Jan`ıltpashlar

Jumbaq - kórkem awızeki dóretpeleriniń belgili bir janrı bolıp esaplanadı. Uyqasımlı qatarlardıń járdeminde bir nársege usatıw arqalı jasırǵan zattı tabıwdı qoyıw jumbaqlardıń tiykarǵı mazmunın quraydı. Jumbaqlar adamlar arasında, ásirese onıń jas buwını - balalar arasında kóp aytılıwı, kóp qollanılıwı menen ayrılıp turadı.
Qaraqalpaq folklorındaǵı jumbaq janrın folklordıń basqa janrları menen shatastırıw kerek emes. Biz jumbaq degende xalıq tárepinen dóretilgen bir, eki, tórt, altı, onnan da kóp qatardan turatuǵın, óz betinshe kóriniske iye, bólek aytılıp sheshiwdi talap etetuǵın tayar qáliplesken tekstke iye, úlkenler, kóbinese balalar arasında aytılatuǵın óz aldına bir janrdı túsinemiz.
Jumbaqlar tematikası jaǵınan oǵada bay. Olardıń bir qatarı ay, kún, haqqında, juldızlarǵa arnalǵan. Mısalı: kún haqqında "Aq sandıǵım ashıldı, ishinen jipek shashıldı", "Bir párshe pátir, álemge tatır" delinse, ay hám kún tuwralı "Bir kólde eki jayın, biri ketse biri tayın" degen jumbaqlar dóretilgen. Al juldızlar jóninde "Tam basına tarı jaydım", "Biz, biz, biz edik, biz mınlaǵan qız edik, tań atqansha jayıldıq, tań atqan soń joyıldıq"- degen jumbaq toqılǵan. Sonday-aq jumbaqlar burınnan sońǵı óz mazmunına iye aspan álemin qorshap alǵan tábiyattı, haywanat hám ósimlikler dunyasın, adam kún-kórisiniń barlıq táreplerin, úy ruzgershiligin zatlardıń hámmesin, óndiris quralların óz qarmaǵına alıp, olardıń sır sandıǵı etip, jas áwladqa olardı sheshiwdi úyretip baradı. Jumbaq balalardıń eń súyikli janrı. Durısında da jas áwladtıń ǵana emes, al ulıwma adamlardıń oy-órisin, oylanıwın oy qortıwın salıstırmalı usıl menen belgili bir logikalıq juwmaqlarǵa kelip támiyinleytuǵın, kórinislerdi tolı sır menen ózinshe kórkem bayanlawdı úyretetuǵın qaraqalpaq kórkem awızeki xalıq dóretpeleriniń eń áhmiyetli bir túri bolıp esaplanadı.


Jan`ıltpashlar
a) Ju`werini shımshıq jep ketti. Iyesi erten` kelemen, dep ketti. Kelmey ketkir soqır shımshıq ju`werini iyesi kelgenshe bu`ldirip ketti.
b) To`rt la`ylek tawg`a shıg`ıp, ha`kkelemekshi bolıptı. Ha`kkeleklese de ha`kkelemekshi bolıptı.
II. So`z oyınları
a) Almaxan almanı al, ma`!
Almanı Almaxannan alma.
b) Men- g`o sizin` alman`ız,
Pispey turıp alman`ız,
Nartajıg`a uqsap, son`,
Way qarnım! – dep qalman`ız


III. Jumbaqlar
a) Ju`rer tegis sızıqtan,
Barmaqları polattan,
Iyninde bar qapshıg`ı,
U`lken temir sebetten (Paxta teriw mashinası)
b) Kelsen`iz de,
Ketsen`iz de,
Ha`mme waqıt qol beriwdi,
Jol beriwdi,
Ha`rgiz umıtpas. (Esik)
d) G`arbızım bir ayaqlı,
Qabıg`ın ren`ge boyaptı,
Ko`rseter barlıq jaqtı,
Jaqın ja`ne uzaqtı (Globus)


IV. Maqallar
a) Birlesken jawdı jen`er.
b) Dostın` so`zin taslama, taslap basın`dı shayqama.
d) Aldın oyla, son` soyle.
e) U`lkennin` de, kishinin` de so`zin tın`la.
Joqarıdag`ı wazıypalardı orınlawda to`mengi erinnin` erkin tu`rde tu`siwin baqlap turıw kerek.