Jinoyatchilik, hiluquqbuzarlik va uning motivatsiyasi

Jinoyatchilik, hiluquqbuzarlik va uning motivatsiyasi.

Deviant (deviant) xatti-harakatlar haqida gapirganda, sotsiologlar bu " ijtimoiy hodisa”, ma'lum bir jamiyatda rasman o'rnatilgan yoki amalda o'rnatilgan normalarga mos kelmaydigan inson faoliyatining ommaviy shakllarida ifodalangan.

Deviant xulq-atvorning asosiy ko'rinishlari, sotsiologlarning fikricha, ichkilikbozlik, poraxo'rlik, byurokratizm, mansab mavqeini suiiste'mol qilish, iste'molchilik, shaxsga qarshi jinoyatlar, qo'pollik, sarsonlik, mehnatga, o'z vazifalariga insofsiz munosabatda bo'lish, mehnat intizomini buzish, xohish-istak. jamiyatdan ko'proq olish, berishdan ko'ra, nikoh va oilaga mas'uliyatsiz munosabat, noto'g'ri boshqaruv.
Jamiyatning ijtimoiy, madaniy va texnik rivojlanishidagi orqada qolish bilan bog'liq ob'ektiv sabablar ham, deviant xatti-harakatlarning sub'ektiv sabablari (oilaviy tarbiyadagi kamchiliklar, aqliy og'ishlar va boshqalar).
Jinoyatning barcha ko'rinishlari (ya'ni inson huquqlariga qarshi qaratilgan xatti-harakatlar) shaxs, ijtimoiy institutlar va jamiyat manfaatlariga tahdid soladigan o'ta og'ir xatti-harakatlardir.
Albatta, lekin bir jamiyat qonunga xilof xatti-harakatlar deganda nimani anglatishini, ularga qarshi qanday vositalar va usullar bilan kurashayotganiga befarq qolmadi. Shuning uchun ham ko‘pchilik olimlar jinoyatlar tarkibini, ularning dinamikasini, jinoyatchilarning o‘zlarini o‘rganishga katta e’tibor berishadi.
Sotsiologik usullardan foydalanish 80-yillarning oxirlarida jinoyat olamini baholash imkonini berdi. Sobiq SSSR hududida yoshi bo'yicha barcha jazoni o'tayotgan fuqarolarning 27,4 foizini 25 yoshgacha bo'lgan fuqarolar, 25 yoshdan 55 yoshgacha - 67,2 nafarni, 55-60 yoshlilar - 4,4 nafarni va 60 yoshdan oshgan fuqarolar - 1 nafarni tashkil etdi. %. Ya'ni, jinoyatchilar umumiy sonida yoshi bo'yicha ko'proq ulushni yoshlar egallaydi. Xuddi shu naqsh bugungi kunda ham mavjud.
Tarkibiga ko`ra jinoyatlar quyidagicha taqsimlangan: qasddan og`irga yetkazish tana jarohati-10,1%, o'g'irlik davlat mulki- 9,8%, zo'rlash - 8,6%, talonchilik - 6,5%, talonchilik - 5,7%, davlat mulkini o'g'irlash - 2,0%. Shaxsga qarshi sodir etilgan jinoyatlar (talonchilik, talonchilik, qotillik, zo'rlash va boshqalar) statistik ma'lumotlarini umumlashtirib, asosiy xulosaga kelish mumkin: birinchi navbatda, inson himoya qilinishi kerak. Sotsiologik tahlil bittasini aniqlash imkonini beradi muhim holat: jinoyatchilar tarkibi ijtimoiy tuzilma bilan unchalik bog'liq emas. Bu jarayonda hal qiluvchi moment hisoblanadi har xil turlari deformatsiyalangan ong va xatti-harakatlar.
Umumiy ob'ektiv va sub'ektiv sharoitlar faqat deviant xatti-harakatlarning ehtimolini belgilaydi, lekin ularning bevosita sabablari emas. Imkoniyatning odamlarning harakatlari orqali haqiqatga aylanishi mikromuhit darajasida amalga oshiriladigan o'ziga xos omillarga bog'liq. Xuddi shu iqtisodiy ijtimoiy-psixologik sharoitda odamlarning xatti-harakatlarida sezilarli farqlarni kuzatish kerak. Ular, birinchi navbatda, oiladagi vaziyatdan kelib chiqishi mumkin, ya'ni. oilaviy ta'limning kamchiliklari. Chunonchi, ota-onaning ko‘r-ko‘rona mehr-muhabbati, farzandlarining gunohsizligiga ishonishi, har qanday nomaqbul ishlarni kechirishi ularning tarbiyasiga salbiy ta’sir qiladi. Yoki baqirish, so'kish, kaltaklash kabi "tarbiya usullari" bolaning begonalashishiga olib keladi, ayniqsa, o'smirlik davrida g'azab, nafrat, hatto tajovuzkorlik paydo bo'ladi, bu esa g'ayrioddiy xatti-harakatlarga asos bo'ladi.
Ikkinchidan, odamlarning xatti-harakatlaridagi og'ishlar ta'lim yoki mehnat jamoasidagi vaziyat bilan bog'liq bo'lishi mumkin. Demak, salbiy axloqiy-psixologik iqlim, guruh normalari va ijtimoiy me'yorlar o'rtasidagi nomuvofiqlik, moslashishdagi qiyinchiliklar, ayrim jamoalarda to'g'ri talabchanlikning yo'qligi, nizolar va muloqotdagi keskinlik deviant xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, shaxs bir vaqtning o'zida bir nechta jamoalarga, guruhlarga tegishli bo'lib, ularning ta'siri inson xatti-harakatlarida salbiy xususiyatlarning to'planishiga olib kelishi va noqonuniy xatti-harakatlarga olib kelishi mumkin, shuningdek, qarama-qarshi bo'lishi mumkin.
Jinoyat tushunchasi va belgilarini aniqlashda turli xil yondashuvlar qo'llaniladi: huquqiy, sotsiologik, falsafiy, biologik.
Huquqiy yondashuv - bu jinoyatni jinoyatlar yig'indisi nuqtai nazaridan ko'rib chiqish. Jinoyat haqida umumiy tasavvurni shakllantirish uchun alohida jinoyatlarning shakllari, turlari, sabablari, sharoitlari va asosiy belgilarini aniqlashga e’tibor qaratilgan.
Sotsiologik yondashuvda jinoyat hodisasi ijtimoiy yovuzlik sifatida qaralib, konkret jinoyatlar uning alohida ko‘rinishlari sifatida tushuniladi.
Falsafiy yondashuv shu bilan tavsiflanadiki, u qo‘llanilganda jinoyat hodisasi “yaxshi” va “yomonlik”ni falsafiy tushunish nuqtai nazaridan qaraladi.
Biologik yondashuv jinoyatni alohida shaxslarning ruhiy va jismoniy og'ishlari natijasida yuzaga keladigan kasallik holati sifatida ko'rib chiqadi.
Shu bilan birga, ushbu yondashuvlarning har birini alohida qo'llash ma'lum kamchiliklarga ega, buning natijasida jinoyat hodisasini tahlil qilish uchun uni o'rganishga kompleks yondashuv talab etiladi.
Shunday qilib, jinoyat- turli sodir etilgan va davom etayotgan jinoyatlarda ifodalangan ijtimoiy va jinoyat-huquqiy hodisa. Biroq jinoyat qonunga xilof qilmishlarning oddiy majmui bo‘lmagani uchun oddiy emas, balki o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan statistik majmui haqida gapirish kerak. Shu munosabat bilan jinoyat ommaviylik, tartibsizlik, barqarorlik kabi xususiyatlar bilan tavsiflanadi.