Jismoniy tarbiya darslarida o`quvchilar faoliyatini tashkillash ususllari Reja

Jismoniy tarbiya darslarida o`quvchilar faoliyatini tashkillash ususllari


Reja;
KIRISH

1. 
   Jismoniy tarbiya darslarida o`quvchilar faoliyatini tashkillash
   

ususllar

2. 
   O`quvchi faoliyatini uzluksiz-ulab tashkillash usuliyati
   
3. 
   Jismoniy tarbiya darsida mustaqil malakalarini shakllantirish. 
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydanilgan adabiyotlar.
   

Kirish

Umumiy ta`lim maktablari, kasb-unar va akademik litseylar, gimnaziyalar, 

kollejdlar, oliy o`quv yurtlari va boshqa ta`lim muassasalarida o`tkaziladigan 
jismoniy tarbiya dasrlarida jismoniy mashqlar bilan shug`ullanish mashg`ulotlarida 
ishtirok etaetgan o`quvchilarning aoliyati boshariladi. 
O`quvchilar faoliyatini boshqarish deganda mashg`ulot davomida o`qituvchi 
rejasiga muvofiq jismoniy mashqlarni bajarishni tashkillash uslubiyatini 
tushunamiz. 
Ta`lim-tarbiya jaraenida jismoniy tarbiya o`qituvchilari, o`quvchilar 
faoliyatini jismoniy tarbiya darslarida birvarakayiga (frontal), uzluksiz-ulab, 
guruo`chalarga ajratib, yakkama-yakka va aylanib yurib mashq bajarish 
uslubiyatlari orali tashkillaydilar. 
1. O`quvchi faoliyatini tashkillashning frontal usuliyati deganda guruhdagi 
barcha o`quvchilarni birvarakayga o`qituvchi bilan birgalikda bir hil vazifani hal 
qilish uchun mashqni eppasiga bajarishi tushuniladi. Bu uslubiyatning azalligi 
mashqni bajarish uchun barcha o`quvchilarni teng qamrab olinishidir va ularni 
birvarakayiga band qilishi bulib, dars (mashg`ulot)da yuqori zichlikka erishiladi 
hamda yuklamani sur`ati, intensivligi va me`eri barcha uchun bir bulish-ligidadir. 
Bu uslubiyatdan asosan darsning tayerlov va yakunlov qism-larida, yangi
materialni uzlashtirish, takomillashtirish darslarida, ko`proq kichik eshdagi 
o`quvchilar bilan mashg`ulotlarda foydalaniladi. 
2. O`quvchi faoliyatini uzluksiz-ulab tashkillash usuliyati. Mashqni bajarish 
navbatini tushuntirishlarsiz, uslubiy kursatma-larni harakatni bajarish ritmiga 
moslab, xatolarni tuzatish uchun guruhni to`xtatmay, yuqori zichlikka erishish 
maqsadida harakat faoliyatini to`la bajarish tarzida naomen buladi. Bu 
uslubiyatning afzalligi yuklama me`erini, uni xajmini, intensivligini guruhdagi 
barcha o`quvchi uchun (jismoniy tayergarligidan qat`iy nazar) bi hildi bulishligiga 
erishishdir. Bu bilan sinf, guruh o`quvchilari umumiy jismoniy tayergarligini
baholash, ayniqsa o`quvchilarning uzlari uchun tengdoshlariga nisbatan uz harakat 
imkoniyatlari darajasini taqqoslash, solishtirish imkoniyati yaratiladi. Asosan 
35 darsning tayerlov, yakunlov qismlari hamda yangi materiani uzlashtirish 

boshlangan darsning asosiy qismida kүproq foydalaniladi. 

3. O`quv guruhi (sin)ni guruhlarga ajratish usuliyatining mazmuni jismoniy 
rivojlanganligi, jismoniy tayergarligi, darsda qo`yilgan vazifalarni turli-tumanligi, 
uni hal qilish uchun lozim bulgan jixozlarni xisobga olish bilan, ko`p sonli 
o`quvchilar guruhini mayda, kichik guruhlarga ajratishdir. U uslubiyatdan asosan 
darsning asosiy qismida oydalaniladi. O`quvchi faoliyatini tashkillash, 
guruhchalarga ajratish uslubiyati ta`lim jaraenida jismoniy rivojlanganligi, 
jismoniy tayergarligini hisobga olib shug`ullanish imkoniyatini yaratadi. Bu uz 
navbatida o`qitish jaraenini kuchiga yarasha, jismoniy imkoniyatini hisobga 
olishdek afzalliklarni vujudga keltiradi va ta`lim jaraeni uchun sarflanaetgan vaqtni 
tejaydi. Har bir guruh o`qituvchi topshirig`i bian mustaqil, alohida vazifani hal 
qilishga yunaltiriladi. Bu uslubiyat har bir guruh uchun rahbarlik vazifasini bajara 
oladigan, oldindan tayerlangan, mavzuni texnikasidan xabardor, guruhcha faolini 
tayerlashni o`qituvchi zimmasiga yuklaydi. 
4. O`quvchi faoliyatini yakkama-yakka tashkillash uslubiyatidan asosan o`quv 
yilining, o`quv choragining, Davlat standarti dasturidagi bulimlarning o`qitib 
bulingan mavzularini takrorlash darslarida oydalanida. O`quvchilar faoliyatini 
yakkama-yakka tashkillash o`quvchi-lardan texnik jihatdan ma`lum nazariy va 
amaliy bilimlarga ega bulishni, uz-uzini va guruhdoshini hafvsizligini ta`minlay 
bilish, mashqni kursata olish va eng asosiysi uzlashtirilaetgan, tanishti-rilaetgan, 
mustakamlanaetgan va takomillashtirilaetgan o`quv materiali, o`quvchilar uchun 
oldindan urgatilgan mashq texnikasi tanish material bulishi shart. Qolaversa, ayrim 
darslarda har bir o`quvchi uchun o`quv yilida uzlashtirib ulgurmagan mavzular eki 
mashqlaridan vazifalar beriladi. Bu usuliyatdan asosan urta va katta maktab 
eshdagi o`quvchilar bilan o`tkazilgan darslarda foydalanish tavsiya qilinadi. 
5. O`quvchi faoliyatini aylanib yurib mashq bajarish usuliyati orqali 
tashkillash asosan yuqori sin o`quvchilari bilan, rejalashtirilgan o`quv materiali 
urganib o`lgurganidan so`ng, mashqdan-mashqqa o`tish, o`qituvchining buyrug`i 
(signali), signalisiz mashqni bajargandan so`ng urin almashtirish maqsadida 
boshqa jihozga o`tish tarzida tashkillanadi. Bu usuliyatning samaraliligi shundaki, 

vaqt tejaladi, o`quvchilarning barchasi birvarakayiga band buladi, ularda mustaqil 

shug`ullanishga extiej va instruktorlik malakalari shakllanadi. Bu usuliyatning 
«Kreystring» deb ataladigan turt hil kurinishi mavjud. 
1.5. Jismoniy tarbiya darsida mustaqil malakalarini shakllantirish. 

O`quvchilarni mustaqil ishlashi mashg`ulotlarni tashkillashning alohida shakli 

siatida ham, belgilangan vazifalarni hal qilish uchun o`quvchi faoliyatini 
tashkillash usuliyati tarzida ham kuzga kurinishi mumkin. Mustaqil ishlashni 
urgatishning asosiy va xususiy maqsadi mashg`ulotlarda o`quvchilarni mustaqil 
shug`ullantirilishini tarbiyalash. 
O`quvchining faoliyatidagi mustaqil ishlash malakasining dasrtlabki belgilari, 
tashqaridan erdamsiz eki ahamiyatsiz darajadagi erdam bilan ishlashi orqali 
naomen buladi. 
O`quvchining mustaqilligining darajasi uni eshiga xos anglashi imkoniyatlari 
va o`quv materialining mazmuniga bog`liq. 
Kichik maktab eshidagi bolalarda mustaqillik birinchi navbatda taqlid qilish 
va uni qaytarish tarzida namoen buladi. O`rta va katta maktab eshida mustaqil ish 
quyidagicha olib boriladi: 
1. bilimning turli hil manbalari - jismoniy tarbiyaning darsliklari, o`quv va 
kurgazmali qurollaridan foydalanish bilan, 
2. amaliy o`quv materiali - vazialar kursatilgan o`quv kartochkalari, buyurtma 
qilingan mashqlar, urganishni nazorati-kartochkalari, dasturni urgatuvchi 
algoritmlar printsipi asosida tuzilgan vazialar asosida va boshqalar. 
O`quvchilarni o`quv va kurgazmali qurollarni urganish orqali mustaqil ishlari 
ular tomonidan tekst matnini, kuragzmali qurolda ifodalangan mazmunni 
hrgangandan so`ng o`qituvchinin bilimlar nazorati dasturadiga tanlab olingan 
savollarga va uning turli variantlariga bergan javoblari tarzida namoen buladi. 
O`quv vazifa kartochkasida (oldin uzlashtirilgan harakat faoliyatlarini 
mustahkamlash, umumiy jismoniy tayergarlik uchun) har bir shug`ullanuvchini 

37
bitta dars (eki bir necha dars) davomida jismoniy mashqlar sanalgan buladi. 

Kartochkalar bo`yicha muvaffaqiyatli ishlash faqat o`qituvchi bilan o`quvchilarni 

bir-birlarini to`la tushunishlari va yaxshi moddiy texnik bazani mavjud bilishligi 
orqali amalga oshirildi xolos. Bu o`quvchilarga bir-biriga halaqit bermavy, uzini 
navbati u eki bu snaryada kutmay bajarish imkonini beradi. 
Buyurtma tarzidagi mashqlar - mashq buyurtmaning ma`nosi shundan 
iboratki, shug`ullanuvchilarga har tomonlamalilik, ma`lum darajadagi xusherlik, 
uziga ishonishdek xislatlarni namoen qilish talabini quyadigan harakatlar 
(mashqlar) tavsiya qilinadi. 
Nazorat qilib ta`lim beradigan topshiriqlar orqali kursatma, vazifa berib 
darsning vazifasinin hisobga olish bilan o`quvchilarni mustaqil ijodiy faoliyatga 
yunaltiradi. Bunday topshiriqlar har bir sinf, dars, ta`lim etapi uchun ishlab 
chiqiladi. Jismoniy tarbiya darslarida quyidagi nazorat-ta`lim topshiriqlarining 
hillari qo`llaniladi:
a) harakat malakalari va ko`nikmalarini shakllantirish bo`yicha, 
b) umumiy va maxsus jismoniy tayergarlikni amalga oshirish bo`yicha, 
v) harakat faoliyatining tashkillashni ratsional shakllarini anglab olish o`yinlar 
va musobaqalarda individual va guruhlar bilan bajariladigan mashqlarda taktik 
usullarni maqsadga muvofiq qo`llash orqali. 
Topshiriqning birinchi qismi ta`lim yunalishiga ega (masalan, chigal ezish 
uchun tavsiya qilingan poyma-poy, chaa mashqlardan ularni ketma-ketligiga rioya 
qilib kompleksi tuzish), ikkinchi qismi-nazorat yunalishi (masalan, tuzilgan 
kompleks bo`yicha sin bilan chigal ezish o`tkazish). 
Algoritm tipidagi ta`lim programmasi asta-sekinlik bilan qiyinligi 
oshiriladigan, birbiri bilan uzaro bog`liq komplekslarni va sekin-astalik bilan 
harakat malakalarini muvaffaqiyatli uzlashtirishga yunaltirilgan o`quv vazifalarini 
uz ichiga oladi. Kompleks 5-6 seriyadan iborat o`quv vazifalaridan iborat. Birinchi 
seriyada uzlashtirilishi kerak bulgan harakat faoliyatini egallash uchun o`quvchilar 
jismoniy tayergarligi darajasini oshirishga yunaltirilgan mashqlarni uz ichiga oladi. 
Ikkinchisi urganilaetgan harakat faoliyatidagi dastlabki holatni (eki asosiy 

38
elemientni) uzlashtirish uchun mashq beralida. Uchinchi uzlashtirilishi lozim 

bulgan harakatni bajarilishini ta`minlovchi mashq beralida va uni erdami bilan 

faoliyat uzlashtiriladi. Turtinchi va beshinchi seriya harakat faoliyatin texnikasini 
ayrim qismlari (elementlari)ni uzlashtiriligi bilan bog`liq mashqlarni, oltinchi 
seriya texnikani takomillashtirishga yunaltirilgan mashqlarni uz ichiga oladi. 
O`quvchilarni mustaqil ishga tayerlashda bajarilishi lozim bulgan mustaqil 
faoliyatning hajmi, undan kelib chiqadigan maqsad nimadan iboratligiga aniqliq 
kiritiladi, shuningdek, mashq texnikasini bajarish (agar texnika ularga tanish 
bulmasa) ya`ni o`quvchilarni bajarishi lozim bulgan vazifa haqida to`liq 
kursatmalar, tushuntirishlar qilinishi lozim buladi. 
Jismoniy mashqlarni mustaqil bajarilaetganining asosiy nazorat vositasi, 
o`quvchilarni harakat faoliyati va ularning javobgarlaridir, shuningdek ularning 
javoblarini to`g`riligi, xatolarining soni va xarakteri haqidagi o`qituvchining 
analitik faoliyatidir. 
Darsda o`quvchilarni mustaqil faoliyati bo`yicha pedagogik zur berishning 
mantiqiy yakuni, ularning yutuq va kamchiliklarini aniqlash haida o`tkaziladigan 
muhokamadir. Unda dars, o`quvchi, o`qituvchi faoliyati mukamal tahlil qilinadi va 
o`quv faoliyatlarining xarakter iva to`g`riligiga baho beriladi. O`quvchilarning 
mustaqil ishini samaradorligini oshirish uchun o`quv jaraenining tashqi tomoni 
bilan birga qatorda ichki tomonining teskari aloqasinin yulga qo`yilishi ya`ni 
o`quvchining uzi mustaqil ishi natijalariga kura olgan, egallagan, uzlashtirgan 
bilimlari haqida ma`lumotining ahamiyati katta. 
Mustaqil ish paytida ichki aloqa va uni teskarisini yuzaga keltirishning 
imkoniyati uz-uzini nazorat va uzini uzi tekshirish orqali yulga qo`yilsa natija 
kutilgandek buladi. 
O`z-uzini nazorat qilish malakasini rivojlanganligi darajasining kursatkichi 
jismoniy mashqlarni bajarishda va pedagog tomonidan qo`yilgan vazifaning 
natijasini o`quvchi tomonidan mustaqil muvofiqlashtira olishi qobiliyati orqali 
namoen buladi. O`quvchining uzini, uz faoliyati bo`yicha kamsiliklari va yutuqlari 

39
hamda uzining ijobiy tomonlari haqidagi fikrining mavjudli, shular haida suhbat, 

baxs, munozaraga maxtalligini tarbiya jaraenidagi mohiyati bekiesdir. 

O`z faoliyatiga tuzatishlar kirita olishi, uni to`g`ri eki noto`g`riligi haqida 
uziga baho bera olishi, jisomniy tarbiya darsidaeq jismoniy mashqlar bilan 
shug`ullanish mashg`ulotlarida o`qituvchining uz o`quvchilariga mustaqil ishlash 
malakasini berganligidan dalolatdin. Bu malakani berish butun dars davomida 
emas, uni bir bulagi eki qismida ham davom ettirilishi tarbiya jaraenining 
samarasiga tag zamin (poydevor)dir. 
Jismoniy tarbiya darsiga quyidagi talablar qo`yiladi: 
- jismoniy tarbiya darslari muayyan umumiy va xususiy vazifalarga ega 
bulishi, 
- umumiy vazifalalar barcha dars eki darslar turkumi jaraenida, xususiy 
vazifalar esa alohida olingan bir dars mobaynida hal qilinishi, 
- dars usuliy tomondan va tarbiyaviy jihatdan to`g`ri tashkil qilinishi, 
- oldingi o`qitilgan materiallarni mashg`ulotlarda izchil davom ettirish va ayni 
paytda ular yaxlit tugallangan, muayyan darajada bulg`usi darsning vazifasi va 
mazmuni bilan bog`lanishi, 
- o`quvchilarning tarkibi, ularning eshi, jinsi, jismoniy rivojlanishi va 
jismoniy 
tayergarligi 
har 

tomonlama 

jismoniy 
rivojlanish, 
sog`liqni 
mustahkamlash, qaddi qomatni shakllanti-rishdek tarbiyalash uchun erdam 
beruvchi mashqlar va o`yinlarni to`g`ri tanlash, 
- darsni o`quvchilar uchun qiziqarliligi ularni harakat faoliyatiga da`vat 
ettishi, 
- jismoniy tarbiya darsi o`quv kuni tarkibidagi boshqa darslar bilan muvofiq, 
uzviy olib borilishidek talablar jismoniy tarbiya darsining asosiy talablaridir. 
1.6. 1-3 sinflarda dars utkazish uslubiyati. 

Umumiy ta`lim maktablarida jismoniy tarbiya ukuvchilari xaetga, ijtimoiy 

foydali maxnatga, Vatan mudofasiga tayerlash maksadida ularning bekamu-kust 
kamol topishlariga xizmat kiladi. Maktabdagi jismoniy tarbiya umumiy ta`lim 
xarakterida bulishi, bolalar organizmiga xar tomonlama ta`sir kursatishi kerak. 
Maktab voyaga etaetgan avlod tafakkurini shakllantirish ustoxonasidir, agar 
kelajakni kuldan chikarishni istemasang, mkatabni kulda mustaxkam tutmoging 
lozim deb aytib utgan. 
Mustakil Uzbekiston Respublikamizda bozor iktisodiga utish davrida 
jamiyatning uzi oliy ma`lumotli mutaxassislarni tayerlashga yukori talab kuyapti. 
Chunki oliy ma`lumotli mutaxassis keng doirradagi dunekarashga, uzi tanlagan 
kasbiga kizikkan va uning talablariga tulik jabov Bera oladigan, chukur bilim 
kunikma va malakaga erishgan kobiliyatli erishgan kobiliyatli bulishi zarur. 
Vazirlar axkamasining 1999 yil 27 maydagi 271-sonli «Uzbekistonda 
jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari tugrisida» gi 
Karorida jamiyatda soglom turmush tarzni shakllantirish, kasalliklarning oldini 
olish, axolii keng katlamlarini, ayniksa, eshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan 
shugullanishga jalb etish deyilgan. Uzbekiston Respublikasining «Ta`lim 
tugrisida» gi Konunida (1997 y) ta`lim e`lon kilinishi Pedagogika Fani zimmasiga 
juda katta ma`suliyatli ulugvor vazifalarni yukladi. 
Xar bir mustakil Fan uzining predmeti (mavzusi) va metodologik asoslariga 
egadir. Jumladan, jismoniy tarbiya xam Fan sifatida shakllanib, uzining 
predlmetiga ega buldi. Xalk ta`limining asosiy bugimini uzluksiz ta`lim tizimi 
tashkil etadi. 
Uzluksiz ta`limni davlat ta`lim standartlari va tegishli ma`lum dasturlari bilan 
ta`minlashda, avvalo, ularning jaxon talablari darajasida bulishga, yuksak 
ma`naviyat zaminida kurilganiga asosiy e`tibor berish lozxim. Ta`lim tizimida 
Yangi talab buyicha uch boskichga bulinadi. 
ə-boskich maktabgacha ta`lim, ya`ni q eshdan olti, etti eshgacha oylada, 
bolalar bogchasida va mulkchilik kurinishidan ka`tiy nazar, boshka xil ta`lim 
tashkilotlarida olib boriladi. 

Ikkinchi- boshlangich ta`lim, ya`ni 1- sinf ukuvchilarini uz ichiga oladi va 

bunda ukish 6-7 eshdan boshlanadi. 
Uchinchi- umumiy ta`lim: bunda ukuvchilar 5-9 siniflar doyrasida bilim va 

tarbiya beriladi. 

Prezidentimiz I.A.Karimovning Uzbekston Respublikasi Oliy
Majlisining XXII sessiyasida suzlagan nutkida kursatib berdilar, ya`ni biz uz 
iste`dodli, fidoyi bolalarmiz, farzantlarimizga bilim va kasb chukkirlarini zabt 
etish uchun kanot berishimiz kerak. 
Mamlakatimizda «Soglom avlod uchun» keng kulamli chukur uylab 
chikilgan dastur xalk tomanidan mamnuniyat bilan kabul kilinib amalga 
oshirilmokda. 
Chunki usib kelayodgan yosh avlod tarbiyalash, eng avvalo va asosan 
ukuv-tarbiya jarayonini mukammalligiga boglik. 
Jismoniy tarbiyaning maksadi-ukuvchilar tanasidagi barcha azolarini 
soglom usishini ta`minlash, ularni akliy va jismoniy mexnatga shuningdek, Vatan 
mudafaasiga taerlashdir.

Abdulla Avloniy ta`kidlaganidek, «Tarbiya biz uchun yo xaet, yo momot, 

yo nojod, yo xolokat, yo ibiodot, yo folokatdir». Abdulla Avloniyning fikiricha, 
soglom fikir, yaxshi oxlok va ilm-ma`rifatga ega bulmok uchun badanni tarbiya 
kilish zarurdir. 
Vazifalari- soglomlashtirish, ta`lim berish, tarbiyalash vazifalarini xal 
kilish. 

Jismoniy 

tarbiya 

kilishlarga katta 

ta`sir kursatib 
salomatligini 
mustaxkamlaydi, ishlash kobiliyatini oshiradi, uzok umr kurishga erdam beradi.
Vositalari- jismoniy tarbiyaninng asosiy vositalari jismoniy mashiklar, 
tabiyatning soglomlashtirish kuchlari ( suv, xova, kuyosh), gigienik omillar 
(shaxsiy va jamoa gigienasi ), kompleks dasturdagi xar bir sinfda utiladigan mashk 
turlari (sport turlari ) vosita bulib xisoblanadi. 
Xarakatchanglik sifatlarini rivojlantirish xamda xarakat-malaka va 
kunikmalarni urgatish uchun ukituvchi utgaziladigan sharoitni xisobga olgan 
xolda tanlab oladi. 

Programmada kursatilgan bilimlarni ukuvchilar tomonidan tulik 

egallash, jismoniy mashklarni foydali ekani, shaxsiy va jamoa gigienasi va 

gigienik koydalariga rioya kilish. Bu vazifalarni xal kilish uchun ukutuvchi suxbat 
tarikasida, bilim beri shorkali amalga oshirish kerak. 
Jismoniy mashklar gigienasi xakida tushuncha berish ukuvchilarda jismoniy
tarbiya darisiga bulgan kizikishni ortiradi va ongini ustiradi. Bu vazifa 
ukuvchilardan kup kuch sariflashni va imkoniyatlardan tugri foydalanishni talab 
kiladi. 
Ukituvchi ishni shunday tashkil kilish kerakki, ukuvchi maktabda va uyda 
bir xil jismoniy tarbiyaga odatlansin. 
Uktuvchilarga doimo jismoniy mashkni organizmga ta`siri tugrisida, 
soglikni mustakkamlash ish kobiliyatini oshirishi tugrisida tushuncha berib borish 
kerak. 

Bizlarga ma`lumki, 6-9 yoshdagi ukuvchilar organizimi bir tekis va tez 

rivojlanish xususiyatiga ega. Bolaning xar yili usishi 2-3 sm. ga ogirligi esa 2-3 
kg,ga kukrak kafasining rivojlanishi 2-3 sm buladi. 
Organizmning suyak kismi juda tez usadi. Ugil bolalarda asosan, oek
kismi uzunlik xisobiga tez usadi, kiz bolalarda esa gavda kismi tez usadi, toz, 
kul, tirsak, bilak suyaklari yaxshi kota boshlaydi. Umurtkolar orasidagi togaylar 
xali yaxshi kotmaganligi uchun organizm eguluvchan buladi. 
Organizmning tez usishi bilan (ya`ni suyak kismri ) Undagi suyak 
xujayralarida xali organik moddalar kup, miniral tuzlar esa kam. Shuning uchun 
suyak egiluchan buladi. Shu sababli jismoniy tarbiya darisida nagruzkani xaddan
tashkari berish maksadga muvofik emas. ( balantlikdan kattik
joyga sakurash, juft bulib mashk bajartirish va boshkalarni berish mumkin emas). 
Bularda muskullar bir xil rivojlanmaydi. Katta muskullar tez shakillanadi, kichik 
muskullar sekn rivojlanadi. Shu sababli bularga eng kichik xarakatni kiyinrok
bajaradi. Bolalarning muskul xujayrasida suv kup, oksil moddalar kam buladi. Bu 
davrda muskul kam ish kobiliyati bilan xarakterlanadi. Bu ukutuvchidan darsda 
uzok dovom etgadigan statik xolatdan mashkni bir xil va bir tamonlama xarakatni
ermaslikni talap etadi. Darisda muskul gruppalarini tugri proportsional

rivojlanishga erishish kerak. Masalan: nishonga anik muljallash mashkni berish 

kerak ( kichik muskul gruppasiga ). Tortilish va tayanish mashklarini juda kam 
berish kerak, uchun, kukrak kafasidagi suyaklar yaxshi kotmagan. Bu esa kukrak 
kafasi kiyshik usishiga olib kelishi mumkin. 
Yurak –kon tomir sistemasi bolaning yuragi uzini xajmi buyicha, xali 
kichik, kattalarga nisbatan yurak-kon tomirlari ingichka, tomir devorlari elastik
xolatga ega. Yurak muskullari xali yaxshi (kuchli) kiskarish kobiliyatiga ega emas. 
6-9 eshdagi bolalarni (7-10) maktabda ukitish va urgatishdan avaal sul boyligi 
yaxshi rivojlangan buladi. Bu eshdagi ukuvchilarda muskul-xarakat sezgilari 
rivojlana boshlaydi, uz xarakatini kurish va kinestetik nazorat kilishlari rivojlana 
boshlaydi. Kichik eshdagi bolalarda xarakatni kabul kilish tuligicha buladi. 
shuning uchun ukituvchi urgatish paytida tushuntirish bilan mashkni kursatib 
borishi kerak va xarakatni asosiy zvenolarini bir necha marta kaytarib borishi 
kerak. Ukuvchilar-kiska vakt ichida xarakatlarni yaxshi muljalga ololmaydi. «Ung 
va chapga» burilishlarni chalkashtirib yuboradi. Shuni sezgan ukituvchi shu 
sezgilarni kuprok mashk kildirishi kerak. 
Jismoniy tarbiya vositalariga xarakteristika-vosita kullaniladigan xarakat 
vazifalarini bajarish uchun kerakli xarakatlar. 
Jismoniy tarbiyaning kompleks vositalarini jismoniy mashklar, tabiatining 
soglomlashtirish kuchlari va gigienik omillar tashkil etadi. 
Insonning jismoniy tarbiyasi uziga xos asosiy vositasini jismoniy mashklar 
tashkil etadi. Jismoniy mashklar jismoniy tarbiya konuniyatlariga muvofik 
mashklar tarixiy davrlarda tuplanib va metodik tomondan gimnastik, uyin, sport va 
turizm turida rasmiylashdi. Jismoniy mashklar jismoniy tarbiya vosita sifatida 
shugullanuvchilar faol xarakat faoliyatini nazarda tutadi. U onglilik xarakteri kator 
psixik potsesslarni yigindisida aks etadi. Kamolotga intilish. Xarakat maksadi 
xakida va etishishi uchun vositalarni tasavvur etish, shu mashkni bajarish niyati 
iroda kuchlanishi. Mashklarni bajarish bilan atrofdagi sharoitni idrok kilish. 
Xarakatni tasavvurlash va x k. 
Amaliy mashgulotlar utkazishщ uchun ukuvchilar ukuv bulimlariga 

taksimlanadilar. Bunda ukuvchilar, asosan, jinsi, jismoniy tayergarligi, sogligi va 

kizikishiga karab maxsus bulimlarga taksimlanadi. Ukuv bulimlaridagi ukuvchilar 
soni urta maktabda ishni tashkil kilish va moxiyati (mikdori) xakidagi 
yuriknomaga (instruktsiya) kura 16 tadan oshmasligi kerak. 
Maxsus ukuv bulimlarining ukuvchilari mashgulotlar jaraenida (soglomligi) 
salomatligi, jismoniy tayergarligi va jismonan rivojlanganligi tibbiy xodim 
bulimga utkazilishi mumkin. 
Asosiy bulimdagi ukuvchilar kasal bulib kolsalar eki boshka biror sabab 
bulsa, ukuv yilining xoxlagan paytida maxsus bulimga utkazilishi mumkin. 
Ukuv ishlari jaraenida urgatish va tarbiyalash olib boriladi. Maktab ukuv 
tarbiya ishlarini tashkil kilishda dars ish shakli xisoblanadi. 
Xar kanday dars uziga xos xususiyatga ega. Umuman dars 3 kismli va 3 
kismli buladi. 3 kismli dars, asosan, 1 sinfda kullaniladi (kirish, tayergarlik, asosiy 
va xulosa kismi), 2-3 sinflarda 3 kismli dars utiladi. 
Dars vazifasi-ukuvchilarni tashkil kilish, dars kismiga tayerlash va emotsional 
xolatini oshirish. Bu vazifalar anik saflanish, kiska vazifa bilan tanishtirish, URM 
(umum rivojlantiruvchi mashk)ni yaxshi bajartirish bilan echiladi. 
1-3 sinflarda dars tuzilishi uziga xos xususiyatga ega. Dars ukuvchilarning 
eshlariga, jinsiga va jismoniy tayergarligiga karab tuziladi va jismoniy mashklar 
tanlanadi. Dars xaftasiga ikki marta utkazilishi kerak va iloji bulsa, 2 kun oraligida 
kuyish zarur. Darsni jadvalning birinchi va oxirgi soatlariga kuymaslikka xarakat 
kilish kerak, chunki ertalab birinchi soatga kuyilsa, organizmga birdaniga nagruzka 
berilishi mumkin, oxiriga kuyilsa dars kizikarsiz utadi, ukuvchilar charchaydi. 
Jismoniy tarbiya ukituvchisi darsda raxbarlik rolini bajarishi kerak, dars oldiga 
vazifalar kuyadi va shu vazifani bajarishi konuniydir.

Darsning mazmuni ukuvchining kaddi-komatini tugri va jismoniy xar 

tomonlama rivojlanishiga yunaltirilgan bulishi kerak 

Ukuvchilar faoliyatini darsda 3 ta metod buyicha tashkil kilinadi. 
1.Frontal 
2.guruxli 
3.Individual (shaxsiy) 
4.Aylanma 
Darsning tayergarlik kismi (5-10 minut). Tez va anik tashkil kilingan dars 
sifatli va umumiy utadi. Shuning uchun ukituvchi tayergarlikni tanaffus vaktidan 
boshlashi kerak. Ukituvchi ukuvchilarga kaysi joyda saflanish. Kanday yurishni 
kursatishi kerak. Bu ukuvchilarni intizomiga va uz ukuv mexnatini tashkil etishga 
jalb kiladi. Darsning boshlanishi uyushtirilgan tarzda utkazilsa, butun darsning 
mufakkiyatli utkazilishini ta`minlaydi. 
Tayerlov kismi (5-10 min) vazifasi, ukuvchilarni tashkil kilish, dars vazifasini 
tushuntirish, organizmni darsning asosiy kismiga tayerlash. Mazmuni safga turish 
elementlari, gimnastik saflanish, yurish, kushimcha kul xarakatlari bilan yurish, 
umumrivojlantiruvchi va tayerlov mashklari, saflash elementlari buyicha uyinlar. 
Asosiy kism (25-30 min) vazifasi, ukuvchilar tomonidan xarakat. Malaka va 
kunikmalarni egallash, oldin utilgan materiallarni mustaxkamlash, jismoniy 
sifatlarni tarbyailash (chakkonlik, tezkorlik) ka`tiylik, botirlik. Mazmuni URMni 
buyumli va buyumsiz utilgan materiallar buyicha, yurish. Yugurish, sakrash, 
emaklash, oshib tushish, osilish, muvozanat saklash, akrobatik mashklar 
sergayratlikni talab kiladigan uyinlar. 
Asosiy kismiga programma mazmunidagi materiallar kiritilishi kerak. 
Darsda urgatish, tkarorlash, kaytarish, mutaxkamlash, takomillashtirish 
vaziffalari kuyilishi kerak. 


Xulosa
Darsning maksadi. Fizkul`tura zali, sport maydonchasidagi tartib-koidalari 

bilan tanishtirish. 

Urgatish-ukuv materialining mazmunli. Ilmiy tarzda tushuntirish. Darsning 
struturasidagi muxim kismdir. Darsning ana shu kismida ukituvchi uzining 
bilimini, chukurrok mashklarni urgatish chogida uzini jiddiy tutishi kerak. Uning 
dikkati, e`tibori, ayniksa u tushuntirish chogida bolalarga dikkat bilan razm solib 
borsa, bu ularda uz aksini topadi. 
Mustaxkamlash mustaxkamlash mashklari maxsus topshiriklar sistemasi 
tarikasida ukituvchi tomonidan yangi materialni tushuntirib berilganidan keyin 
darsning bir kismi mustakil dars sifatida utkazilishi mumkin. 
Mustaxkamlash tarikasida materialning asosiy tayanch joylariga, nazariy 
koidalarning amaliy ukuv faoliyati alokasiga, kunikma va malakalarning 
shakllanish jaraeniga e`tibor beriladi. Bunday vazifa ukuv materialrini egallashga, 
mashklar va mustakil bajarilgan mashklarning turlarini tanlashga erdam beradi. 
Takrorlash vazifasi. Ukuv materialini mavzular, bulimlar, sinflar buyicha 
sistemalashtirishdir. Maktab ukuvchilari kupincha takrorlash chogidagina ba`zi 
kunikma va malakalarni mashk kiladilar va umumlashtiradilar.