlar qabul qilinadi, tekshiriladi va kamchiliklar topilmasa, mijozning hisobidan pul mabla g‗lari avtomatik ravishda ko‗chiriladi. 530 «Bank - mijoz» tizimi to‗lov hujjatlarini bankka u‗zatish, mijozning hisobidan k o‗chirmalar olish, mijozlarning hisobiga pul mabla g‗larining kelib tushishi bo‗yicha to‗lov hujjatlarining nusxasini olish, bank bilan elektron matnli xabarlar orqali axborot almashinish, axborot tariqasidagi ma‘lumotlarni olishimkonini beradi va uzatilayotgan ma‘lumotlarning maxfiyligi, saqlanishini va xaqqoniy- ligini ta‘minlaydi. Mijozlarga uylarida xizmat ko‗rsatish tizimi chakana bank xizmatlarining asosiy shakliga aylanib bormoqda. Bank b o‗limlari tomonidan mijozlarga k o‗rsatiladigan xizmatlar, kredit va to‗lov kartochkalari, bankomatlardan foydalanishga asoslangan xizmatlarni mijozlarga uylarida k o‗rsatiladigan bank xizmatlarining yagona tizimini shakllantiradi. Respublikamiz bank tizimida mavjud b o‗lgan zamonaviy yangi texnologiyalarga asoslangan bank dasturlari bank va mijozning avtomatlashtirilgan o‗zaro aloqasi uchun belgilangan b o‗lib, pul mablag‗lari operativ boshqarishning o‗sishiga va quyi- dagilarga imkoniyatlar yaratadi: - mijozning har kuni bankka qat namasligi hisobiga o‗z vaqtini va mabla g‗ini tejashga; - manzilning uzoq yaqinligiga qaramasdan mijozning bankni o‗zi ixtiyoriy ravishda tanlashiga; - bank mijozlari b o‗lgan fuqarolarga ularning uyida, yuridik tashkilotlarga esa ularning idoralarida avtomatlashtirilgan ish joyini tashkil qilgan holda bank xizmatini k o‗rsatishga; - operatsion va axborotlar sohasida mijozga k o‗rsatiladigan xizmat doirasini kengaytirishga; - bank buxgalterlarining mehnat unumdorligini oshirishga; - amallar (operatsiyalar)ning yuqori tezlikda va sifatli r o‗yxat qilinishini ta‘minlashga. - bank mijoz dasturiy majmuasining ishlashi bank bilan mijoz o‗rtasida kommunikatsion aloqa tarmog‗i orqali faylda ma‘lumotlar almashinuviga asoslangan. Bankning mijozlarga bank yangi xizmatlarini k o‗rsatish borasidagi dasturlarining asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: - elektron pul hisob-kitob hujjatlarini tayyorlash; - so‗rovnomalar va xabarnomalarni shakllantirish; - elektron imzo va ma‘lumotlarni raqamlash; - bank bilan modem aloqasi; - ma‘lumotlarni qabul qilish va uzatish; - qabul qilingan ma‘lumotlarni qayta ishlash; 543 boshqarish vazifasini o‗z zimmasiga olishi bo‗yicha ikki taraflama ishonch munosabatlarini o‗rnatishdan iborat. Trastning obyekti sifatida qonun obyektlariga javob beradigan har qanday turdagi, shu jumladan, garovga q o‗yilgan mulklar olinishi mum- kin. Ya‘ni, bu korxonalar va ularning aktivlari, mahsulotlar, yer may- donlari, k o‗chmas mulk, pul mablag‗lari, qimmatbaho qog‗ozlar, valyuta moddiy boyliklari, mulkiy huquqlar b o‗lishi kerak. Trast operatsiyalari b o‗yicha munosbatlar muassis va mulk egasi taraflaridan tuziladigan shartnomaning imzolanishidan s o‗ng boshlanadi. Trast operatsiyalarini boshqarish aktivlarga egalik qilishining bar- cha yoki ba‘zi bir qirralarini o‗z ichiga olishi mumkin. Ya ‘ni: • saqlash; • ishonchli shaxsning manfaatini ko‗zlab chiqish (hissadorlar majli- si, ssuda v.h.); • daromad va investitsiyalash faoliyatini boshqarish; • aktivlar oldi-sotdisi; • qog‗ozlarni jalb qilish va to‗lash, qimmatbaho qog‗ozlari chiqarish va joylashtirish; • huquqiy shaxsning tashkil etilishi, qayta tashkil etilishi va tugati- lishini amalga oshirish; • mulkka bo‗lgan egalikning o‗tkazilib yuborilishi (sovg‗a, meros va h.k. sifatida); • mijozning shaxsiy bank schyotlarini, kassa va moliyaviy xo‗jalik ishlarini yuritish hamda majburiyatlar b o‗yicha hisob-kitoblarni amalga oshirish; • korxonaning qayta tashkil etilishi yoki bankrotlikka uchrashi vaq- tlarida vaqtinchalik boshqaruvni o‗z qo‗liga olish v.b. Jahon amaliyotida odatda, bank trast operatsiyalarini uch turga ajratishadi: 1. Xususiy shaxslarga k o‗rsatiladigan trast xizmatlari. 2. Tijorat korxonalariga k o‗rsatiladigan trast xizmatlari. 3. Notijorat tashkilotlariga k o‗rsatiladigan trast xizmatlari. Xususiy shaxslarga k o‗rsatiladigan trast xizmatlari chet el banklari tomonidan keng taqdim etiladi. Ulardan shaxsiy mulkni boshqarish, vositachilik, o‗z ta‘minotiga olish v.b. Meros b o‗yicha tashkil etiladigan trastlar «meros trastlari» deyiladi va faqatgina mulk egasining vafotidan s o‗ng kuchga kiradi. Xususiy shaxslar, shuningdek , «hayot davomidagi trastlarni» tashkil etishi |
