Ájiniyaz atíndaǵÍ NÓkis mámleketlik pedagogikalíq institutí fizika-matematika fakulteti

Izbe-iz hám parallel jalǵaw. Shınjırdaǵı lampa kúygen waqıtta qanday effekt bolıwın kórip shıǵamız. Eger lampa ishindegi kishkene sım (speral) janıp turǵanda, lampa janıp turadı. Lampa janıp turǵanda (lampa ishindegi sım molekulaları ólpeń parlanip qattı jaǵdaydan gaz jaǵdayǵa ótedi. Solay etip, lampa ishindegi sım barǵan sayın jeńishkelesip hám aqırında úziledi).
11-bólimde 3 lampa parallel jalǵanǵan shınjırdı kórip shıǵamız. Shama menen oylayıq, lampalardan birewiniń ishindegi sımı úzilgen.
a) Basqa eki lampa menen ne júz boladı?
b) Kúygen lampanıń basqalarınan parqı barma?
c) Bir lampa alıp taslansa, arsha aǵashındaǵı hámme lampalar óship qalsin.. Bul halda izbe-iz jalǵanıw bola ma yamasa parallel jalǵanıw bola ma?
Juwaplar :
a) Olar janadı.
b) joq (Olar hámmesi kúygeninen qaramastan, parıq etpeydi);
c) izbe-iz.
Endi 13-bólimdegi suwretde kórsetilgen parallel jalǵanǵan shınjırdı kórip shıǵamız. Shınjırdaǵı lampalardan birewi kuyip qalsa, tok basqa ótkeriwshilerden óte beredi. Kúygen lampa bolǵan ótkizgishten tok ótpeydi. Soǵan itibar beriń, “parallel” sózi, qarsılıqlar bir-birine geometriyalıq parallel emes, bálki elektr zaryadınıń batareya oń polisinen teris polisine barıw ushın túrli jollar bar. Batareya bul klemmasinan 2- sine basqa ótkizgish arqalı ótiwi múmkin.
a) Eger sol shınjırda eki lampa kuyip qalsa, úshinshi lampa menen ne júz beredi?
b) Sizdiń úyingizdagi shınjır izbe-izbe yamasa parallel?
Juwaplar :
a) janıp tura beredi,
b) parallel ( Eger bir elektr qurılma kuyse yamasa óshirilse, qalǵanları isleyberedi).

Om nızamı differensiyal kóriniste jazıw múmkin.

Cilindr kese kesimindegi tok: I = jdS Cilindrǵa quyılǵan kernew: u=Ed cilindr qarsılıq R=

onday jaǵdayda dan yamasa
salıstırma elektr ótkeriwsheńlik
Solay eken j=E bul Om nızamıń differensial kórinisi.

Joul-Lens nızamı.

Ótkizgishten elektr tokı ótkende ótkizgish qıziydi. Ingliz fizigi Joul hám odan ǵárezsiz túrde orıs fizigi Lens tájiriybede ótkizgishten ajralıp shıǵıwshı ıssılıq muǵdarı ótkizgish qarsılıgına, tok kúshin kvadratına hám tok ótken waqıtqa proporsional ekenligin anıqladı. Q= I² R t
Eger tok waqıt boyınsha ózgerse dQ=I² Rdt Q=  I²Rdt
Cilindrǵa uqsas elementar kólem alamız. Onıń qarsılıǵı

ondaǵı tok kushi I=jds

Joul-Lens nızamına tiykarlanıp bul kólemnen dt waqıtta ajralıp shıǵıwshı ıssılıq muǵdarı:

dQ=I²Rdt=(jds)² dt=j²dsd*dt=j²dvdt dv=dsd
Birlik waqıtta birlik kólemnen ajralıp shıǵıwshı issilik muǵdarı tokdiń salıstırma quwatı dep ataladı.
w=j² : j=E
bunday jaǵdayda
w= . ² E²= E² ; w=E² ;
Bul Joul-Lens nızamınıń differensial kórinisi bolıp tabıladı.