Jaqtılıqtıń ekilemshi sınıwı elektr maydanında jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı

2. 1. Jaqtılıqtıń ekilemshi sınıwı
Fizikalıq qásiyetleri jónelislerge baylanıslı bolmaǵan ortalıq izotrop ortalıq dep, jónelislerge baylanıslı bolǵan ortalıq anizatrop ortalıq dep ataladı. Derlik barlıq ashıq kristal dielektriklar optikalıq anizatrop bolıp tabıladı, yaǵnıy olardan jaqtılıq ótkeninde jaqtılıqtıń optikalıq ózgeshelikleri kristaldıń baǵdarına baylanıslı boladı bunıń nátiyjesinde jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı dep atalǵan hádiyse júz beredi. Bul hádiyse island shpati (kalsiy karbanat tuzining kórinislerinen biri, CaCO3-geksaganal sisteması daǵı kristallar) ushın 1670-jılda Erazm Bartolomin tárepinen baqlanǵan. Eger island shpatina jaqtılıq tusse, kristaldan eki bir-birine hám túsip atırǵan nurga parallel nur shıǵadı. Eger túsip atırǵan nur kristalǵa perpendikulyar sonda da sınǵan nur ekige bólinedi. Bul nurlardan birewiniń elektr terbelisleri kristaldıń bas optikalıq tegisligine perpendikulyar boladı jáne bul nur ápiwayı nur (o) dep ataladı. Ekinshi nurdıń elektr terbelisleri bolsa kristaldıń bas optikalıq tegisliginde boladı hám; bul nur ózgeshe nur dep ataladı (e) dep ataladı. (1-súwret)[3].

1-súwret. Jaqtılıqtıń kristallda ekilenip sınıwı.

2-súwret. Altimúyeshli kristallda jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı.

3-súwret. Ashıq plastinkada jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı.

4-súwret. Plastinkada jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı.

5-súwret. Awma parallelepipedda jaqtılıqtıń ekilenip sınıwı

Polyarliq sistemaǵa kiretuǵın kristallardan basqa hámme kristallar nurdi ekilemshi sındırıw ózgesheligine iye. Ápiwayı hám ózgeshe nurlarǵa bólinedi, bunday eki nurga bóliniwdiń tiykarǵı sebebi ortalıqtıń anizatropliǵi bolıp tabıladı. ⦋1⦌.

6 -súwret.
Izotrop ortalıq ushın
(1)
n = (2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
Kristalǵa kirip bóleklengen hár eki jaqtılıq nurlar óz-ara jo'nelishlarde sızıqlı polyarlaǵan bolıp tabıladı.
Kristallarda sonday jónelis bar, eger áne sol baǵdarı boyınsha jaqtılıq nurı taslansa jaqtılıqtıń ekilenip sınıw hádiysesi júz bermeydi, Bul jóneliske kristalldıń optikalıq kósheri dep ataladı⦋2⦌.