Jismoniy shaxslarni soliqqa tortishni takomillashtirish Reja. Kirish

Trendlarni prognozlash modellari. Ijtimoiy-iqtisodiy tadqiqotlardagi statistik kuzatuvlar odatda muntazam ravishda doimiy ravishda amalga oshiriladi va vaqt qatorlari shaklida taqdim etiladi. x t, qaerda t \u003d 1, 2, ..., p. Trend regressiya modellari vaqt qatorlarini statistik prognozlash vositasi sifatida ishlatiladi, ularning parametrlari mavjud statistik bazadan foydalangan holda baholanadi, so'ngra asosiy tendentsiyalar (tendentsiyalar) ma'lum vaqt oralig'ida ekstrapolyatsiya qilinadi.
Statistik bashorat qilish metodologiyasi har bir seriya uchun ko'plab modellarni yaratish va sinovdan o'tkazishni, ularni statistik mezonlarga qarab taqqoslashni va bashorat qilish uchun eng yaxshilarini tanlashni o'z ichiga oladi.
Statistik tadqiqotlarda mavsumiy hodisalarni modellashtirishda ikki xil tebranishlar farqlanadi: multiplikativ va qo'shimchalar. Multiplikatsion holatda mavsumiy tebranishlar diapazoni vaqt o'tishi bilan trend darajasiga mutanosib ravishda o'zgaradi va statistik modelda faktor bo'yicha aks etadi. Qo'shimcha mavsumiylik bilan, mavsumiy og'ishlarning amplitudasi doimiy va trend darajasiga bog'liq emas deb taxmin qilinadi va dalgalanmalarning o'zi modelda atamalar bilan ifodalanadi.
Ko'pgina bashorat qilish usullarining asosini o'rganilayotgan davrda, uning chegaralaridan tashqarida ishlaydigan naqshlar, bog'lanishlar va munosabatlarning tarqalishi bilan bog'liq ekstrapolyatsiya yoki - so'zning keng ma'nosida - o'tmish va hozirgi zamon bilan bog'liq ma'lumotlarga asoslanib, kelajak haqida g'oyalar olishdir.
Eng mashhur va keng qo'llaniladigan trend va adaptiv prognozlash usullari. Ikkinchidan, avtoregressiv va harakatlanuvchi o'rtacha usullar (Box-Jenkins va adaptiv filtrlash), eksponensial tekislash usullari (Xolt, Braun va eksponent o'rtacha modellar) va boshqalarni ajratib ko'rsatish mumkin.

2-jadval

Jahon miqiyosida ijtimoiy sohalarda daromad solig’i stavkalarining
qo’llanilishi²
Daromad solig‘ini to‘lovchining o‘zi daromadlar xaqida deklaratsiya to‘ldirish yo‘li bilan aniqlaydi va deklaratsiyani soliq, organlariga taqdim etadi. Soliq organlari soliq to‘lovchining o‘zi taqdim etgan hisobot ma‘lumotlari asosida jismoniy shaxsning to‘lashi lozim bo‘lgan soliq summasi yoki qaytarib beriladigan pul miqdorini aniqlaydi.
Soliq solinmaydigan eng kam miqdor o‘z mohiyati va ahamiyatiga ko‘ra standart chegirma deb ataluvchi – AQSh qonunchiligida nazarda tutilgan imtiyozga yaqindir. Standart chegirma soliq solinmaydigan eng kam miqdor bilan baravar ravishda qo‘llanib kelinadi. U soliq solinmaydigan eng kam miqdor singari qat‘iy qayd etilgan summada, masalan, 5,5 ming dollar (yolg‘iz soliq to‘lovchilar uchun), 11 ming dollar (er-xotinlar uchun) va 2 ming dollar (bir uy xo‘jaligidagi har bir shaxs uchun) ifodalanadi. Masalan, to‘rt kishidan iborat bir oila – 8 ming dollar standart chegirmaga ega18. AQShdagi imtiyozning muhim farqi shundan iboratki, soliq to‘lovchi standart chegirma o‘rniga o‘z chiqimlarini moddalar bo‘yicha hisoblash usulini qo‘llash mumkin. Bu xarajatlarni yalpi daromaddan chiqarib tashlashga ruxsat etiladi (tibbiy xizmat va dori-darmon sotib olish xarajatlari; tish do‘xtiri xizmatlariga haq to‘lash; ipoteka krediti bo‘yicha to‘lanadigan foizlar va shu kabilar).
Bizda bu xildagi xarajatlar soliqqa tortiladigan daromaddan chiqarib tashlanmaydi. Chunki hozircha, bizning nazarimizda, mamlakatimiz iqtisodiyoti bunday imtiyozli xarajatlarga tayyor emas. Bu aholining daromadlarini soliqqa tortishni yanada takomillashtirish yo‘lida yangi bosqich bo‘lishi mumkin.
Chegirib tashlanadigan eng kam miqdorni ilmiy asoslangan holda belgilash soliq stavkalarining ko‘paytirib borilishiga ham asos bo‘lishi mumkin. Bunda birinchi navbatdagi vazifa – stavkalarni oshirish va ularni tabaqalashtirish chegaralarini belgilashga muhim yondoshuvlarni ishlab chiqishdan iboratdir.
O‘zbekistonda boshlang‘ich va pirovard stavkalar miqdori hozirgi vaqtda kuzatilayotgani kabi, shak-shubhasiz turlicha bo‘lishi tabiiydir.
Dastlabki soliq stavkasidan oshirilgan soliq stavkasiga o‘tish, ya‘ni ko‘payib borishning boshlanishiga o‘tish uchun olinadigan daromad soliq solinmaydigan eng kam miqdordan ko‘p marta ortiq bo‘lishi lozim. Bizning fikrimizcha, soliq stavkasini oshirib borishni soliqqa tortilmaydigan eng kam miqdordan kamida o‘n baravar ortiq bo‘lgan daromaddan boshlash kerak. Faqat ana shunday daromadgina kambag‘allik chegarasidan ancha uzoqlashish imkonini beradi va shu sababli soliq stavkasini birmuncha oshirish mumkin bo‘ladi.
Eng murakkab masala – soliqning eng kam va eng yuqori stavkalar to‘g‘risidagi masaladir. Bizning nazarimizda, avvalo eng yuqori va eng kam stavkalar nisbati nimalarga bog‘liqligini aniqlab olish nazariy jihatdan muhimdir.
Bu erda asosiy omil – jamiyatning tabaqalarga bo‘linishi, eng badavlat 10 foiz aholi bilan eng kambag‘al 10 foiz aholi daromadlari o‘rtasidagi tafovutdir. Hozirgi vaqtda O‘zbekistonda bu koeffitsient ancha katta hisoblanadi. Shu sababli daromad solig‘ining eng yuqori va eng kam stavkalari o‘rtasida katta tafovut o‘zini oqlaydi. Bizga ma‘lumki, rivojlangan mamlakatlarning aksariyat qismida aholidan daromad solig‘i ko‘payib boruvchi (progressiv) usulda davlat budjetiga tortiladi (bizda ham shu usulda), ammo AQShda bunday usul mustasnodir.
Jismoniy shaxslar daromadini soliqqa tortish amaliyotida soliq stavkasi miqdorini progressiv (ko‘payib boruvchi) usuli bilan birgalikda, aholining ayrim qatlamlari uchun regressiv (kamayib boruvchi) usulidan ham foydalanish lozim. Soliqqa tortishni bu uslubining ahamiyatli tomoni shundan iboratki, daromad o‘sib
borgan sari soliq stavkasi miqdori muvofiq ravishda kamayib boradi. Amerika aholisi uchun daromad solig‘ining yuki yuqorida keltirilgan misolimizdan ma‘lumki, soliqlarning yuqori stavkasi 33 foiz bo‘lib hisoblansa-da, ammo soliqning o‘rtacha stavkasi aholining daromadi qanchalik oshishidan qat‘iy nazar 28 foizdan oshmayapti. O‘zbekistonda esa daromad solig‘ining stavkasi oshishi bilan, o‘rtacha stavkasi ham oshib ketayapti. Aholi daromadlaridan soliq olishda O‘zbekiston va AQSh o‘rtasidagi asosiy farq yana shundaki, AQShda inflyatsiyaning yo‘qligi tufayli daromad kategoriyalari bo‘yicha soliqning eng yuqori stavkalari ko‘p yillar davomida qayta ko‘rib chiqilmaydi.
Biroq u erda soliq olinadigan guruhlarga tushib qolishini bartaraf qilish maqsadida inflyatsiya sur‘atlari bilan mos ravishda shaxsiy daromad solig‘ini indeksatsiya qilish ko‘zda tutilgan. Shunday qilib, inflyatsiya sharoitida uning darajasiga qarab, nafaqat standart chegirmalar o‘lchami va ko‘zda tutilgan shaxsiy imtiyozlar, balki soliq guruhlari ham to‘g‘rilab boriladi.
O‘zbekiston sharoitida oylik inflyatsiya hali ham ahamiyatli hajmni tashkil qilar ekan va shunga mos ravishda oylik ish haqi kompensatsiya qilinib, oshirilib borilar ekan daromad guruhlari bo‘yicha tarif setkalari ham izchil qayta ko‘rib borilishi zarur. Chunki ishchilar daromadining inflyatsion o‘sishining katta qismi 33 foizli soliq stavkasiga to‘g‘ri kelib qoladi. Buni amalga oshirish shuning uchun ham zarurki, inflyatsiya ta‘sirida aholi real daromadlarining kamayishi o‘z vaqtida bartaraf etiladi. Bu erda iqtisodiy va statistik aniq ma‘lumotlar va umuman, aholining real daromadlari haqida, inflyatsiyani tashkil etuvchisi chiqarib tashlangan va inflyatsiya sur‘atlari bilan to‘g‘rilangan doimiy baholardagi sonli ko‘rsatkichlar tushuniladi.
Shu sababga ko‘ra, soliq siyosatini bundan keyingi takomillashtirish doirasida daromad solig‘i siyosatiga, real inflyatsiyani hisobga olgan holda, jiddiy diqqat e‘tiborini qaratish zarur.
Umuman olganda, turmush darajasini aniqlashga bag‘ishlangan tadqiqotlarda aholi daromadlarini inflyatsiyaga to‘g‘rilab, nominal emas, real daromadlarni aniqlash joiz, ya‘ni bunda daromad soliqlari va boshqa turdagi majburiy to‘lovlar chiqarib tashlanishi kerak.

Xulosa
Zamonaviy dunyodagi statistika bu ma'lumotlarni to'plash, qayta ishlash va tahlil qilish tizimidir. U asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlarning miqdoriy baholari va prognozlarini, shuningdek mikroiqtisodiy ko'rsatkichlarni, masalan, savdo hajmi, bank, sug'urta va ishlab chiqarishdagi tavakkalchilik darajasi, aholining iste'molchilar xulq-atvorining xususiyatlari, demografik va ijtimoiy vaziyat va boshqalarni ta'minlash uchun mo'ljallangan.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida boshqaruv tuzilmalarining axborot hajmi, tarkibi, ishonchliligi va samaradorligiga bo'lgan talablari sezilarli darajada o'zgardi. Iqtisodiyotning asosini davlat korxonalari emas, balki millionlab bozor agentlari tashkil etadigan ob'ektiv shartlar ko'plab ko'rsatkichlar tizimlari bo'yicha doimiy buxgalteriya hisobidan selektiv hisobga o'tishga olib keladi. Namunaviy ma'lumotlar asosida jamiyatda sodir bo'layotgan jarayonlarni baholashga imkon beradigan statistik konstruktsiyalar amalga oshiriladi.
Bozor sharoitida, tovar ishlab chiqaruvchi mustaqil bo'lib, korxonaga murojaat qilganda, firma direktiv xarakterga ega emas, erkin makroiqtisodiy ma'lumotni ishlab chiqish uchun cheklangan birlamchi ma'lumotlarning axborot imkoniyatlaridan foydalanish zarur. Rossiya iqtisodiyotining jahon hamjamiyatiga faol qo'shilishi undan mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy holatini etarlicha baholash, xalqaro sheriklar bilan bir xil statistik tilda suhbatlashish imkoniyatini yaratadigan buxgalteriya hisobi va statistikasining umume'tirof etilgan tizimiga o'tishni talab qildi.
Rossiya va mintaqalarning zamonaviy iqtisodiyotining dinamikasi yalpi ichki mahsulotni ishlab chiqarish va undan foydalanishni har chorakda, har oyda baholashni talab qiladi, ya'ni. ham moddiy ishlab chiqarish sohasi, ham iqtisodiyot tarmoqlari - tijorat banklari, sug'urta kompaniyalari, fond birjalari va bozor infratuzilmasining boshqa elementlari faoliyati natijalarini tahlil qilish.
Iqtisodiy faol aholini, haqiqiy va yashirin ishsizlikni, turmush darajasi va aholining turli qatlamlarining sotib olish qobiliyatini tavsiflovchi ijtimoiy-iqtisodiy va demografik jarayonlar to'g'risidagi ma'lumotlarni yig'ish, qayta ishlash va tadqiq etish texnologiyalari hozirgi kunda katta ahamiyat kasb etmoqda.
Jamiyatda ro'y berayotgan o'zgarishlar bizning o'tish davridagi iqtisodiyot haqidagi bilimlarimiz doimo boshqaruv ehtiyojlaridan orqada qolishiga olib keladi. Shu munosabat bilan, agar boshqaruv tizimida hech qanday o'zgarishlar ro'y bermasa, statistik faoliyat oldindan ma'lum bir "maxsus" (shu jumladan inqirozli) vaziyatlarning paydo bo'lishi to'g'risida signal berishga qodir bo'lgan taxminiy komponentni o'z ichiga olishi kerak.
Bugungi kunda turli xil mulkchilik shaklidagi korxonalar, muassasalar va firmalar orasida mikroiqtisodiy darajada iqtisodchi-statistik mutaxassislarga bo'lgan ehtiyoj katta ekani qayd etilgan. Tegishli mutaxassislik bo'yicha universitet bitiruvchilarining aksariyati ushbu yo'nalishda ishlaydi, deb kutish kerak.
Shunday qilib, iqtisodchi-statistik mutaxassis o'z ishida u yoki bu darajaga tegishli masalalarni quyidagi statistika bo'limlari bilan hal qilishi kerak:

• 
  ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarishning asosiy muammolarini muvaffaqiyatli hal qilish uchun aniq nimani, qanday ko'rsatkichlarni o'lchash kerakligini aniqlaydigan ijtimoiy-iqtisodiy ko'rsatkichlar metodologiyasi;
  
• 
  namunani to'g'ri tashkil etish uchun zarur vositalarni va uni matematik tahlil qilishning ilmiy asoslangan usullarini ta'minlovchi statistik tanlovlar nazariyasi va amaliyoti;
  
• 
  muammoga yo'naltirilgan yoki uslubga yo'naltirilgan statistik dasturiy ta'minot tizimlari shaklida amalga oshiriladigan u yoki bu matematik va statistik usulning eng yaxshi tanlovini (maqsadlariga qarab) ta'minlaydigan zamonaviy matematik va statistik tahlil va ijtimoiy-iqtisodiy ma'lumotlarni prognozlash metodologiyasi.
  

Yuqorida aytilganlarning barchasi kelajakdagi mutaxassislarning bilimlariga qo'yiladigan talablarni shakllantirishga imkon beradi. Iqtisodchi-statistik mutaxassislar yaxshi gumanitar, xususan, iqtisodiy, lingvistik va huquqiy tayyorgarlikni olishlari, xalqaro statistika metodologiyasini o'zlashtirishi, iqtisodiy, ijtimoiy-iqtisodiy o'lchovlar, buxgalteriya hisobi metodologiyasini yaxshi bilishi, zamonaviy axborot texnologiyalarining yuqori malakali foydalanuvchilari bo'lishi kerak. Ular kompyuterni tadqiq qilish usullari, matematik va statistik vositalarni ma'lumotlarni tahlil qilishning boshlang'ich bosqichidan ko'p o'lchovli statistik usullariga, ekonometriya usullari va dinamikani tahlil qilish va prognozlashni yaxshi bilishlari kerak.
Bugun biz nafaqat oldingi avlodlar tajribasiga ega bo'lgan, balki Rossiyaning o'ziga xos xususiyatlari va o'tish davri tufayli yangi vazifalarni shakllantirishga tayyor bo'lgan mutaxassislarga muhtojmiz.
Hozirgi vaqtda statistik xodimlar statistik usullarni takomillashtirish va ko'lamini kengaytirishga ko'proq e'tibor berishlari kerak. Bundan tashqari, ular matematik statistika, modellashtirish va bashorat qilish usullari bilan birgalikda ishlatilishi kerak: bu sizga hodisalar va jarayonlarni chuqurroq tahlil qilish, ilmiy asoslangan xulosalar olish, ob'ektiv tendentsiyalar va qonuniyatlarni aniqroq aniqlash imkonini beradi. Ijtimoiy fan sifatida statistikani matematik statistikadan ajratish kerak, uning texnikasi ham ijtimoiy, ham tabiiy hodisalarning ommaviy ma'lumotlarini qayta ishlashda qo'llaniladi.